Adliye Vekâletine Geçiş Sürecinde Görevli Adliye Vekilleri, Politikalar ve İcraatlar (1920-1923)

Son dönemlerde farklı sebeplerle araştırma konusu olarak tercih edilen konuların başında kurumların tarihlerinin araştırılması ve aydınlatılması meselesi ön plana çıkmaktadır. Yapılan bu çalışmalarının kurumsallaşma ekseninde değerlendirilmesi, araştırma konusu olan kurumun geçmişinden haberdar olmasına ve kendisini yenilemesine katkı sunacaktır. Bu kapsamda Osmanlı Devleti’nde Adliye Nezareti ismi ile yer alan ve Cumhuriyet Dönemi arifesinde Adliye Vekâleti olarak isimlendirilen bu önemli teşkilatın tarihinin aydınlatılması önem arz etmektedir. Tanzimat Dönemi’nden itibaren başlayan Batılılaşma sürecinde modern manadaki yönetim sistemlerine (Nezaret sistemi), Sultan II. Mahmut’un padişahlığı döneminde geçilmiştir. Divan-ı Hümayun’dan sonra oluşan boşluğu doldurmak için ise yeni bir kuruma ihtiyaç hasıl olmuştur. Bu doğrultuda 24 Mart 1838 tarihinde kurulmuş olan ve padişahın danışma meclisi görevini üstlenen Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye, aslında adli teşkilatlanmanın kurumsallaşması adına atılmış ilk önemli adım olmuştur. Türk devlet geleneğinde en köklü dönüşüm süreci ise Birinci Dünya Savaşı sonrasında imparatorluktan millî devlete geçiş sürecinde yaşanmıştır. Mustafa Kemal Paşa’nın önderliğinde yürütülen Millî Mücadele Dönemi’nin başlamasıyla, işgallere karşı amansız bir mücadele verilirken, aynı zamanda kurum ve kuruluşlarda yaşanan aksaklıklar da giderilmeye çalışılmıştır. Bu doğrultuda, Büyük Millet Meclisinin açılmasından kısa bir süre sonra diğer bakanlıklarla birlikte Adliye Vekâleti de kurulmuştur. Bu makalemizde ise Adliye Vekâletine geçiş sürecinde asaleten Adliye Vekâleti görevinde bulunan önemli şahsiyetler, adliye politikaları ve icraatlar ile Mustafa Kemal Paşa’nın bu geçiş sürecindeki kurumsal liderlik rolü ele alınarak, geçiş döneminde kurumun tarihinin aydınlatılmasına katkıda bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Mustafa Kemal Paşa, Adliye Vekaleti, Kurumsal Liderlik, TBMM

Court Attorneys, Policies and Executions in the Process of Transition to the Ministry of Justice (1920-1923)

The issue of researching and enlightening the histories of institutions has become one of the hot topics that have been preferred as a research area for different reasons in recent times. Evaluating these studies on the axis of institutionalization will lead to the institution to be aware of its past and renew itself. In this context, it is important to illuminate the history of this important organization, which was called the Ministry of Justice in the Ottoman Empire and was named as the Ministry of Justice on the eve of the Republic Period. In the Westernization process that started from the Tanzimat Period, the modern sense of administration systems (Ministerial system) was initiatedduring the reign of Sultan Mahmut II. A new institution was needed to fill the gap that emerged after the Divan-ı Hümayun. In this direction, the Majlis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye, which was established on March 24, 1838 and served as the advisory council of the sultan, was actually the first important step taken for the institutionalization of the judicial organization. The most radical transformation process in the Turkish state tradition was experienced in the transition period from the empire to the national state after the First World War. With the onset of the National Struggle Period led by Mustafa Kemal Pasha, a relentless struggle was waged against the occupations, while at the same time the disruptions in institutions and organizations were tried to be eliminated. In this direction, shortly after the opening of the Grand National Assembly, the Ministry of Justice was established together with other ministries. In this article, we have contributed to illuminating the history of the institution in the transition period by discussing the important personalities, courthouse policies and actions, and the institutional leadership role of Mustafa Kemal Pasha in this transition process.

Keywords:

Mustafa Kemal Pasha, Ministry of Justice, Institutional Leadership,

PDF

___

BOA, 30-18-1-1 Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928), 19.11.1921.
Düstur 3. Tertip, C. 1, Milliyet Matbaası, İstanbul 1929.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:1, C. 1, İ:1, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:1, C. 2, İ:22, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:1, C. 7, İ:159, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:1, C. 8, F:157, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:2, C. 10, İ:27, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:2, C. 11, İ:45, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:3, C. 18, İ:19, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:3, C.22, İ:85, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi:4, C. 28, İ:1, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 2, İçtima Senesi:1, C. 1, İ:3, Ankara 1959.
TBMM ZC, Devre: 2, İçtima Senesi:1, C. 2, İ:28, Ankara, 1959.
TBMM ZC, Devre: 2, İçtima Senesi:1, C.7, İ:2, Ankara 1959.
Adalet Bakanlığı 50. Yıl, Ankara Yarı Açık Cezaevi Matbaası, Ankara,1973.
AKDAĞ, Ömer, “Millî Mücadele Dönemi Şahsiyetlerinden Yusuf Kemal Bey”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.14, Sayı 40, (1997), ss. 116-132.
AKKOR, Nesrin, “Birinci Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Kayseri Vekillerinden Ahmet Rıfat Çalıka”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, (2018), ss. 39-53.
APAYDIN Bahadır, Kapitülasyonlar ve Osmanlı Türk Adli ve İdari Modernleşmesi, 2. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2013.
ATAY Talha Sait, KOÇ Oktay, “Kurumsal Liderlik: Nereden Nereye?”, TroyAcademy, Sayı 6, (2021), ss. 354-378.
BAŞA, Şafak, Kurumsallaşma Bağlamında Dâhiliye Nezareti’nden Dâhiliye Vekâletine Geçiş (1920-1923), 1.Baskı, TODAİE Yayın, Ankara 2013.
BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, 2. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014,
BOZKURT, Gülnihal, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi, Osmanlı Devletinden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), TTK Yayınları, Ankara 1996.
ÇOBAN, İbrahim, Cumhuriyet Dönemi Siyaset ve Hukuk Alanında Refik Şevket Bey, C.B. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa 2009.
ÇOKER, Fahri, Türk Parlamento Tarihi Milli (Mücadele ve TBMM I. Dönem 1919-1923), Cilt 3, TBMM Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
DAĞCI, Mehtap, Ahmet Rıfat Çalıka’nın Hayatı ve Faaliyetleri, E.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kayseri 2004.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, Tanzimat ve Sonrası Osmanlı Mahkemeleri, Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2010.
ERDEM, Sami, “Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde Hilafet Teorisine Alternatif Yaklaşımlar: (1922-1924)”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı 2, (1995), ss. 119 -146.
GÜLER, B. Ayman, Otuzlu Yıllarda Yönetim, Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1929-1939, Ankara Üniversitesi Yayınevi, Ankara 2007.
GÜNEŞ, İhsan, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Türkiye’de Hükümetler Programları ve Meclis’teki Yankıları (1908- 1923), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2012.
İNALCIK, Halil, Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, 1. Baskı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2016.
İNALCIK, Halil, SEYİDDANLIOĞLU, Mehmet, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, 1. Baskı, Phoenix Yayınevi, Ankara 2006.
Nutuk, Milli Eğitim Basımevi, Cilt 1, İstanbul 1970, s. 425-426.
ORTAYLI, İlber, Türkiye’nin Yakın Tarihi, 9. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
ÖZLÜ, Hüsnü, “Kastamonu Milletvekili Yusuf Kemal Bey’in Milli Mücadele Döneminde Avrupa Eksenli Dış politika Çalışmaları”, Karadeniz Araştırmaları Dergisi, Sayı, 6-10, (2020) ss.141-167.
SARGUT, Selami, Kültürler Arası Farklılaşma ve Yönetim, Genişletilmiş 2. Baskı, İmge Kitapevi Yayınları, Ankara 2001.
SEÇKİN, A. Recai, Yargıtay Tarihçesi Kuruluş ve İşleyişi, Adalet Bakanlığı Yayınları, Ankara 1967.
SEVİNÇ, Hasibe Gül, Kamuda Kurumsallaşma ve Kurumsal İmaj: Aile Ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Örneği, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya 2017.
SELVİ, Haluk, Büyük Millet Meclisi’nde Celaleddin Arif Bey (1875-1930), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans tezi), Erzurum 1994.
SEZER, Yasin, “Cumhuriyet ve Hukuk Devrimi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 1, Sayı 2, (1999), ss.39-52.
TANÖR, Bülent, Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), 24. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
TERZİ, Mehmet Akif, Türk Devlet Geleneğinde Bürokrasi ve Memur, Sistem Ofset Yayınları, Ankara 2012.
TİFTİKÇİ, Ender, TİFTİKÇİ Mehmet (drl.), Atatürk ve Hukuk, Yargıtay Yayınları No 27, Ankara 1999.
TUNAYA, T. Z. “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri”, Journal of Istanbul University Law Faculty, Sayı 23, (2011), ss. 227-247.
Türk Hukuk Lügati, Türk Hukuk Kurumu, 3. Baskı, Başbakanlık Basımevi, Ankara 1991.
ÜÇOK Coşkun, MUMCU Ahmet, BOZKURT Gülnihal, Türk Hukuk Tarihi, 8. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 1996.
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mehmets/tanzimattayuksekyargi.pdf. Erişim Tarihi 01.02.2021.
https://islamansiklopedisi.org.tr/celaleddin-arif Erişim Tarihi: 24.08.2021
https://hukukbook.com/?s=yusuf+kemal+bey Erişim Tarihi, 27.08.2021.
https://islamansiklopedisi.org.tr/seyyid-bey Erişim Tarihi: 29.08.2021.