7. yüzyılda İslamiyet’in hızla yayılması ve Gürcistan’ın başkenti Tiflis’te bir Arap Emirliği’nin kurulması, tarihte Tao Klarceti olarak adlandırılan bugünkü Artvin, Ardahan, Erzurum ve kısmen Kars’ı içine alan bölgenin önem kazanmasına yol açmıştır. 8. yüzyılın ikinci yarısında bölgeye gelen Rahip Grigol Handzta ve öğrencileri kurdukları manastırlarla bölgeyi dinsel bir merkez haline getirirlerken; 9. yüzyıl başlarında Ardanuç’u başkent yaparak Gürcü Bagratid Krallığı’nı kuran I. Aşot’tan itibaren siyasi anlamda da önem kazanmaya başlamış, bir dönem ticaret yollarının denetim altına alınması ekonomik refahla sonuçlanmıştır. Böyle bir siyasal-sosyal ortam, sanatın gelişmesine de olanak sağlamış, özellikle manastırlar teoloji ve pozitif bilimlerin geliştirilmesinin yanı sıra sanatın da üretildiği merkezler olmuştur. Çalışmaya konu olan triptiğin orta paneli Erzurum İli, Uzundere İlçesi, Bağbaşı Köyü’nde bulunan Hahuli Manastırı’nda (10. yüzyılın ikinci yarısı) yapılmıştır. Bu çalışmada triptiğin tarihçesi ve sanatsal değerinin yanında, onca kutsal figür arasında, orta panelin en tepesine yerleştirilen imparatorluk çiftinin izi sürülecektir. Triptiğin yan panelleri kapandığında, birçok kutsal figüre rağmen görülebilen tek sahne durumundaki imparator çifti dikkatimi çekmiş ve beni araştırmaya sevk etmişti. Araştırmalar ilerledikçe konunun başka araştırmacılar tarafından da önemsendiğini ve pek çok yayının yapıldığını fark ettim. Ancak bu çalışmaların her birinde konu farklı yönleriyle ele alınmış, bazılarında yüzeysel bilgilere yer verilmiş bazılarında da benim amacım dışındaki konulara değinilmişti. Dolayısıyla çalışmam ağırlıklı olarak derleme karakterine bürünmüş olmakla birlikte, triptikte yer alan sahnelerin karşılıklı yerleştirilmesinde konu seçimine dikkat edildiği gibi özgün bazı saptamalarımın olması, eserin Türkiye’deki bir manastırda üretilmesine rağmen Türkiye’de fazlaca tanınmaması; yayınlanmış tüm çalışmaların titizlikle değerlendirildiği, hem Maria’nın hayatının hem triptiğin hem de dönemin siyasi ve sosyal ortamının ele alındığı çalışmamı tamamlama konusunda beni yüreklendiren unsurlar olmuştur.

The fast spread of Islam and founding of an Arab Emirate in Tbilisi, the capital city of Georgia, in the 7th century led to a flourishment in the ancient Tao Klarceti region, which covered today’s Artvin, Ardahan, Erzurum and partly Kars. While the region was transformed to be a religious center thanks to the monasteries established by the Priest Grigol Handzta and his disciples, it also gained political significance with the reign of Ashot I, who founded the Bagratuni Kingdom at the beginning of the 9th century, making Ardanuç the capital. As a result the control of trade routes for a time led to economic prosperity. Such socio-political environment facilitated also the flourishment of art, and monasteries in particular became centers for artistic creation in addition to development of theology and exact sciences. The subject of the study here is the central panel of a triptych, that was produced in the Hahuli Monastery, (second half of the 10th century) found in Bağbaşı Village of Uzundere, Erzurum. This study will trace history and artistic value of the triptych, as well as the imperial couple placed on the top part of it amongst many holy figures. The imperial couple, the only visible scene left when side panels of the triptych are closed over many holy figures, attracts attention. This subject had been considered significant and was published many times. Each study, however, analyses the subject concerning a certain aspect, some presenting only superficial information. There are some unprecedented arguments, including one suggesting that placement of scenes in opposite directions observed thematic correspondence. Here whole related studies have been meticulously reviewed and Maria’s life, the triptych and the political and social environment of the period are discussed in conjunction.