acılı hayatı, yaşadığı devrin genel havasının aksi gibidir. Kendi eliyle sona erdir- diği hayatının trajik hikâyesinin, dönemin tarihsel gelişmeleri içinde ve birincil kaynakların ışığında titiz ve usta bir tarihçinin kalemine konu olması, paşanın ailesinden uzakta ve genelde yalnızlık içinde gurbette tükettiği meş‘um yılların birçok ömrün heder olmasına yol açan serüveninin en uğurlu safhasıdır. Bu aynı zamanda, paşanın meslekî ve edebî faaliyetleri yanında özel yaşamının da uzun yıllar sonra ilk defa ve bu ölçekte bir malzeme kullanımı ve ayrıntısı içinde herkes tarafından bilinir olması anlamına gelmektedir. Tarihçinin, ele aldığı şahsın giz- lemek için hayatına son vermekten çekinmediği her sırrını üstelik aile boyutuyla