Sosyal Bilgiler Eğitiminde Okuryazarlık: Lisansüstü Eğitimde Gerçekleştirilen Okuryazarlık Araştırmaları

Sosyal Bilgilerde okuryazarlık ile ilgili çalışmaların gerçekleştirilmesi, Sosyal Bilgiler dersi ile okuryazarlık becerileri arasındaki ilişkinin kurulmasına katkı sağlamaktadır. Sosyal Bilgiler dersi ile okuryazarlık becerileri arasındaki ilişkinin sağlanmasına yönelik gerçekleştirilen lisansüstü tezler, alanyazına önemli bilimsel veriler sunmaktadır. Sosyal Bilgiler eğitiminde okuryazarlık kapsamında yer alan tezlerin analizinin yapılması bu çalışmalardan daha etkili bir biçimde yararlanmayı sağlayacaktır. Bu araştırmada Sosyal Bilgiler eğitiminde okuryazarlık ile ilgili nasıl bir eğilim olduğunu belirlemeye yönelik okuryazarlık kapsamında gerçekleştirilen lisansüstü tezler incelenmiştir. Araştırmanın temel amacı, Türkiye’de Sosyal Bilgiler lisansüstü eğitim alanında gerçekleştirilen okuryazarlık ile ilgili tezlerin çeşitli ölçütler bakımından incelenmesidir. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği araştırmada doküman incelemesi kullanılmıştır. Bu kapsamda, Sosyal Bilgiler eğitiminde okuryazarlık ile ilgili gerçekleştirilen 47 lisansüstü tez dokümanı incelenmiştir. Elde edilen veriler betimsel analiz tekniğiyle çözümlenmiştir. Araştırma sonucuna göre, Sosyal Bilgiler eğitiminde en fazla medya okuryazarlığı ile ilgili tez yazıldığı sonucuna ulaşılmıştır. Tezlerde Sosyal Bilgiler Öğretim Programında yer alan okuryazarlık becerilerine aynı derecede önem verilmediği görülmüştür. Yine araştırmada tezlerin daha çok araştırmanın katılımcılarının okuryazarlık düzeylerini belirlemeye ve okuryazarlık ile ilgili algı, görüş ve tutumlarını ortaya çıkarmaya yönelik olduğu bulguları elde edilmiştir. Ayrıca yapılan incelemede tezlerde en fazla kullanılan veri toplama araçlarının ölçek ve görüşme olduğu, tezlerin çoğunda örneklem belirleme yöntemlerine yer verilmediği sonuçlarına ulaşılmıştır. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak tezlerde farklı okuryazarlık türleri ile Sosyal Bilgiler dersi arasındaki ilişkinin ortaya konulması ve okuryazarlık eğitimi uygulamalarını geliştirmek için eylem araştırmalarının yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Sosyal bilgiler, sosyal bilgiler eğitimi, lisansüstü eğitim, okuryazarlık, okuryazarlık becerileri.

Literacy in Social Studies Education: Literacy Studies in Graduate Education

Carrying out studies on literacy in Social Studies contributes to the establishment of the relationship between Social Studies courses and literacy skills. The postgraduate theses which were conducted in this field with the aim of establishing the relationship between the Social Studies course and literacy skills provide important scientific data to the literature. Analyzing the theses within the scope of literacy in social studies education will enable to benefit from these studies more effectively. The main purpose of the research is to examine the literacy dissertations carried out in the field of Social Studies education in Türkiye in terms of various criteria. Document analysis, one of the qualitative research methods, was used in the research. In this context, 47 graduate thesis documents, which were carried out in literacy in social studies education, were examined. Descriptive analysis was used in the analysis of the data. According to the result of the research, it was found that most thesis in Social Studies education was written about media literacy. It has been observed that the literacy skills in the Social Studies Curriculum were not given the same importance in the theses. Again, it was found in the research that the theses mostly aimed at determining the literacy levels of the participants of the research and revealing their perceptions, views, and attitudes about literacy. Moreover, it was concluded that the most used data collection tools in the analysis were scales and interviews and sampling methods were not included in most of the theses. Based on the results of the research, it is recommended to reveal the relationship between different types of literacy and Social Studies lesson in the theses and to conduct action research to improve literacy education practices.

Keywords:

Social studies, social studies education, graduate education, literacy, literacy skills.,

PDF

___

Aksoy, B. ve Kaplan, M. (2018, Eylül). Türkiye’de harita okuryazarlığı becerisi ile ilgili yapılan tezlerin incelenmesi. 7. Uluslararası Sosyal Bilgiler Eğitimi Sempozyumu’nda sunulan bildiri. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Kırşehir.
Alberta Education. (2022). What is literacy? Erişim adresi: https://education.alberta.ca/literacy-and-numeracy/literacy/everyone/what-is-literacy/
Altay, N. (2020). Türkiye’de Sosyal Bilgiler eğitimi alanında yazılan makalelerin değerlendirilmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 11(1), 22-35.
Arbağ, S. S. ve Ertekin, E. (2020). Matematik eğitimi lisansüstü tezlerindeki geçerlik ve güvenirlik çalışmalarının incelenmesi. İnternational Journal of Society Researches, 16(31), 3924-3957. doi: 10.26466/opus.735675
Aşıcı, M. (2009). Kişisel ve sosyal bir değer olarak okuryazarlık, Değerler Eğitimi Dergisi, 7(17), 9-26.
Aytaş, G. ve Kaplan, K. (2017). Medya okuryazarlığı bağlamında yeni okuryazarlıklar, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 291-310.
Balat Ş., Kayalı B., Gündüz A. ve Göktaş Y. (2019). Doktora tezlerinde alınan geçerlik ve güvenirlik önlemleri. Erişim adresi: https://www.researchgate.net/publication /337257159_Doktora_ Tezlerinde_Alinan_Gecerlik_ve_Guvenirlik_Onlemleri.
Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 7(1), 231-274.
Berson, I. R. & Berson, M. J. (2003). Digital literacy for effective citizenship, Social Education, 67, 164–167.
Beyhan, A. (2013). Eğitim örgütlerinde eylem araştırması, Bilgisayar ve Eğitim Araştırmaları Dergisi 1(2), 65-89.
Björklund, M. & Sandahl, J. (2020). Financial literacy as citizenship education a viable prospect?, Journal of Social Science Education, 19(3), 4-20. doi: 10.4119/jsse-3230.
Boyraz, C. (2018). İlköğretim anabilim dalı doktora tezlerinde kullanılan başarı testlerinin incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 14-28. doi: 10.17679/inuefd.327321
Çakmak, E. (2013). Sosyal Bilgiler eğitiminde çoklu okuryazarlık. Gençtürk, E. ve Karatekin, K. (Ed.), Sosyal Bilgiler için çoklu okuryazarlıklar (s. 2-20) içinde. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Çakmak, Z. ve Bulut, B. (2019). Sosyal Bilgiler perspektifinden küresel okuryazarlık becerisi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (51), 160-180. doi: 10.21764/ maeuefd.537314.
Çakmak, Z. ve Taşkıran, C. (2020). Türkiye’de Sosyal Bilgiler eğitimi alanındaki çalışmaların analizi: Bir meta sentez çalışması. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 1243-1261.
Çalışkan, H. ve Uzunkol, E. (2021). Sosyal Bilgiler alanı, özellikleri ve temel amaçları. Aktepe, V. Gündüz, M. Kurtdede Fidan N. ve Yalçınkaya, E. (Ed.), Kuramdan uygulamaya Sosyal Bilgiler öğretimi (s. 2-18) içinde, Ankara: Pegem Yayıncılık.
Destebaşı, F. (2016). Yeni okuryazarlıklar: Tanımı, kapsamı ve teorik ilkeleri, Journal of Turkish Studies, 11(3), 895-910.
Dilek, A., Baysan, S. ve Öztürk, A. A. (2018). Türkiye’de Sosyal Bilgiler eğitimi üzerine yapılan yüksek lisans tezleri: Bir içerik analizi çalışması, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 22(2), 581-602.
Duplass, J. A. (2021). The essence of teaching social studies methods for secondary and elementary teacher candidates. New York: Routledge.
Erdem, C. (2018). Medya okuryazarlığı araştırmalarında eğilimler: Lisansüstü tezlere yönelik bir içerik analizi, Kuramsal Eğitimbilim Dergisi,11(4), 693-717. doi: 10.30831/akukeg.390260.
Güleç, S. ve Hüdavendigar, M. N. (2020). Sosyal Bilgiler eğitimi alanında okuryazarlık becerisi başlığında yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi, Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Şeref Kara Özel Sayısı, 24-36.
Güneş, F. (2019). Okuryazarlık yaklaşımları, Sınırsız Eğitim ve Araştırma Dergisi, 4(3), 224-246. doi: 10.29250/sead.634908.
Harshman, J. (2017). Developing global citizenship through critical media literacy in the social studies, The Journal of Social Studies Research, 42, 107–117. https://doi.org/10.1016/j.jssr.2017.05.001
Kabaca, T. ve Erdoğan, Y. (2007). Fen bilimleri, bilgisayar ve matematik eğitimi alanlarındaki tez çalışmalarının istatistiksel açıdan incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22 (2), 54-63.
Kaya, E. (2020). Hayat bilgisi, Sosyal Bilgiler ve fen bilgisi derslerinin temeli: Toplu öğretim sistemi. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Kaymakcı, S. (2017). Türkiye’de tarih öğretiminin yönelimi üzerine bir değerlendirme, Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(6), 2153-2172.
Kinzer, C. K. & Leu, D. J. (2017). New Literacies, Encyclopedia of Educational Philosophy and Theory, 1559–1565. doi:10.1007/978-981-287-588-4_111
Koçoğlu, E., Aydemir, H. ve Yiğen, V. (2021). Eğitimde okuryazarlık becerilerine ilişkin kavramlar. Koçoğlu, E. (Ed.), Eğitimde okuryazarlık becerileri-I (s. 1-11) içinde. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Kurudayıoğlu, M. ve Tüzel, M. S. (2010). 21. yüzyıl okuryazarlık türleri, değişen metin algısı ve Türkçe eğitimi, Türklük Bilimi Araştırmaları, 28, 283-298.
Maden, S., Maden, A. ve Banaz, E. (2017). Medya okuryazarlığı ile ilgili lisansüstü tezlere yönelik bir içerik analizi, İnternational Journal of Languages Education and Teaching, 5(1), 588-605.
Mete, G. (2020).Türkiye'de okuryazarlık: Lisansüstü tezlerin içerik analizi, The Journal of Social Sciences, 7(46), 194-206. doi: 10.29228/SOBIDER.40214.
Mills, K. A. (2010). A Review of the “Digital Turn” in the New Literacy Studies, Review of Educational Research, 80(2), 246–271. doi: 10.3102/0034654310364401
Moorse, L. (2020). Teaching Media Literacy in Citizenship. Erişim adresi: https://www.teachingcitizenship.org.uk/sites/teachingcitizenship.org.uk/files/Liz%27s%20article%20on%20teaching%20Media%20Literacy.pdf
Oğuz Haçat, S. ve Demir, F. (2019). Eğitim alanında okuryazarlık üzerine yapılan lisansüstü tezlerin analizi, Anadolu Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(2), 116-145.
Oruç, Ş. ve Ulusoy, K. (2008). Sosyal Bilgiler alanında yapılan tez çalışmaları. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 121-132.
Öztürk, C. (2015). Sosyal Bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. Öztürk, C. (Ed.), Sosyal Bilgiler öğretimi (s. 2-30) içinde, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Patton, M.Q. (2018). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (Çev: M. Bütün ve S.B. Demir). Ankara: Anı Yayıncılık.
Peerven, M. & Awan, A. S. (2017). Analysis of curriculum about political literacy as a dimension of citizenship education, Bulletin of Education and Research, 39(1), 187-202.
Sarıgül, H. (2020). Türkiye’de finansal okuryazarlık alanında yazılan lisansüstü tezlerin içerik analizi, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 10(1), 153-165. doi: 10.5961/jhes.2020.377.
Stordy, P. (2015) Taxonomy of literacies, Journal of Documentation, 71 (3), 456-476.
Şahin, D., Calp, Ş., Bulut, P. ve Kuşdemir, Y. (2013). Sınıf öğretmenliği eğitimi bilim dalında yapılmış lisansüstü tezlerin çeşitli kriterlere göre incelenmesi. Journal of World of Turks, 5 (3), 187-205.
Şahin, M., Yıldız, D. ve Duman, R. (2011). Türkiye’deki Sosyal Bilgiler eğitimi tezleri üzerine bir değerlendirme, Sosyal Bilgiler Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 2(2), 96-121.
Şakiroğlu, Y. (2021). Görsel okuma/görsel sunu ve görsel okuryazarlık becerileriyle ilgili yapılan lisansüstü çalışmaların analizi, Kuram ve Uygulamada Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 103-119. doi: 10.48066/kusob.935691
Şan, E. (2020). Türkiye'de eğitim alanında yayınlanan karma yönteme dayalı makalelerin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Şan, S. (2020). Etkin vatandaş olma yolunda okuryazar olmak: Politik okuryazarlık ve hukuk okuryazarlığı. Öztürk, C., İbrahimoğlu, Z. ve Yıldırım, G. (Ed.), Kuramsal temeller ve güncel tartışmalar ışığında 21. yüzyılda vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi (s. 219-235) içinde, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Tarman, B., Acun, İ. ve Yüksel, Z. (2010). Sosyal Bilgiler eğitimi alanındaki tezlerin değerlendirilmesi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 725 -746.
Tuncel, G. (2020). Medya okuryazarlığı ve aktif vatandaşlık. Öztürk, C., İbrahimoğlu, Z. ve Yıldırım, G. (Ed.), Kuramsal temeller ve güncel tartışmalar ışığında 21. yüzyılda vatandaşlık ve vatandaşlık eğitimi (s. 219-235) içinde, Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
Türk Dil Kurumu. (2022). Türk dil kurumu sözlükleri. Erişim adresi: http://tdk.gov.tr
Uzun, Y. ve Çelik, G. (2020). Akademisyenlerin okuryazarlık algısındaki değişimler, Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(22), 1134-1156. https://doi: 10.26466/opus.646592
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.