Mânilerden Kalyonları Öğrenmek: Ramazan-nâme Metnindeki Osmanlı Kalyonları ile İlgili Bilgilerin Değerlendirilmesi
Osmanlı Denizcilik Tarihi son zamanlarda üzerinde çalışmalar yapılan bir tarih sahası olarak dikkat çekmektedir. Bu sahanın esas konularından birini Osmanlı donanması oluşturmaktadır. Söz konusu akademik çalışmalar genel itibariyle arşiv belgelerine dayalı olarak hazırlanmaktadır. Arşiv belgelerinin yanı sıra Osmanlı dönemi edebî metinlerinde de Osmanlı Denizcilik Tarihi’ne dair bazı bilgiler bulunmaktadır. Bunlardan biri de Halk Edebiyatı kapsamındaki mânilerdir. Âmil Çelebioğlu tarafından neşredilen Ramazan-nâme, mânilerin yer aldığı bir yazma eserdir. Bu eserdeki mânilerden birinde 18. yüzyıldaki Osmanlı donanması kalyonları zikredilmektedir. Bu da bize denizcilik tarihinin yeniden okunabileceği farklı kaynak türlerine açılmayı sağlamaktadır. Bu makalede söz konusu mâniden hareketle zikredilen kalyonların arşiv ve kitabî kaynaklara dayalı tesbitleri yapılmıştır. Ayrıca bu metnin tarihlendirmesi söz konusu kalyonlarla ilgili yaptığımız tarihî araştırmada ortaya çıkmıştır. Elimizdeki arşiv kaynakları, isimleri belirtilen kalyonların en geç 1750’li yıllara kadar Osmanlı donanmasının envanterinde yer aldığını göstermektedir. Öte yandan kalyon adlarının böyle bir maniye konu teşkil etmesinin altında Osmanlıların başarılı Mora seferi (1716-1718) sırasındaki deniz harekatının yattığı da anlaşılmaktadır
Anahtar Kelimeler:
Ramazan-nâme, Mâni, Osmanlı donanması, Kalyon adları, Mora Seferi
___
- Kaynaklar Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA): Ali Emîrî (AE) I. Mahmud 949. Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Kalemi-Kalyon Defterdârlığı (D. BŞM. KND) dos. 1/48, 55; 7/38. Cevdet-Bahriye (C. BH) 893; 1154; 2196; 5534. Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Kalemi-Kalyon Kâtibliği (D. BŞM. KNK) dos. 1/55. Maliyeden Müdevver Defterler (MAD) 2850; 3171; 3389; 3918; 10325; 10329; 10340. Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Kalemi, Tersâne Emini Defteri (D. BŞM. TRE def.) 14984. Basılı Kaynaklar Şem’dânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi, Mür’i’t-Tevârih, I, haz. M. Aktepe, İstanbul 1976; II. A, İstanbul 1978. Çeşmî-zâde Mustafa Reşîd, Çeşmî-zâde Tarihi, haz. B. Kütükoğlu, İstanbul 1993. Albayrak, N. “Mâni”, DİA, XXVII (2003), s. 571-573. Aydın, Y. A., “18. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Ege (Adalar) Denizi ve Doğu Akdeniz’e Yönelik Güvenlik Parametreleri”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies 45 (2015), s. 161-184. Aydın, Y. A., Sultanın Kalyonları, Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701- 1770), İstanbul 2011. Aydın, Y. A., “Osmanlı Dönemi ve Öncesinde Avcı Kuşlardan Sungur Üzerine Bazı Notlar”, Tarih Dergisi, 57 (2013), s. 25-44. Bostan, İ., Kürekli ve Yelkenli Osmanlı Gemileri, İstanbul 2005. Çelebioğlu, Â., Ramazan-nâme, 1826 Yılından Ramazan Mânileri, İstanbul 1974. Çelebioğlu, Â., “Eski Türk Edebiyatında Gemiyle İ lgili Ş iirler ve Bazı Hususiyetler”, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul 1998, s. 625-654. Emeksiz, A., İstanbul Mânileri, İstanbul 2007. Gümüş, Ş. Ö., “XVIII. Yüzyılda Midilli’de Osmanlı Donanması İçin Gemi İnşası”, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, ed. H. Çoruh, vd., İstanbul 2011, s. 201-238. Kahane, H. & R., Andreas Tietze, The Lingua Franca in the Levant, Turkish Nautical Terms of Italian and Greek Origin, İstanbul 1988. Müller-Wiener, W., Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı, İstanbul 1998. Sarıcaoğlu, F., “Osman III”, DİA, XXXIII (2007), s. 456-459. Tosun, M., “Şan-ı Devlet-i Aliyye’yi Korumak ya da Edirne Sarayı’nı Tamir Etmek”, Journal of History Studies, 184 (2014), s. 183-194. Tredrea, J., E. Sozaev, Russian Warships in the Age of Sail, 1696-1860. Design, Construction, Careers and Fates, Great Britain 2010. Zorlu, T., Osmanlı ve Modernleşme, III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği, İstanbul 2014, s. 199-207.
- ISSN: 0255-0636
- Yayın Aralığı: Yılda 3 Sayı
- Başlangıç: 1980
- Yayıncı: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi