A Survey of Translation Activity in the Ottoman Empire

Batı dillerinden yapılan tercüme faaliyetlerinin son dönem Osmanlı düşünce tarihinin önemli bir parçası olduğunu göstermek amacıyla kaleme alınan makalede, başlangıcından 1882 yılına kadar olan tercüme faaliyetlerinin bir tarihçesi sunulmuştur. Sırasıyla, Dîvân-ı Hümayûn’da, donanmada, eyaletlerde, yabancı elçiliklerde ve 18. yüzyılda devlet himayesinde yapılan tercüme faaliyetleri hakkında bilgiler verilmiştir. Ardından 19. yüzyılda İstanbul’da tercüme faaliyetinde bulunan kurumlar ve buralarda yapılan tercümeler sergilenmiş, sosyal cemiyetlerin ve süreli yayınların bu faaliyetlere katkılarına değinilmiştir. Son olarak da, 19. yüzyılda yapılan tercümelerin bir dökümü sunulmuştur

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Tercüme Hareketleri, Tercümeler, Mütercimler, Kültürel

Osmanlı İmparatorluğu'nda Tercüme Faaliyetlerinin Seyri

Keywords:

-,

___

Abduh, I.: I‘lâm al-Sahâfa al-‘Arabiyya, Cairo: Maktabat al-Âdâb, 1944.
Ács, P.: “Tarjumans Mahmud and Murad: Austrian and Hungarian Renegades as Sultan’s Translators” in Europa und die Türken in der Renaissance, ed. by W. Kühlmann, B. Guthmüller, Tübingen: Max Niemeyer Verlag, 2000, pp. 307-316.
Akgün, M.: “Cemiyet-i İlmiye-i Osmaniye ve Mecmû‘a-i Fünun’un felsefi açıdan taşıdığı önem”, Felsefe Dünyası, 15 (Bahar, 1995), pp.52-72.
Akyıldız, A.: Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), İstanbul: Eren, 1993.
Akyüz, K.: Encümen-i Dâniş, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, 1975.
Ay, L.: “Moliere en Turquie et son introducteur, Ahmet Vefik Pacha”, Varia Turcica, III (1986), pp.283-303.
Aydın, B.: “Divan-ı Hümayun tercümanları ve Osmanlı kültür ve diplomasisindeki yerleri”, Osmanlı Araştırmaları, 29 (2007), pp. 41-86.
Aydın, C.: “Mecmû‘a-i Fünûn ve Macmua-i Ulûm Dergilerinin Medeniyet ve Bilim Anlayışı”, (M.A. thesis), Istanbul University, 1995.
Aydüz, S.: “Lâle devri’nde yapılan ilmî faaliyetler”, Dîvân İlmî Araştırmalar, 2/3 (1997/1), pp. 143-170.
Bacque-Grammont, J. (ed. and trans.): La première histoire de France en turc Ottoman : chronique des padichahs de France 1572, (Varia Turcica, XXX), Paris : L’Harmattan, 1997.
.........: “A propos de Yûnus Beg, Baş Tercümân de Soliman le Magnifique” in Istanbul et les langues orientales: actes du colloque organisé par l’IFÉA et l’INALCO à l’occasion du bicentenaire de l’École des langues orientales, Istanbul 29-31 mai 1995, (Varia Turcica, 31), ed. by F. Hitzel, Paris: L’Harmattan, 1997, pp. 23-39.
Bádenas, P.: “The Byzantine intellectual elite at the court of Mehmet II: Adaptation and identity” in International Congress on Learning and Education in the Ottoman World (Istanbul, 12-15 April 1999) Proceedings, ed. by A. Çaksu, Istanbul: IRCICA, 2001, pp. 23-33.
Balcı, S.: “Osmanlı Devleti’nde modernleşme girişimlerine bir örnek: Lisan Mektebi”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara, 27/44 (2008), pp. 77-98.
.........: Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Tercüme Odası, (Ph.D. diss.), Ankara University, 2006.
Berk, Ö.: Translation and Westernization in Turkey from the 1840s to the 1980s, Istanbul: Ege Yayınları, 2004.
Beydilli, K.: Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi (1776-1826), İstanbul: Eren, 1995.
Bilim, C.: “Tercüme Odası”, OTAM, 1 (June 1990), pp. 29-43.
Bosworth, C. E.: “Tardjumân”, EI, v.10, Leiden: E. J. Brill, 2000, pp. 236-238.
Chambers, R. L.: “The Encümen-i Daniş and Ottoman Modernization” in VIII. Türk Tarih Kongresi (11-15 October 1976) Kongreye Sunulan Bildiriler, v.II, Ankara: TTK Basımevi, 1981, pp. 1283-1289.
Çiçek, K.: “Osmanlı Devleti’nde yabancı konsolosluk tercümanları”, Tarih ve Toplum, 25/146 (February 1996), pp. 17-23.
.........: “Osmanlı adliye teşkilatında mahkeme tercümanları”, Toplumsal Tarih, 5/30 (Ha- ziran 1996), pp. 47-52.
Davison, R. H.: “The French dragomanate in mid-nineteenth century Istanbul” in Istanbul et les langues orientales: : actes du colloque organisé par l’IFÉA et l’INALCO à l’occasion du bicentenaire de l’École des langues orientales, Istanbul 29-31 mai 1995, (Varia Turcica, 31), ed. by F. Hitzel, (Paris: L’Harmattan, 1997): pp. 271-280.
De Groot, A. H.: “The Dragomans of the embassies in Istanbul, 1785-1834” in Eastward Bound : Dutch Ventures and Adventures in the Middle East, ed. by G. J. van Gelder and E. de Moor, Amsterdam: Rodopi, 1994, pp. 130-158.
......... : “Protection and nationality: The decline of the Dragomans” in Istanbul et les langues orientales: : actes du colloque organisé par l’IFÉA et l’INALCO à l’occasion du bicentenaire de l’École des langues orientales, Istanbul 29-31 mai 1995, (Varia Turcica, 31), ed. by F. Hitzel, (Paris: L’Harmattan, 1997), pp. 235-255.
De Tarrâzî, Le comte Philippe: Târîkh al-Sahâfa al-‘Arabiyya, Beirut: al-Mašba‘a al-Adabiyya, 1913.
Duman, H.: “Süreli yayınlar üzerine yapılmış tezler bibliyografyası”, Müteferrika, 5 (Bahar 1995), pp. 157-177.
Emin, A. The Development of Modern Turkey as Measured by Its Press, New York: Colombia University, 1914.
Ergün, M.: “Batılılaşma dönemi Osmanlı eğitim sisteminin gelişimine mukayeseli bir bakış” in Osmanlı Dünyasında Bilim ve Eğitim Milletlerarası Kongresi Tebliğleri, İstanbul, 12-15 Nisan 1999, ed. by H. Y. Nuhoğlu, İstanbul: IRCICA, 2001, pp. 89-102.
Fakkar, R.: “Comment Rousseau fut connu en Orient”, La tribune de Genève, 191 (Jeudi 16 août 1962), pp. 1.
Findley, C. V.: “The foundation of the Ottoman Foreign Ministry: the beginnings of bureau- cratic reform under Selîm III and Mahmûd II”, IJMES, 3/4 (1972), pp. 388-416.