Divan Şiirinde Ata Benzetilen Dinî-Tasavvufi Kavramlar

Soyut kavramların anlatımı güçlendirmek için somut kavramlara benzetilmesi edebiyatta ve şiirde yaygın bir durumdur. Divan şiirinde de özellikle insana ait soyut kavramlar insana ait kavramlara benzetilerek somutlaştırılmıştır. Benzeyen soyut kavramla, kendisine benzetilen somut kavram arasında birtakım anlam ilgileri ve benzetme yönleri mevcuttur. Bu çalışmada Divan şiirindeki dinî ve tasavvufi içerikli şiirler, daha çok beyit özelinde taranarak ata benzetilen dinî ve tasavvufi kavramlar tespit edilmiştir. Atın özellikle eski dönemlerde insan hayatındaki önemi ve kültürdeki algısı düşünüldüğünde bu benzetmelerin tespiti ve yorumlanması önem arz etmektedir. Bu çalışmada atın bir benzetme ögesi olarak dinî ve tasavvufi kavramlara yansıması örneklerle gösterilmiştir. Bunun dışında atın dinî- tasavvufi bağlamda diğer hususiyetleriyle divan şiirine yansımaları da öne çıkan örneklerle verilmiştir. Dinî ve tasavvufi soyut kavramların at ve ata ilişkin somut kavramlarla somutlaştırılması, atın tabiatındaki bazı özelliklerle ilgisi olmakla birlikte, atın kültürdeki yer ve önemiyle de alakalıdır. Çalışmada atın bir öge olarak divan şiiri özelinde dinî-tasavvufi içerikli metinlerdeki yansımaları belirlenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Divan şiiri, at kültürü, tasavvuf

PDF

___

Abdülkadiroğlu, A. (1999). Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübdetü’l-Eş’âr. Ankara: AKM Yayınları.
Atar, F. (1995). “Fetva”. İslam Ansiklopedisi. C.12. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 486-496.
Bayburtlugil, N. (1985). “Fahreddin Irâkî Istılâhât-ı Ehl-i Tasavvuf”, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Dergisi, S. 3.
Bolay, S.H. (1989). “Akıl (Felsefe)”. İslam Ansiklopedisi. C.2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 238-242.
Ceyhan, S. (2011). “Tecrîd”. İslam Ansiklopedisi. C.40. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 248-249.
Cilacı, O. (1994). “Dua”. İslam Ansiklopedisi. C.9. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 529-530.
Çağrıcı, M. (2008). “Sabır”. İslam Ansiklopedisi. C.35.İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 337-339.
Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî. Ankara: AKM Yayınları.
Çavuşoğlu, M. (2001). Necâtî Bey Divanı’nın Tahlili. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Çınar, A. A. (1995). Türk Kültüründe At ve Çağdaş Atçılık. İstanbul: TJK Yayınları.
Demirel, Ş. (1999). XVII. Yüzyıl Şairlerinden Şehrî (Malatyalı Ali Çelebi) Hayatı, Sanatı, Divanının Tenkidli Metni. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
Derdiyok, İ. Ç. (2005). Hâlet Efendi Divançesi. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları.
Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 19.bsk. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Durusoy, A. (2013). “Vücûd”. İslam Ansiklopedisi. C.43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 137-139.
Eke Uçan, N. (2016). “Şahidî’nin Şiirlerinde Tasavvufi Metaforlar”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi. Cilt 3. sayı 5: 12-24.
Erdem, S. (2005). Neylî Divanı. Ankara: AKM Yayınları.
Erdoğan, K. (1998). Niyâzî-i Mısrî Divanı.Ankara: Akçağ Yayınları.
Erol, E. (1994). Sükkerî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı. Ankara: AKM Yayınları.
Gölpınarlı. A. (1977). Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul.
Güfta, H. (1992). Hâzık Mehmed Efendi’nin Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Hücvirî (1996), Keşfu’l-mahcûb Hakîkat Bilgisi, Haz. Süleyman
Karaca, Ş. (1998).Türk ve İslam Kültüründe At ve Ata Binicilik.Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Kasır, H. (1990). Sabrî Mehmed Şerif Divanı (İnceleme-Karşılaştırmalı Metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: 1990.
Kaya, B. (2008). Divan Şiirinde At. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Kurnaz, C. vd. (2000). Giritli Salacıoğlu Mustafa Celvetî Divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
Küçük, S. (1994). Bâkî Divanı (Tenkitli Basım). Ankara: TDK Yayınları.
Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı (Kelimeler ve Remizler, Mazmunlar ve Mefhumlar). İstanbul: Enderun Kitabevi Yayınları: 1984.
Öztürk, Mürsel ve Derya Örs (2000). Mütercim Âsım Efendi Burhân-ı Katı. Ankara: TDK Yayınları.
Saraç, Y. (2002). Emrî Divanı. İstanbul: Eren Yayınları.
Seyhan, K. (2002). Livâyî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Şahin, E. (1998). Divan-ı Necmî. Yüksek Lisans Tezi. Çanakkale: Onsekizmart Üniversitesi.
Şen, M. (1987). Haza Kitab u Baytarnâme. Yüksek Lisans Tezi.İstanbul: Marmara Üniversitesi.
Tanrıbuyurdu, G. (2006). Eşref Paşa Divanı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
Tanyeri, M. A. (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tarlan A.N. (1998). Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Tataroğlu, A. (1995). Muhitî Hayatı Eserleri Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkidli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
Topçu, M. (1997). Divân-ı Rızâyi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
Tökel, D.A. (1993). Fütûhî Divanı (İnceleme-Metin-Sözlük). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi.
Uludağ, S. (1989). “Akıl (Felsefe)”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 2. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 242-246.
Uludağ, S. (1991). "Aşk”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 1. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 11-17.
Uludağ, S. (1996). “Gaflet”. İslam Ansiklopedisi. Cilt 13. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 283-284.
Uludağ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Uludağ, S. (2006). “Nefis”. İslam Ansiklopedisi. C.32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 526-529.
Üstüner, K. (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf (14.-15. Yüzyıllar). Yayımlanmış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm (Hayatı, Sanatı, Divan ve Metnin Bugünkü Türkçesi). Ankara: AKM Yayınları.
Yavuz, Ş. Y. (2013). “Vücûd”. İslam Ansiklopedisi. C.43. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 136-137.
Yıldırım, A. (2002). “Nedim’in Şiirlerinde Somutlaştırma”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 12. sayı 2: 211-218.
Yorulmaz, H. (1989). Koca Râgıb Paşa Divanı. Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: 1989.