Abbâsîler Döneminde Horasan’ın İdaresi (11. Yüzyıla Kadar)

Abbasî idarî yapılanması bölgeler şeklindeydi. Bölgeler iklim olarak ifadelendirilmekteydi. İklim olarak ifade edilen bölgeler doğrudan Bağdat’a bağlıyken, onların içlerindeki bölge ve yörelerin idaresi ise iklim olarak ifade edilen bölgelerden sağlanmaktaydı. Bu dönemde idarî taksimatın en önemli parçası bölge valilikleriydi. Abbasîler’de önemli bölgelerden birisi de Horasan’dı. Burası Sasanîlerle birlikte idarî bir bölge haline gelmişti. Bu dönemde İslam coğrafyasının doğudaki toprakları Horasan valiliğine bağlıydı. Bölge uzun süre merkezden atanan valiler tarafından idare edilmişti. Tahirîler ile birlikte ise bölge, müstakil olarak idare edilmeye başlandı. Saffarî ve Samanî hanedanlarıyla da bu devam etti. Bu çalışma, Abbasîler dönemindeki Horasan bölgesinin idaresine yöneliktir. Çalışmada öncelikle Abbasîlerden önce Horasan idaresi incelenmiştir. Ardından Abbasîler döneminde bölgenin idaresi ele alınmıştır. Bu çalışma, Selçukluların bölgede hakimiyet sağlamalarıyla sonuçlandırılmıştır. Çalışmada öncelikle ana kaynaklar irdelenmiş, ardından modern çalışmalar dikkat alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Abbasîler, Horasan, İdare, Valilik, Tahirîler, Saffarîler, Samanîler

Khorasan Administration in Abbasid Period (Up to the 11th Century)

The administrative structure of the Abbassids was in the form of regions. The regions were expressed as climate/iqlim. The regions referred to as climate were directly connected to Baghdad. The regions within them were governed by climate/iqlim zones. During this period, the most important part of the administrative division was the regional governorates. One of the important regions in the Abbasids was Khorasan. It became an administrative region with the Sassanids. During this period, the eastern lands of Islamic geography were under the governorship of Khorasan. The region was governed by governors appointed from the center. With Tahirids, Horasan began to be governed autonomously. This continued with the Saffarî and Samani dynasties. This study is directed to the administration of the Khorasan region during the Abbasid period. In this study, firstly the Khorasan administration before the Abbasids was examined. Then the administration of the region at the time Abbassids was discussed. This study was concluded with the domination of the Seljuks in the region. In the study, the main sources were first examined, then modern studies were taken into account

PDF

___

Adalıoğlu, Hasan Hüseyin; “İlk Selçuklu-Abbâsî İlişkileri”, Türkler, ed. Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002.
Barthold, Vasilij Viladimiroviç; Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1990.
Belazûrî, İmam Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabbar; Fütûhü’l-Buldân, thk. Abdullah Tabbâi, Müessesetü’l-Mearif, Beyrut, 1987.
Çetin, Osman. “Horasan”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1998.
Cehşiyârî, İmam Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabbar; Kitâbu’l-Vüzerâ, thk. Mustafa es-Sekka, Dârü'n-Nehdati'l-Arabiyye, Kahire, 1980.
Daniel, Elton; The Policial and Social History of Khurasan under Abbasid Rule 747-820, The İran America Foundation, Chicago, 1979. Frye, Richard Nilson; The Heritage of Persia, Mazda Publishers, California, 1993.
Gardizi, History of the Eastern Islamic Lands Ad 650-1041, trans. Edmund Bosworth, BIPS Persian Studies, London-New York, 2011. Garthwaite, Gene; İran Tarihi, çev. Fethi Aytuna, İnkılâp Yayınları, İstanbul, 2007.
Gibb, Hamilton Alexander Rosskeen; Orta Asya’da Arap Fetihleri, çev. Hasan Kurt, Çağlar Yayınlar, Ankara, 2005.
Halife B. Hayat; Halife b. Hayat Tarihi, çev. Abdulhalik Bakır, Bizimbüro Basımevi, Ankara, 2001.
Cahen, Claude; İslamiyet, çev. Esat Mermi Erendor, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 2000.
Harizmî, Mefâtihu’l-Ulûm, thk. İbrahim Ebyari, Dâru’l-Kütûbi’l-Arabi, Beyrut, 1989.
Hasan, İbrahim Hasan; Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, çev. İsmail Yiğit-Sadreddin Gümüş, Kayıhan Yayınevi, İstanbul, 1985.
Hitti, Philip; Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, çev. Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2011.
Hosayn, M. H; “Dihkan”, MEB İslam Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, 2008.
Hudûdu’l-Âlem Mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib, çev. A. Duman-M. Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2008.
İbnü’l-Esir; el- Kâmil fi’t-Tarih, çev. Abdullah Köşe, Ocak Yayıncılık, İstanbul, 1986.
İbn Havkal; Suretu’l-Arz, thk. E.J. Brill, Leiden University Press, Leiden, 1939.
İbn Hurdazbih; Yollar ve Ülkeler, çev. Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2008.
İbn Kuteybe; Maarif, thk. Servet Ukkaşe, Dârü'l-Maârif, Kahire, 1981.
İbn Tiktaka, el-Fahri, çev. Ramazan Şeşen, Bilge Kültür ve Sanat, İstanbul, 2016.
İstahrî; Mesalik ve Memalîk, nşr. M. J. de Goeje, Leiden University Press, Leiden, 1967.
Kudame b. Cafer; Kitabu’l-Haraç ve Sinâatu’l-Kitâbe, thk. Fuat Sezgin, Arabisch-Islamischen Wissenschaften, Frankfurt, 1986.
Kurt, Hasan; Türk İslam Dönemine Geçişte Tahiroğulları, Araştırma Yayınları, Ankara, 2002.
Kurt, Hasan; “Tâhirîler”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 2010.
Lambton, A. K. S; ''History of İran'', The Encylopedia of İslam, New Edition, Brill, Leiden, 1978.
Lombart, Maurice ; İslam’ın Altın Çağı, çev. Nezih Uzel, Pınar Yayınları, İstanbul, 2002.
Makdisî; Ahsenu’t-Tekâsîm fi Marifeti’l-Ekâlim, ed. Fuat Sezgin, Tarihu’l-Ulumu’l-Arabiye, Frankfurt, 1992.
Mez, Adam; Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti, çev. Salih Şaban, İnsan Yayınları, İstanbul, 2000.
Mottahedeh, R; “The Abbasid Caliphate In Iran”, The Cambridge History of Iran, Cambridge, New York, 1993.
Özgüdenli, Osman; Ortaçağ Türk-İran Tarihi Araştırmaları, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2006.
Piyadeoğlu, Cihan; Güneş Ülkesi Horasan, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2012.
Sümer, Faruk; “Dihkan”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul, 1994.
Yakûbî, İbn Vazıh Ahmed b. İshak b. Cafer; Tarihu’l-Yakubî, Dâru Sadır, Beyrut, 2002.
Yâkût el-Hamevî; Mu’cemu’l-Buldan, nşr. Ferdinand Wüstenfeld, Tarihu’l-Ulumu’l-Arabiye, Frankfurt, 1994.
Yıldız, Hakkı Dursun; İslamiyet ve Türkler, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2011.
Usta, Aydın; Türklerin İslamlaşma Serüveni, Yeditepe Yayınları, Aralık, 2007.
Zahoder, B; “Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”, Belleten, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1955.
Zeydan, Corci; İslam Uygarlıkları Tarihi I-II, çev. Necdet Gök, İletişim Yayınları İstanbul, 2012.