Tek Parti Döneminde Vesayet Rejimi: Demokrasiye Katkı mı, Engel mi?

Bu makale, 1923-1950 yılları arasında Türkiye’de hüküm süren tek parti iktidarının siyasal rejimini "vesayet" kavramı çerçevesinde ele almaktadır. Tek parti dönemi üzerine oluşan akademik literatürün bir kısmında, tek parti döneminde uygulanan otoriter-totaliter politikalar "vesayetçi demokrasi" başlığı altında ele alınarak meşrulaştırılmaktadır. Bu çalışmalarda, Kemalist elitlerin, toplumun olgunlaşması ve Türkiye’nin daha sağlam bir demokratik yapıya kavuşması uğruna istemeden ve geçici bir süre ile otoriter bir tek parti rejimi kurguladığı ifade edilmektedir. Dolayısıyla, tek parti rejimini tanımlamak için kullanılan vesayetçi sıfatı, olumlu bir anlamda ve rejimin totaliter olmayışını ve demokrasiyi hedeflediğini ima etmek üzere kullanılmaktadır. Bu çalışma, iddia edilenin aksine, vesayetçi eğilimin, demokratik bir sistem için olumlu bir nitelik oluşturmadığını bilakis demokratik sistemi zora sokan, hatta imkânsızlaştıran bir niteliğe sahip olduğunu ortaya koymaya çalışmaktadır. Başka bir deyişle, bu çalışma, tek parti rejiminin vesayetçi bir eğilime sahip olduğunu kabul etmekte ancak, Kemalist tarih yazımında savunulanın aksine, vesayetçi eğilimin demokrasiye geçişi zorlaştırdığını hatta imkansızlaştırdığını iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

tek-parti iktidarı, otoriter rejim, totaliter rejim, vesayet

Tutelary Regime of Single-Party Period: Segue or Impediment to Democracy?

This article examines the political regime during the single party rule in Turkey between the years of 1923-1950 in relation to the concept of tutelage. In the academic literature, the policies implemented during the one-party period are justified under the title of guardianship democracy. It is argued that the Kemalist elite of Turkey, unintentionally and undesireably constructed authoritarian one-party regime for the sake of achieving more robust democratic regime. Hence the adjective tutelage is used to define the desire of one party regime to reach democracy and point its untotalitarian feature. This study is trying to explain that tendency towards tutelary regime does not constitute a positive property, unlikely it is pressuring dynamic for democracy, even clearing out the possibility of a democratic system. The main argument supported in this work is that tutelary tendencies, contrary to the assumptions of Kemalist historicization, do not serve as segue to democracy, but rather make consolidation of democracy difficult, even impossible.

Keywords:

single-party rule, authoritarianism, totalitarianism, tutelage,

PDF

___

Ahmad, F. (1977). The Turkish experiment in democracy, 1950-1975. C Hurst & Co Publishers Ltd.
Ahmad, F., Ahmad, B.T. (1976). Türkiye’de çok partili politikanın açıklamalı bir kronolojisi (1945-1971). Ankara ve İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Arslan, Z. (2002). Conflicting paradigms: Political rights in the Turkish constitutional court. Critique, 11 (1), 9-25.
Atatürk, M.K. (1997). Atatürk’ün söylev ve demeçleri. I-III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Barutçu, F.A. (1977). Siyasi anılar (1939–1954). İstanbul: Milliyet Yayınları.
Cizre, Ü. (1997). The anatomy of the Turkish military's political autonomy. Comparative Politics, 29 (2), 151-166.
Daver, B. (1983). Atatürk ve sosyo-politik sistem görüşü. Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk, İstanbul: Dr. Nejat F. Eczacıbaşı Vakfı Yayınları.
Demirel, A. (1995). 1. meclis’te muhalefet: Ikinci grup. İstanbul: İletişim Yayınları.
Duverger, M. (1959). Political parties. London: Methuen & Co. Ltd.
Erdem, F.H. (2004). Türk Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarında siyasal partilerin kapatılması. Hukuk ve Adalet, 1 (4), 252-301.
Erkin, F.C. (1968). Türk-Sovyet ilişkileri ve boğazlar meselesi. Ankara: Başnur Matbaası.
Geddes, B. (1999). What do we know about democratization after twenty years?. Annual Review of Political Science, 2(1), 115–144.
İnönü, İ. (1993). İsmet İnönü’nün TBMM’deki konuşmaları, 1920-1973, İkinci Cilt (1939-1960), Ankara: TBMM Kültür, Sanat Yayın Kurulu Yayınları No: 57.
Karaosmanoğlu, Y.K. (1968). Politikada 45 yıl. Ankara: Bilgi Yayınları.
Karpat, K.H. (1959). Turkey’s politics: The transition to a multi-party system. Princeton: Princeton University Press.
Koçak, C. (2009). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), Vol-2, İstanbul: İletişim Yayınları.
Koçak, C. (2008). Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938–1945), Vol–1, İstanbul: İletişim Yayınları.
Köker, L. (1995). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. İstanbul: İletişim.
Lewis, B. (1979). The emergence of modern Turkey. London: Oxford University Press.
Linz, J.J. (2002). Fascism, breakdown of democracy, authoritarian and totalitarian regimes: Coincidences and distinctions. Instituto Juan March de Estudios e Investigaciones.
Linz, J.J. (2000). Totalitarian and authoritarian regimes. London: Lynne Reinner Publishers.
Linz, J.J. (1964). An authoritarian regime: Spain. Cleavages, ıdeologies and Party Systems: Contributions to Comparative Political Sociology, ed. Errik Allardt and Yrjo Littunen, Helsinki: Westermarck Society.
Loveman, B., Davies, T. M. (1997). The Politics of antipolitics: The military in Latin America. Rowman & Littlefield.
Okyar, F. (1980). Üç devirde bir adam. İstanbul: Tercüman Tarih Yayınları.
Öz, E. (1992). Tek parti yönetimi ve siyasal katılım. Ankara: Gündoğan Yayınları.
Özbudun, E. (2011). Otoriter rejimler, seçimsel demokrasiler ve Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Özbudun, E. (2010). Party prohibition cases: different approaches by the Turkish constitutional court and the European Court of Human Rights. Democratization, 11 (1), 125-142.
Przeworski, A. (1993). Democracy as contingent outcome of conflicts. constitutionalism and democracy. New York: Cambridge University Press, 59–80.
Toker, M. (1970). Tek partiden çok partiye. İstanbul: Milliyet Yayınları.
Tunaya, T.Z. (1966). Siyasi müesseseler ve anayasa hukuku. İstanbul: Sulhi Garan Matbaası Varisleri Koll. Şti.
Tunçay, M. (1989). T.C.’nde tek-parti yönetiminin kurulması, (1923–1931), İstanbul: Cem Yayınevi.
Us, A. (1964). Gördüklerim, duyduklarım, duygularım: Meşrutiyet ve cumhuriyet devirlerine ait hatıralar ve tetkikler. İstanbul: Vakit Matbaası.
Yalman, A.E. (1971). Gördüklerim ve geçirdiklerim, cilt IV, (1945-1971). İstanbul: Rey Yayınları.
Yetkin, Ç. (1997). Atatürk’ün başarısız demokrasi devrimi, serbest cumhuriyet fırkası. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
Yetkin, Ç. (1983). Türkiye’de tek parti yönetimi, 1930-1945. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Yılmaz, H. (1997). Democratization from above in response to the international context: Turkey, 1945-1950. New Perspectives on Turkey, 17, 1-37.
Zürcher, E. J. (1988). Atatürk ve muhalefet: 1924’teki çok partili demokrasi. Tarih ve Toplum, 49, 16-19.