Kültürel Bellek Metaforu Olarak Derleme Sözlüğü’ndeki Gökkuşağı Adları

Bu çalışma metaforlaşan bir ad ve kavramın farklı adlar aldığında ne tür bir ilgiyle bu adları edindiğini ve aynı metafor alanını koruyup korumadığını tespit etmek üzerinedir. Bu tür bir inceleme için seçilen kavram gökkuşağıdır. Gök, Türklerde hiçbir zaman sıradan bir mefhum olmamıştır. Bu sebeple gökle ilgili kavramlar bir sıra dışılık olgusunu takip eder. Gökkuşağı da bunlardan birisidir. Halk ağızlarında gökkuşağına çeşitli adlar verilmiştir. Bu bağlamda Derleme Sözlüğü’nün bütün ciltleri içerik analizi yöntemine göre taranmış ve 23 gökkuşağı adı tespit edilmiştir. Çalışmada gökkuşağına verilen bu adlar üzerinde Türk kültür tarihine ve mitolojik olgulara dayanarak Türklerin gökkuşağı kavramıyla ilgili oluşturduğu sosyo-kültürel metafor alanına göre sözkonusu adlar değerlendirilmiş, kavram ve kültür arasındaki bağ ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buna göre tespit edilen bu gökkuşağı adlarının kültürel bellekte işaret ettiği metafor alanı, çağdaş metafor kuramlarından bilişsel kurama bağlı olarak metaforun yansıtma işlevi üzerinden belirlenmeye çalışılmıştır. Böylelikle, gökkuşağına verilen adlardaki kültürel bakış açısı ve ortak bellek unsuru ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kültürel bellek, Metafor, Gökkuşağı, Derleme Sözlüğü, Ad

The Rainbow Names as A Token of Cultural Memory Metaphor Kept in The Derleme Sözlüğü

This study seeks out to see how a metaphorical denomination and a term comes to acquire new names and by which means as well as to analyze if these new names are still in line with initial attributes and proprieties. The case of study is the rainbow. Needless to say, the sky has never been an ordinary theme in Turkish cultures. For that reason, celestial notions and terms in that culture have an extraordinary trajectory.The sky has never been an ordinary theme in Turkish cultures. For that reason, celestial notions and terms in that culture have an extraordinary trajectory and rainbow is among them. Various names were given to this occurence in vernacular speech. In this study, we focused on divers names given to the rainbow, evaluated them according to their metaphorical relationship and tried to put forward the links between the natural phenomenon and the vernacular culture. To do this, the names given to the rainbow in the Derleme Sözlüğü were scrutinized as well as those kept in the cultural memory, so as to determine the function of the metaphor. Socio-cultural aspects of the names attributed to the phenomenon and elements of common memory elements are thus revealed.

Keywords:

Cultural memory, Metaphor, Rainbow, Derleme Sözlüğü, Name,

PDF

___

Aksoy, Ö. A. (1995). Atasözleri ve deyimler sözlüğü. C. 1., İstanbul: İnkılap Yayınevi.
Arat, R. R. (2003). Kutadgu Bilig çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Arat, R. R. (2007). Kutadgu Bilig I- Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Aristoteles (1987). Poetika. Çev. İsmail Tunalı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
Aristoteles (2016). Retorik. Çev. M. H. Doğan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Assmann, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı hatırlama ve politik kimlik. Çev. Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınevi.
Çoruhlu, Y. (200). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Kitabevi.
Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Genç, R. (1996). Türk Düşüncesi, davranışı ve hayatında renkler ve sarı, kırmızı, yeşil. nevruz ve renkler. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yay. 41-48.
Genç, R. (1997). Türk İnanışları ile millî geleneklerinde renkler ve sarı-kırmızı- yeşil. Ankara: TDK Yay.
Gürsoy, Ü. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü ve dut ağacı. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Veli Araştırma Dergisi, 61, 43-54.
Hazar, M. (2003). +DIRIK Eki üzerine bir deneme. E-SOSDER, S.2.
İmer, Z. (2005). Miladi dönem öncesi orta Asya’da ipek. Bilig, 32, 1-32.
İnan, A. (1987). Makaleler ve incelemeler. C. 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
Kafalı, M. (1996). Türk kültüründe renkler. nevruz ve renkler. Haz. Sadık Tural ve Elmas Kılıç. Ankara: AKM Yay. 49-54.
Kalafat, Ş. (2017). Bir toplumsal cinsiyet dili incelemesi: Yün örme motiflerinde kültürel bellek metaforları, Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatında Kadın Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 4-6 Mayıs 2017, Amasya, Ankara: Kıbatek (Kıbrıs, Balkanlar, Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu Yayınları.
Korkmaz, E. (2008). Eski Türk inançları ve şamanizm terimleri sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
Küçük, S. (2010). Eski Türk kültüründe renk kavramı. Bilig, 54, 185-210.
Lakoff, G. (1992). The contemporary theory of metaphor. To Appear in Ortony, Andrew (ed.) Metaphor and Thought (2nd edition), Cambridge University Press.
Lakoff, G. & Johnson M. (2015), Metaforlar, hayat, anlam ve dil, çev: Gökhan Yavuz Demir, İthaki, İstanbul.
Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi. C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Öztürk, Ö. (2016). Dünya mitolojisi, Ankara: Nika Yayınevi.
Paşa, A.V. (1306). Lehçe-i Osmanî.
Sertkaya, O. F. (1995). Oğuz Kağan destanı üzerine bazı mülahazalar. TDAY Belleten 9-27.
Sözeri, T. (2000). Kültürlerde şahmeran. İstanbul: İm Yayınevi.
Tepebaşılı, F. (2013). Metafor yazıları, İstanbul: Çizgi Yayınevi.
Tokyürek, H. (2016). Eski Uygur Budist metinlerinde şeytan, Yılan, Kadın İlişkisi. Türkiyat Mecmuası, 26(1), 301-310.
Turan, F.A. (2011). Orta Asya’dan Anadolu’ya mitik yolculukta tabiat olaylari. Milli Folklor, 90, 49-59.
Türkmen, F. (2005). Er Töşük destanındaki stereotip motiflerin analizi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IV, 235-241.
Yardımcı, M. (2011). Renk dünyamız ve Türk kültüründe renkler. Bilimsel Eksen,4, 106-122.
Akşehirli, S. (2005). Çağdaş metafor teorisi. http://www.nt.armstrong.edu/METAPHOR.htm Erişim tarihi 10.02.2018.
Giray, D. Gökkuşağı nedir? Erişim adresi. http://www.yelkenokulu.com/meteorolojibilgileri/gokkusagibilgisi.html Erişim tarihi 10. 02. 2018.
Kamal, Ş. (2013). Türk Mitolojisinde Umay Ana. Erişim adresi http://www.gercekedebiyat.com/haber-detay/turk-mitolojisinde-umay-ana-sahnaz-kemal/1281 Erşim tarihi 17.03.2017.
Yunan Mitolojisinde Tanrı ve Tanrıçalar. Erişim adresi. http://tr.antitwilight.wikia.com/wiki/Yunan_Mitolojisinde_Tanr%C4%B1_ve_Tanr%C4%B1%C3%A7alar Erişim tarihi 10.02.2018.
Canlı Kaynaklar: Tücel, H. A. (2018) Kastamonu Araç, yaş 87.