Kadim Musiki Geleneğinin Hayatta Kalan Örneği: Mahur Kâr

Klasik Türk müziğinin 17. yüzyıl ortalarından itibaren önceki dönemlerden farklı bir anlayışla yeniden şekillendiği yaygın bir biçimde iddia edilmektedir. Bu tarihten günümüze kadar uzanan musiki geleneği ile akademik literatürde ‘önceki gelenek’ olarak adlandırılan 15. yüzyıl müziğinin repertuarları arasında bugüne değin hiçbir bağ kurulamamış, başta Abdülkadir Merâgî olmak üzere 15. yüzyıl bestecilerine ait olarak bilinen eserlerin artık kaybolmuş olan kadim gelenekle irtibat kurmak amacıyla sonradan bestelenip eski meşhur bestekârlara atfedildiği ileri sürülmüştür. Bu makalede Merâgî adıyla günümüze gelmiş olan Mahur Kâr’ın en az beş asırlık bir geçmişe sahip olduğu delilleriyle ortaya konmaktadır. Kadim gelenekten günümüze ulaşabilmiş tek sözlü eser örneği olan Mahur Kâr’ın farklı nüshaları üzerinden yürütülen ayrıntılı bir analiz neticesinde Türk musikisinin tarihsel dönüşümüne ilişkin literatürdeki birçok argüman yeniden değerlendirilmekte ve 17. yüzyılda Osmanlı kültür sahasında şekillenen musiki anlayışının 15. yüzyılın klasik repertuarıyla bağları ilk kez somut bir biçimde ortaya konmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Klasik Türk Müziği, Gelenek, Repertuar, İcra, Aktarım (meşk), Classical Turkish Music, Tradition, Repertoire, Performance, Transmission (meşk)

A Surviving Composition from the Ancient Musical Tradition: Mahur Kâr

It has been commonly argued that classical Turkish music was reshaped from the middle of the 17th century onwards with a different style from earlier periods. No connection has so far been established between the repertoires of this tradition, which have survived to our present time, and the 15th-century music which is referred to in the academic literature as the ‘antecedent tradition’. It is claimed that the existing melodies that are said to belong to 15th-century composers, especially Abd al-Qadir al-Maraghi, were composed much later and attributed to earlier famous composers in order to establish a connection with the ancient tradition, which had become obsolete by that time. This article demonstrates that Mahur Kâr, a piece that has reached our time as a Maraghi composition, is at least five centuries old. Through a detailed analysis carried out on different copies of Mahur Kâr, the only vocal piece surviving from the ancient tradition, it revisits a number of arguments in the literature regarding the historical transformation of Turkish music. A concrete link between the music that took shape in the Ottoman cultural sphere during the 17th century and the classical repertoire of the 15th century is established for the first time.

Keywords:

Classical Turkish Music, Tradition, Repertoire, Performance, Transmission (meşk),

PDF

___

Kaynaklar Yazmalar [Fasıl mecmuası], İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Bel. Mc. K 447. [Fasıl mecmuası], Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 759. [Fasıl mecmuası], İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Bel. Mc. K 84. [Fasıl mecmuası], İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, TY 5634. [Fasıl mecmuası], Mevlânâ Müzesi Kütüphanesi, No. 2193. [Güfte mecmuası], Bibliothèque nationale de France, MS Persan 260. [Güfte mecmuası], Nuruosmaniye Kütüphanesi, No. 3652 [Güfte mecmuası], Oxford Bodleian Library, MS Ouseley 127 ve 128. [Güfte mecmuası], Punjab University Library, PP h III 16 1636. [Güfte mecmuası], Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi 1002. Ahmed Fasih Dede, Farsça Dîvânçe, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum 328. Ali Ufkî Bey, [İsimsiz mecmua], Bibliothèque nationale de France, MS Turc 292. Emir Han Gürcî, Risâle, Bibliothèque nationale de France, MS Suppl Persan 1087. Hâfız Post, [Fasıl mecmuası], Topkapı Sarayı Kütüphanesi, Revan 1724. Yakub bin Muhammed el-Hanefî, Nüzhetü'l-Ervâhi fî Tatrîbi'l-Eşbâh, Tahran Müze-i Millî, Melik 1665 Yayınlanmış Ana Kaynaklar Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi, Meşâ'irü’ş-Şu’arâ, haz. Filiz Kılıç (Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2008). Kantemiroğlu, Kitâbu ʻİlmi’l-Mûsîḳî ʻalâ Vechi’l-Ḥurûfât – Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, haz. Yalçın Tura (İstanbul: YKY, 2001). Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, haz. Rıdvan Canım (Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018). Mecdî Efendi, Şakâik-i Numâniye Tercümesi (İstanbul: Darü't-Tıbaatü'l-Âmire, 1269 [1853/4)], Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, haz. Nuri Akbayar (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996).
Araştırmalar Aksoy, Bülent: “Preliminary Notes on the Possibility (or Impossibility) of Writing Ottoman Musical History,” Writing the History of “Ottoman Music”, ed. Martin Greve (Würzburg: Ergon in Kommission, 2016), s. 15-31. Bardakçı, Murat: Ahmed Oğlı Şükru’llah’ın Risalesi ve 15. Yüzyıl Şark Musikisi Nazariyatı, (Cambridge, MA: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 2008). Başar-Çelik, Binnaz: Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbü’l-Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2001. Behar, Cem: Aşk Olmayınca Meşk Olmaz: Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal (2. Baskı), (İstanbul: YKY, 2003). ......, Aşk Olmayınca Meşk Olmaz: Geleneksel Osmanlı/Türk Müziğinde Öğretim ve İntikal (Genişletilmiş 7. Baskı), (İstanbul: YKY, 2019). ......, Orada Bir Musiki Var Uzakta…: XVI. Yüzyıl İstanbulu’nda Osmanlı/Türk Musıki Geleneğinin Oluşumu, (İstanbul: YKY, 2019). Cantimir, Demetrius: Histoire de l’Empire othoman: où se voyent les causes de son aggrandissement et de sa decadence, çev. M. de Joncquieres (Paris: Chez Louis-Etienne Ganeau, 1743). Ceyhan, Âdem: Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-Nâme’si, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1994. Çakır, Ahmet: Alişah b. Hacı Büke (?-1500)’nin Mukaddimetü’l-Usûl Adlı Eseri, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 1999. Doğrusöz, Nilgün: Harîrî Bin Muhammed’in Kırşehrî Edvarı Üzerine Bir İnceleme, Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2007. Ekinci, Mehmet Uğur: “The Kevserî Mecmûası Unveiled: Exploring an Eighteenth-Century Collection of Ottoman Music,” Journal of the Royal Asiatic Society (Third Series), 22: s. 199-225. Ezgi, Suphi: Nazari, Ameli Türk Musikisi, (İstanbul: [muhtelif], 1933-1953). Feldman, Walter: Music of the Ottoman Court, (Berlin: VWB, 1996). ......, “The Musical ‘Renaissance’ of Late Seventeenth Century Ottoman Turkey: Reflections on the Musical Materials of Ali Ufkî Bey (ca. 1610-1675), Hafız Post (d. 1694) and the ‘Marâghî’ Repertoire,” Writing the History of “Ottoman Music”, ed. Martin Greve (Würzburg: Ergon in Kommission, 2015), s. 87-138. Korkmaz, Harun: Musikinin Diyarbekri – Klasik Türk Musikisinde Diyarbekirli Bestekârlar, (Diyarbakır: Kayapınar Belediyesi Kültür Yayınları, 2018). ......, The Catalog of Music Manuscripts in Istanbul University Library (İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki Musiki Yazmalarının Kataloğu), (Cambridge: MA: Harvard University The Department of Near Eastern Languages and Civilizations, 2015). Maraqa, Salah Eddin: Die traditionelle Kunstmusik in Syrien und Ägypten von 1500 bis 1800, (Tutzing: Hans Schneider, 2015). Olley, Jacob: “Rhythmic Augmentation and the Transformation of the Ottoman Peşrev, 18th–19th Centuries,” Rhythmic Cycles and Structures in the Art Music of the Middle East, ed. Zeynep Helvacı, Jacob Olley ve Ralf Martin Jäger (Würzbürg: Ergon, 2017), s. 179-188. Parmaksız, Mehmet Nuri: “XVI. Yüzyıla Ait Bir Güfte Mecmuası İncelemesi: Oxford Üniversitesi Bodleian Kütüphanesi No: 127-128,” İdil, V, 25 (2016), s. 1431-1477. Popescu-Judetz, Eugenia: Seydî’s Book on Music: An 15th Century Turkish Discourse, (Frankfurt: Institute for the History of Arabic-Islamic Sciences at the Johann Wolfgang Goethe University, 2004). Pourjavady, Amir Hosein: The Musical Codex of Amir Khan Gorji (c. 1108-1697), Doktora Tezi, University of California Los Angeles, 2005. Rauf Yektâ: Esâtîz-i Elhân, haz. Nuri Akbayar (İstanbul: Pan, 2000). Sezikli, Ubeydullah: Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu’l-Elhân’ı, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2007. Tekin, Hakkı: Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risâletü’l-Fethiyye’si, Doktora Tezi, Niğde Üniversitesi, 1999. Uslu, Recep: İstanbul’un 550. Fetih Yılı İçin Fatih Sultan Mehmed Döneminde Mûsikî ve Şems-i Rûmî’nin Mecmûa-i Güfte’si, (İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 2007). Uygun, M. Nuri: Kadızâde Tirevî ve Musikî Risalesi, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1990. Wright, Owen: The Modal System of Arab and Persian Music A.D. 1250-1300, (Oxford: Oxford University Press, 1978). ......, “Aspects of Historical Change in the Turkish Classical Repertoire,” Musica Asiatica, 5 (1988), s. 1-107. ......, Words Without Songs: A Musicological Study of An Ottoman Anthology and Its Precursors, (Londra: SOAS, 1992). ......, Music Theory in the Safavid Era: The Taqsīm al-Naġamāt, (Oxon: Routledge, 2019).