II. Abdülhamid'in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi

Abdülhamid II's Domestic Policy: An Attempt at Periodization

This essay is an attempt at periodization of Abdülhamid II's domestic policy and his political regime. It examines the period between 1876-1908 in six sub-periods in the framework of internal political affairs: 1876-1878, 1878-1882, 1882-1891, 1891-1897, 1897-1902, 1902-1908. It outlines major political developments, key events, and turning points of every sub-period. It argues that main principles and policies of Abdülhamid II's political regime can be explored under six headings: conservatism, autocracy, centralism, internal Pan-Islamism, reformism and status quo policy. From the early 1880s on, Abdülhamid II resolutely applied all these principles and policies in domestic affairs; but when internal and external circumstances changed, the Sultan revised his principles and policies, and at times he was forced to compromise. Three major crises challenged Abdülhamid II's regime: the Ottoman-Russian War of 1877-78, and the application of the Berlin Treaty of 1878; the Armenian question of 1894-1897; and the Macedonian question of 1903-1908. While the regime survived first two crises, the third led to the end of the regime.

PDF

___

Akar, Şevket Kamil: 'Bütçeler Işığında II. Abdülhamit Dönemi Maliyesi' (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1999).
Akarlı, Engin D.: "The Problems of External Pressures, Power Struggles, and Budgetary Deficits in Ottoman Politics Under Abdulhamid II (1876-1909): Origins and Solu- tions" (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Princeton University, 1976).
Akarlı, Engin D.: "Abdülhamid II's Islamic Policy in the Arab Provinces", Türk-Arap İliş- kileri: Geçmişte, Bugün ve Gelecekte (Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 1979), s.44-60.
Akarlı, Engin D.: "Friction and Discord within the Ottoman Government under Abdul- hamid II," Boğaziçi University Journal- Humanities, 7 (1979), s.3-26.
Akarlı, Engin D.: "Abdülhamid II's Attempt to Integrate Arabs into the Ottoman System," Palestine in the Late Ottoman Period, ed. David Kushner (Leiden: E.J. Brill, 1986), s.75-85.
Akarlı, Engin D.: "Economic Policy and Budgets in Ottoman Turkey," Middle East Studies, 28 (1992), s.443-476.
Akarlı, Engin D.: The long peace: Ottoman Lebanon, 1861-1920 (London: The Centre for Lebanese Studies, 1993).
Akarlı, Engin D.: "II. Abdülhamid: Hayatı ve İktidarı," Osmanlı (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999), II, s.253-265.
Akarlı, Engin D.: "The Tangled Ends of an Empire and its Sultan," Modernity and Culture: from the Mediterranean to the Indian Ocean, eds L.T. Fawaz ve C.A. Bayly (New York: Columbia University Press, 2002), s.261-84.
Aktepe, Münir: "Osmanlı İmparatorluğu'nun Islahı Hakkında İngiltere Elçisi Layard'ın II. Abdülhamid'e Verdiği Rapor," Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, IV/22 (Temmuz 1969), s.13-27.
Akyıldız, Ali: "II. Abdülhamid'in Çalışma Sistemi, Yönetim Anlayışı ve Babıali'yle (Hükü- met) İlişkileri," Osmanlı (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999), III, s.286-297.
Alkan, Mehmet Ö.: "Ölçülebilir Verilerle Tanzimat Sonrası Osmanlı Modernleşmesi," (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996).
Alkan, Mehmet Ö.: "Modernization from Empire to Republic and Education in the Pro- cess of Nationalism," Ottoman Past and Today's Turkey, ed. Kemal Karpat (Leiden: Brill, 2000), s.47-132.
Anscombe, Frederick F.: The Ottoman Gulf (New York: Columbia University Press, 1997)
Bayur, Yusuf Hikmet: Türk İnkilabı Tarihi, I/1 (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1983).
Beyhan, Mehmet Ali: "II. Abdülhamid Döneminde Hafiyye Teşkilatı ve Jurnaller", Türkler (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.), VII, s.939-950.
Birinci, Ali: "Sultan Abdülhamid'in Hatıra Defteri Meselesi," Divan: İlmi Araştırmalar, 19 (2005), s.177-194.
Birol, Nurettin: Halil Rıfat Paşa Dönemi ve İcraatı, 1827-1901 (Ankara: Cedit Neşriyat, 2009).
Bozbora, Nuray: Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğunun Gelişimi (İstanbul: Boyut, 1997).
Burman, John: Britain's Relations with the Ottoman Empire during the Embassy of Sir Nic- holas O'Conor to Porte, 1898-1908 (İstanbul: ISIS, 2010).
Burman, John (ed.): Notes From Constantinople: The Political Diary of Sir Nicholas O'Conor, British Ambassador to the Porte, 1898-1908 (İstanbul: ISIS, 2010).
Burman, John: "British Strategic Interests Versus Otoman Sovereign Rights: New pers- pectives on the Aqaba crisis, 1906," Journal of Imperial and Commonwealth History, 37/2 (2009), s.275-292.
Buzpınar, Tufan: "The Repercussions of the British Occupation of Egypt on Syria, 1882- 1883," Middle Eastern Studies, 36/1 (2000), s.82-91.
Buzpınar, Tufan: "Osmanlı Suriye'sinde Türk Aleyhtarı İlanlar ve Bunlara Karşı Tepkiler, 1878-1881," İslâm Araştırmaları Dergisi, II (1998), s.73-90.
Buzpınar, Tufan: "The Hijaz, Abdulhamid II and Amir Hussein's Secret Dealings with the British," Middle Eastern Studies, 31/1 (1995), s.99-123.
Buzpınar, Tufan: "Opposition to the Ottoman Caliphate in the Early Years of Abdulhamid II: 1877-1882," Die Welt des Islams, 36/1 (1996), s.59-89.
Buzpınar, Tufan: "Abdülhamid II, Islam and the Arabs: the Cases of Syria and the Hijaz, 1878-1882," (Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Manchester, 1991).
Buzpınar, Tufan: "Vying for Power and Influence in the Hijaz: Ottoman Rule, the Last Emirate of Abdulmuttalib and the British, 1880-1882," Muslim World, 95 (2005), 1-22.
Buzpınar, Tufan: "The Use of Constitutionalism as a Means of Opposition to Abdülhamid II's Regime: Constitutionalism among the Syrians," Civilacademy, Journal of Social Sciences, 8/1, 2010, s.1-10.
Çetin, A. Alaaddin ve Ramazan Yıldız (der.): Sultan II. Abdülhamid Han: Devlet ve Mem- leket Görüşlerim (İstanbul: Çığır Yayınları, 1976).
Çetin, Atilla: Tunuslu Hayreddin Paşa (Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988).
Çetinsaya, Gökhan: " 'Abdülhamid'i Anlamak': 19. Yüzyıl Tarihçiliğine Bir Bakış," Sosyal Bilimleri Yeniden Düşünmek: Toplum-Bilim ve Defter Dergileri Sempozyum Bildirileri (İstanbul: Metis, 1998), s.137-146.
Çetinsaya, Gökhan: "Din, Reform ve Statüko: II. Abdülhamid Dönemine Bir Bakış (1876-1909)", Haz. Coşkun Çakır, Osmanlı Medeniyeti: Siyaset , İktisat, Sanat (İstan- bul: Klasik Yayınları, 2005).
Çetinsaya, Gökhan: "Kalemiye'den Mülkiye'ye Tanzimat Zihniyeti," Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Cilt 1: Tanzimat ve Meşrutiyet'in Birikimi, (der.) Mehmet Ö. Alkan (İstanbul: İletişim, 2001), s.54-71.
Çetinsaya, Gökhan: "İslami Vatanseverlikten İslam Siyasetine," Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce, Cilt 1: Tanzimat ve Meşrutiyet'in Birikimi, (der.) Mehmet Ö. Alkan (İstan- bul: İletişim, 2001), s.265-271.
Çetinsaya, Gökhan: " 'İsmi olup da cismi olmayan kuvvet': II. Abdülhamid'in Pan- İslamizm Politikası Üzerine Bir Deneme," Osmanlı, 2 (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999), s.380-388.
Çetinsaya, Gökhan: " 'Çıban başı koparmamak': II. Abdülhamid Rejimine Yeniden Bakış," Türkiye Günlüğü, 58 (Kasım-Aralık 1999), s.54-64.
Çetinsaya, Gökhan: The Ottoman Administration of Iraq (London: Routledge, 2006).
Çetinsaya, Gökhan: "Pan-Islamizm," Encyclopedia of the Otoman Empire, eds Gabor Agos- ton ve Bruce Masters (New York: Facts On File, 2009), s.453-456.
Danişmend, İsmail Hami: Osmanlı Tarihi Kronolojisi (İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1971).
Demirel, Fatmagül: II. Abdülhamid Döneminde Sansür (İstanbul: Bağlam Yayınları, 2007).
Demirel, Fatmagül: Adliye Nezareti: Kuruluşu ve Faaliyetleri, 1876-1914 (İstanbul: Boğa- ziçi Üniversitesi Yayınları, 2008).
Deringil, Selim: "The Ottoman Response to the Egyptian Crisis of 1881-82," Middle Eastern Studies, 24 (1988), s.3-24.
Deringil, Selim: "The Struggle Against Shi'ism in Hamidian Iraq," Die Welt des Islams, 30 (1990), s.45-62.
Deringil, Selim: İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamid Dönemi, 1876-1909 (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002).
Deringil, Selim: The Well-Protected Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the Ottoman Empire, 1876-1909 (London: I.B. Tauris, 1998).
Dinçer, Celal: "Osmanlı Vezirlerinden Hasan Fehmi Paşa'nın Anadolu'nun Bayındırlık İşlerine Dair Hazırladığı Lâyiha," Belgeler: Türk Tarih Belgeleri Dergisi, V-VIII, no 9-12 (1968-71), s.153-233.
Duguid, Stephen: "The Politics of Unity: Hamidian Policy in Eastern Anatolia", Middle Eastern Stıdies, 9/2 (May 1973), s.139-155.
Dursun, A. Haluk: "Akabe Meselesi," Türkler (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), XIII, s.70-77.
Eraslan, Cezmi: II. Abdülhamit ve İslam Birliği: Osmanlı Devleti'nin İslam Siyaseti 1856- 1908 (İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1992).
Erim, Nihat: Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri (Ankara: AÜHF, 1953).
Erkan, Davut: "II. Abdülhamid'in İlk Mabeyn Feriki Eğinli (İngiliz) Said Paşa, Hayatı ve Hatıratı," Osmanlı Araştırmaları, 35 (2010), s.33-80.
Farah, Caesar E.: Sultan's Yemen: Nineteenth-Century challenges to Ottoman rule (London: I.B. Tauris, 2002).
Findley, Carter: Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789- 1922 (Princeton: Princeton University Press, 1980).
Findley, Carter: Ottoman Civil Officialdom: A Social History (Princeton: Princeton Uni- versity Press, 1989)
Findley, Carter Vaughn: Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity (New Heaven-London: Yale University Press, 2010).
Fortna, Benjamin C.: Imperial Classroom: Islam, the State, and Education in the Late Otto- man Empire (New York: Oxford University Press, 2002.)
Fortna, Benjamin C.: "The Reign of Abdülhamid II," Turkey in the Modern World, The Cambridge History of Turkey, Volume 4, Reşat Kasaba (ed.) (New York: Cambridge University Press, 2008), s. 38-62.
Frierson, Elizabeth B.: "Unimagined Communities: State, Press, and Gender in the Hami- dian Era," (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Princeton University, 1996).
Georgeon, François: Sultan Abdülhamid (İstanbul: Homer, 2006).
Georgeon, François: "Son Canlanış," Osmanlı İmparatorluğu Tarihi II: XIX. Yüzyılın Baş- larından Yıkılışa, Robert Mantran (ed.) ( İstanbul: Cem Yayınevi, 1995), s.145-216.
Hanioğlu, M. Şükrü: A Brief History of Late Otoman Empire (New Jersey: Princeton Uni- versity Press, 2008).
Hanioğlu, Şükrü: Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908 (Oxford: Oxford University Press, 2001).
Hanioğlu, Şükrü: The Young Turks in Opposition (Oxford: Oxford University Press, 1995).
Hocaoğlu, Mehmed: Abdülhamid Han ve Muhtıraları (İstanbul: Selekte Yayıncılık, 1989).
İnal, İbnülemin Mahmut Kemal: Son Sadrazamlar, 4 cilt (İstanbul: Dergah Yayınları,
Kara, İsmail: Hilafet Risaleleri, cilt I-II: II. Abdülhamit Devri (İstanbul: Klasik, 2002).
Karaca, Ali: Anadolu Islahatı ve Ahmed Şakir Paşa, 1838-1899 (İstanbul: Eren, 1993).
Karaca, Ali: "Saray'da / Mabeyn-i Hümâyûn'da Yâverlik Kurumu, 1839-1920," Türkler (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), XIII; s.610-628.
Karal, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi VIII: Birinci Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri, 1876-1907 (Ankara: TTK Yayınları, 1983).
Karpat, Kemal: Osmanlı Nüfusu, 1830-1914: Demografik ve Sosyal Özellikleri (İstanbul: Tarih Vakfı, 2003).
Karpat, Kemal: The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith and Com- munity in the Late Ottoman State (Oxford: Oxford University Press, 2001).
Karpat, Kemal ve Robert W. Zens: "I. Meşrutiyet Dönemi ve II. Abdülhamid'in Saltanatı, 1876-1909," Türkler (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), XII, s.873-888.
Kılınç, Ramazan: "Muhafazakârlık: II. Abdülhamid Dönemini Anlamada Bir Anahtar", Türkler (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), XII, s.931-938.
Kırmızı, Abdülhamit: Abdülhamid'in Valileri: Osmanlı Vilayet İdaresi 1895-1908 (İstanbul: Klasik Yayınları, 2007).
Kızıltoprak, Süleyman: Mısır'da İngiliz İşgali: Osmanlı'nın Diplomasi Savaşı, 1882-1887 (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010).
Kodaman, Bayram: Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası (Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1987).
Koloğlu, Orhan: Ne Kızıl Sultan Ne Ulu Hakan: Abdülhamit Gerçeği (İstanbul: Gür Yayın- ları, 1987).
Koloğlu, Orhan: Abdülhamit ve Masonlar: 1905'e kadar (İstanbul: Gür Yayınları, 1991).
Kuneralp, Sinan (ed): Twixt Pera and Therapia: The Constantinople Diaries of Lady Layard (Istanbul: ISIS, 2010).
Kuneralp, Sinan (ed): The Queen's Ambassador to Sultan: Memoirs of Sir Henry A. Layard's Constantinople Embassy 1877-1880 (Istanbul: ISIS, 2009).
Kuneralp, Sinan: "The Ottoman Drang Nach Osten: the Turco-Persian Border Problem in Azerbeican, 1905-1912," Studies on Ottoman Diplomatic History IV, ed. Sinan Kuneralp (İstanbul: ISIS, 1990), p.71-76.
Kuran, Ercümend: Küçük Said Paşa (1840-1914) as a Turkish Modernist, International Journal of Middle East Studies, I (1970), s.124-132.
Kurat, Yuluğ Tekin: Henry Layard'ın İstanbul Elçiliği: 1877-1880 (Ankara: AÜDTCF, 1968).
Kurşun, Zekeriya: Necid ve Ahsa'da Osmanlı Hakimiyeti: Vehhabi Hareketi ve Suud Devleti'nin Ortaya Çıkışı (Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1998).
Landau, Jacob: The Politics of Pan-Islam: Ideology and Organization (Oxford: Clarendon Press, 1990)
Lewis, Bernard: The Emergence of Modern Turkey (London: OUP, 1961)
Mardin, Şerif: "Libertarian Movements in the Ottoman Empire, 1878-95," Middle East Journal, 16/2 (1962), s.169-182.
Mardin, Şerif: Jön Türklerin Siyasi Fikirleri: 1895-1908 (İstanbul: İletişim Yayınları, 1983).
Mardin, Şerif: Religion and Social Change in Modern Turkey: The Case of Bediüzzaman Said Nursi (New York: SUNY, 1989).
Mawby, Spencer: "A Crisis of Empire: The Anglo-Ottoman Dispute over the Aden Fron- tier, 1901-1905," Diplomacy and Statecraft, 18/1 (2007), s.27-52
Moreau, Odile: Reformlar Çağında Osmanlı İmparatorluğu: Askeri "Yeni Düzen"in İnsanları ve Fikirleri 1826-1914 (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010).
Oğuz, Mustafa: "II. Abdülhamid'e Sunulan Layihalar," (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007).
Ortaylı, İlber: İkinci Abdülhamid Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu (Ankara: Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1981).
Ortaylı, İlber: "Son Universal İmparatorluk ve II. Abdülhamid," Türkler (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002), VII, s.889-898.
Osmanoğlu, Ayşe: Babam Sultan Abdülhamit: Hatıralarım (Ankara: Selçuk Yayınları, 1986).
Öke, M. Kemal: İngiliz Casusu Prof. Arminius Vambery'nin Gizli Raporlarında II Abdülha- mid ve Dönemi (İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1983).
Özbek, Nadir: Osmanlı İmparatorluğu'nda Sosyal Devlet: Siyaset, İktidar ve Meşruiyet, 1876- 1914 (İstanbul: İletişim Yayınları, 2002).
Özcan, Azmi: "İngiltere'de Hilâfet Tartışmaları, 1873-1909," İslâm Araştırmaları Dergisi, 2 (1998), s.49-71.
Özcan, Azmi: Indian Muslims, the Ottomans and Britain, 1877-1924 (Leiden: E. J. Brill, 1997).
Quataert, Donald: Anadolu'da Osmanlı Reformu ve Tarım 1876-1908 (Çev. Nilay Özok Gündoğan-Azat Zana Gündoğan) (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
Rogan, Eugene L.: "Aşiret Mektebi: Abdulhamid II's School for Tribes, 1892-1907," Inter- national Journal of Middle Eastern Studies, 28 (1996), s.83-107.
Schofield, Richard (ed.): The Iran-Iraq Border, 1840-1958 (Archive Editions, 1989), cilt 3 ve 4.
Shaw, Stanford: "A Promise of Reform: Two Complementary Documents," International Journal of Middle East Studies, 4 (1973), s.359-68.
Shaw, Stanford ve Ezel K. Shaw: History of the Ottoman Empire and Modern Turkey 2: Reform, Revolution and Republic: The Rise of Modern Turkey, 1808-1975 (Cambridge: Cambridge University Press, 1977).
Shaw, Stanford: "Sultan Abdülhamid II: Last Man of the Tanzimat," Tanzimat'ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu (Bildiriler), 25-27 Aralık 1989 (Ankara: Milli Kütüphane, 1989), s.179-197.
Somel, Selçuk Akşin: The Modernization of Public Education in the Ottoman Empire, 1839- 1908: Islamization, Autocracy and Discipline, the Ottoman Empire and its Heritage (Leiden: Brill, 2001).
Sultan Abdülhamid: Tahsin Paşa'nın Yıldız Hatıraları (İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1990).
Sultan II. Abdülhamid: Siyasi Hatıralarım (İstanbul: Dergah Yayınları, 1974).
Sultan II. Abdülhamid'in Sürgün Günleri: Hususi Doktoru Atıf Hüseyin Bey'in Hatıratı, ed. Metin Hülagü (İstanbul: Pan, 2003).
Tekin, Yusuf: II. Abdülhamit'ten Cumhuriyete Miras: Bir Ulus Devlet Yaratma Projesi (İstan- bul: Gökkubbe Yayınları, 2009).
Tokay, Gül: Makedonya Sorunu: Jön Türk İhtilalinin Kökenleri, 1903-1908 (İstanbul: Afa, 1996).
Türkgeldi, Ali Fuat: Mesail-i Mühimme-i Siyasiyye, 4 Cilt, Bekir Sıtkı Baykal (haz.) (Anka- ra: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987).
Türköne, Mümtaz'er: Siyasi İdeoloji Olarak İslamcılığın Doğuşu (İstanbul: İletişim Yayınları, 1991).
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı: Midhat Paşa ve Taif Mahkumları (Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1982).
Yasamee, F. A. K.: Ottoman Diplomacy: Abdülhamid II and the Great Powers, 1878-1888 (Istanbul: ISIS, 1996).
Yasamee: F. A. K., "The Ottoman Empire, The Sudan and The Red Sea Coast, 1883- 1889," Sinan Kuneralp (ed.), Studies on Ottoman Diplomatic History V (İstanbul: ISIS, 1987), s.87-102.
Zürcher, Eric Jan: Turkey: A Modern History ( London: I.B. Tauris, 1993).