From a Courtyard to a Square: Transformation of Beyazıt Meydanı in the Early Nineteenth Century İstanbul

Bu araştırma, 19. yüzyılın ikinci yarısına ağırlık veren yaygın görüşün aksine, İstanbul kent mekânının 19. yüzyılın başlangıcından itibaren dönüşüme uğradığını vurgulamaktadır. 1826’da Yeniçeriliğin kaldırılması (Vak’a-i Hayriyye) ile II. Mahmud imparatorluk üzerinde otoritesini yeniden kurmakla kalmadı, Yeniçerilerin başkent üzerindeki izlerini de yok etti. Beyazıt Meydanı’nın, Seraskerlik (yeni ordunun idari merkezi) Meydanı’na dönüşümü bu erk mücadelesini yansıtan özel bir örnek oluşturur. Yeniçeriliğin kaldırılması ile Beyazıt Meydanı yeni ordunun merkezi ve askeri törenlerin prestijli bir kamu sahnesi olmuştur. Erkin kamusal görünümüne mekân sağlamak dönüşümün ilk hedefi idi. Bu Beyazıt Camisi’nin, harem olarak da adlandırılan, Osmanlı cami mimarisinin önemli bir parçası olan dış avlusu pahasına biçimlendi. Burada dış avlunun yıkımı yalnızca kent ve mimarlık adına değil sosyal ve politik açıdan da önemlidir. Dış avlunun zaman içinde yıkımı, vakıf arazisi olan cami avlusundan, kamusal meydana, başka bir ifade ile içten dışa dönüşüme işaret eder. Araştırma eldeki görsel ve yazılı kaynaklara dayanarak bu dönüşümün nasıl gerçekleştiğini ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İstanbul

PDF

___

ALTINAY, A. R. (1936) Türk Mimarları (Hazinei Evrak Vesikalarına Göre) Hilmi Kitaphanesi, İstanbul; 4.

ALTINAY, A. R. (1998) Eski İstanbul, İletişim, İstanbul; 13.

ASLANAPA, O. (1986) Osmanlı Devri Mimarisi, İnkılâp Kitabevi, İstanbul.

ATAMAN, A. (2000) Bir Göz Yapıdan Külliyeye Osmanlı Külliyelerinde Kamusal Mekân Mantığı, Mimarlar Tasarım Yayınları, İstanbul.

AYDIN, Y. (1983) Osmanlı Mimarisinde II. Bayezid Yavuz Selim Devri, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul.

AYVERDİ, E. H., ed. (1978) 19. Asırda İstanbul Haritası, İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü Yayınları, İstanbul.

Beyazıt Meydanı Kentsel Tasarım Proje Yarışması (1987) İBŞB, İstanbul.

CANTAY, G. (1994) Simkeşhane, in Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, v: 6; 561.

CEVDET PAŞA (1983) Tarihi Cevdet, Üçdal Neşriyat, İstanbul.

CEZAR, M. (1983) Typical Commercial Building of the Ottoman Classical Period and the Ottoman Construction System, tr. by A. E. Uysal, İş Bankası Yayınları, İstanbul.

CEZAR, M. (2002) Osmanlı Başkenti İstanbul, E.K.Aksoy Vakfı Yayını, İstanbul.

ÇAĞMAN, F. (1999) Büyülü Bir Coğrafyanın ‘Hazine Dairesi’, an interview by Necdet Sakaoğlu, Sanat Dünyamız, n:73; 23-30.

ÇEÇEN, K. (1997) II. Beyazıd Su Yolları Haritaları, İSKİ, İstanbul.

ÇELİK, Z. (1993) The Remaking of İstanbul: Portrait of an Ottoman City In the Nineteenth Century, University of Washington Press, Seattle and London.

ELDEM, S. H. (1979) İstanbul Anıları, Aletaş Alerko, İstanbul.

ELDEM, S. H. (1983) 50 Yıllık Meslek Jübilesi, Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları, İstanbul; 63.

ERGİN, O. N. (1995) Mecelle-i Umur-ı Belediye, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul.

ES’AD EFENDİ [Sahhâflar Şeyhi-Zâde Seyyid Mehmed] (2000) Vak’a-nüvîs Es’ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237-1241/1821- 1826. (tr. by Z. Yılmazer), Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul.

EVLİYA ÇELEBİ (1996) Evliya Çelebi Seyahatnamesi I. Kitap İstanbul, (Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazması, tr. by O. Ş. Gökyay), YKY, İstanbul.

EYİCE, S. (1997) Beyazıt II Camii ve Külliyesi, in İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı, İstanbul.

FREELY, J. (1999) Saltanat Şehri İstanbul, İletişim, İstanbul.

FRUCHTERMANN, M., ed. (no date) Vues De Constantinople, Constantinople.

GAUTIER, T. (1972; 1856) İstanbul (tr. by Nurullah Berk), İstanbul Kitaplığı, İstanbul.

GOODWIN, G. (1997) The Janissaries, Saqi Books, London.

Gravürlerle Türkiye, Türkiye In Gravures: İstanbul (1996) Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Güzelleşen İstanbul (1944) İstanbul Maarif Matbaası, İstanbul.

HASKAN M. N. and GÜLERSOY, Ç. (2000) Hükümet Kapısı Bâb-ı Âlî, Çelik Gülersoy Vakfı, İstanbul.

HOBSBAWN, E. (2005) Introduction: Inventing Traditions, ed. by. E.Hobsbawm, T. Ranger, The Invention of Tradition, Cambridge University Press, Cambridge.

İHSÂN BEY (Dâr-ül mu’allimîn tatbikât mektebi müdürü), (1914-5) Tasavvurda kalmış bir Tanzîmât âbidesi, Şehbâl, n: 84 (1329/1914-5); 223-32.

İNCİCYAN, P.Ğ. (1976) 18. Asırda İstanbul, tr. by H.D. Andreasyan, Baha Matbaası, İstanbul.

İstanbul’un Kitabı (1957) İstanbul Vilayeti Neşriyat ve Turizm Müdürlüğü, İstanbul; 37.

KAYRA, C. (1990) İstanbul Zamanlar Mekanlar, Ak Yayınlar, İstanbul.

KOÇU, R.E. (1960) İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul Ansiklopedisi Neşriyat Kol.Şti., İstanbul.

KREISER, K. (1997) Public Monuments In Turkey and Egypt, Muqarnas, v: 14,: Yale University Press, New Haven; 103-117.

KUBAN, D. and KAHYA, Y. (1987) Beyazıt Meydanı Tarihi Gelişimi, in Beyazıt Meydanı Kentsel Tasarım Proje Yarışması, İBŞB, İstanbul.

KUBAN, D., (1996) İstanbul an Urban History, Byzantion, Constantinopolis, İstanbul. The Economic and Social History Foundation of Turkey, İstanbul.

KUBAN, D. (1998) Kent ve Mimarlık Üzerine İstanbul Yazıları, YEM Yayın, İstanbul.

LEFEBVRE, H. (1993) The Production of Space, Blackwell, Oxford, Cambridge.

LûTFÎ EFENDİ, A. (1999) Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, tr. by A. Hezarfen, YKY, İstanbul.

Max Fruchtermann Kartpostalları (2000) Koç Bank, İstanbul.

MOLTKE, H. K. (1969) Moltke’nin Türkiye Mektupları, tr. by H. Örs, Remzi, İstanbul.

MÜLLER-WIENER, W. (2001) İstanbul’un Tarihsel Topoğrafyası, YKY, İstanbul.

ÖZ, T. (1987) İstanbul Camileri, v: 1, Türk Tarih Kurumu Basım Evi, Ankara; 34.

PAMUKCİYAN, K. (2002) İstanbul Yazıları, Aras Yayıncılık, İstanbul.

PARDOE, M. J. (1855) The Beauties of The Bosphorus Illustrated In a Series of Views Constantinople and Its Environs, From Original Drawings by W.H. Bartlett, Virtue and Co., London.

PARDOE, M. J. (1997) 18 Yüzyılda İstanbul, tr. by B. Şanda, İnkılap Kitabevi, İstanbul.

STOLPE, C. (1866) Plan von Constantinopel, Plan de Constantinapol, Berlin.

ŞİMŞEK, M. (1992) Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da II. Mahmud Dönemi İmar Faaliyetleri, Unpublished Ph.D. Thesis, Mimar Sinan Üniversitesi, İstanbul.

TANYELİ, U. (1993) Bâb-ı Âlî, in Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul, v: 1; 520-523.

TEKELİ, İ. (1994) The Development of the İstanbul Metropolitan Area: Urban Administration Planning, IULA-EMME, İstanbul; 5. TUĞLACI, P. (1990) The Role of the Balian Family in Ottoman Architecture, YCK, İstanbul.

ÜNVER, S. (1968) Beyazıd’de Asâkiri Mensurei Muhammediye’nin Seraskeri Dairesi Kapısı, Önasya Yayınları, Ankara.

ÜNVER, S. (1995) İstanbul Risaleleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, v:1, İstanbul.

YERASİMOS, S. (1996) Tanzimat’ın Kent Reformları Üzerine, in P.Dumont, F. Georgeon (eds.), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.

YEŞİLKAYA, N. (2001) Kamusal Mekanın Dönüşümü: Beyazıt Meydanı, 2000’den Kesitler II: Cumhuriyet’in Zamanları, Mekanları, İnsanları. Doktora Araştırmaları Sempozyumu, ODTÜ, Ankara, 29-30 November 2001.

YEŞİLKAYA, N. (2003) Transformation of a Public Space in the Nineteenth Century İstanbul: Beyazıt Meydanı, Unpublished Ph.D. Thesis, METU Faculty of Architecture, Ankara.

YEŞİLKAYA, N. (2004) “Transformation of İstanbul in the Early Nineteenth Century”, International Gazimagusa Symposium 2004 Medi-Triology: Momentum, Metamorphosis, Manifesto, 12-16 April 2004, Eastern Mediterranean University, Gazimagusa, Northern Cyprus; 396-402.

YEŞİLKAYA, N. (2006) Askeri Talimlerden Gezintiye, Beyazıt Meydanı’nda Kamusal Yaşamın Dönüşümü, Kebikeç, 21/2006; 25-50.

Yüzyıllar Boyunca İstanbul Görünümleri (n.d.) Fiat Vehbi Koç Vakfı Güzel Sanatlar Matbaası, İstanbul.

ZİYAOĞLU, R. (1971) İstanbul Kadıları-Şehreminleri-Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi, Hak Kitabevi, İstanbul.