ORTA ASYA YAHUDİLERİ, TARİHLERİ VE KÜLTÜRLERİ

Yahudiler, dünyanın dört bir tarafına dağılmış topluluklardan biridir. Kendi kaynaklarına göre Babil Sürgünü ile başlayan bu durum sonucunda bir kısım Yahudi bu olaydan sonra Kudüs havalisine geri dönmemiş ve Sasani/Pers İmparatorluğu idaresindeki topraklara göç etmiştir. Bu grubun bir kısmı önce Sasani İmparatorluğu’nun daha sonra da Maveraünnehir bölgesinin Müslümanlar tarafından fethedilerek tek bir idare altında birleştirilmesi sonucunda Orta Asya’ya da ulaşabilmiştir. Orta Asya’ya göç eden Yahudiler’in Ortadoğu ve diğer bölgelerdeki Yahudi toplulukları ile olan irtibatlarının oldukça azalması ve Orta Asya’nın hâkim kültürünün de etkisiyle kendi kültürel ve dini pratiklerini geliştirmiş ve diğer Yahudi gruplarından kısmen de olsa farklılaşmışlardır. Bu farklılaşma Mağrip bölgesinden gelen Haham Benjamin Tudela’nın bölgeye gelmesi sonrasında azalmıştır. Yahudiler, Orta Asya’da ticaret ve el sanatları ile iştigal etmiştir. Çarlık Rusyası’nın bölgeyi işgali sonrasında Orta Asya’da daha etkin ve güçlü hale gelmişlerdir. Bu dönemde bölgeye Aşkenazi Yahudileri de gelmiş, bu da kültürel farklılaşmanın bir kez daha fark edilmesine sebep olmuştur. Yine bu dönemde Orta Asya Yahudileri’nin bir kısmı Kudüs’e de göç etmiş ve burada bir mahalle dahi kurmuşlardır. Orta Asya Yahudileri’nin durumu Sovyetler Birliği’nin kurulması ile kötüleşmiş, ticaretle uğraşan bir grup, kolhozlarda işçi olarak çalışmaya zorlanınca Orta Asya’dan dışarı olan göç daha da artmıştır.

THE CENTRAL ASIAN JEWS, THEIR HISTORY AND CULTURE

The Jews are one of the communities scattered all over the world. According to their own sources, that sprawl started with the Babylonian Exile. After the exile, some Jews didn’t return to their homeland. They preferred to migrate to the Sassanid/Persian Empire. A part of this group was able to reach Central Asia after the conquest of the Sassanid Empire and then the Transoxiana by the Muslims. The Jews who immigrated to Central Asia developed their own cultural and religious practices and differed from other Jewish groups, albeit partially, with the decrease in their contact with the other Jewish. This differentiation decreased after Rabbi Benjamin Tudela, who came from the Maghreb region, came to the region.Jews also engaged in trade and handicrafts in Central Asia. After the occupation of the region by Tsarist Russia, they became more effective and powerful. During this period, Ashkenazi Jews also came to the region, which caused the cultural differentiation to be noticed once again. At that time, some of the Central Asian Jews immigrated to Jerusalem and established a neighborhood here. The situation of the Jews of Central Asia worsened with the establishment of the Soviet Union

___

  • Adler, M. N. (1935). The Itinerary of Benjamin of Tudela: Critical Text, Translation and Commentary, Londra: Oxford University Press.
  • Amitin-Sapiro, Z.L.-Yuabov, I.M. (1935). Nacioal’nie Mensistve Uzbekistana. Taşkent: Gosizdat UzSSR.
  • Aulov, V. (2005). Gazety i Zurnaly. R. Pinxasov (Ed.). Istoriya Buxarskix Evreev 2. Cilt (içinde ss. 125-146). New York: Roshnoi.