Zalim Dahhak Ve Demirci Kava Efsanesi’nden Hareketle Mitoloji ve Tarih İlişkisine Dair Bir Değerlendirme

Efsaneler tarihi kaynaklara birçok varyantla yansımıştır. Bu akisler, dil ve edebiyat çalışmalarının yanında tarihi meselelerle olan ilişkisi itibariyle tarihçilerin de sıklıkla dikkatini çekmektedir. Ağırlığını efsanelerin oluşturduğu sözlü geleneğin yazılı anlatıyla etkileşimi çeşitli biçimlerde olmaktadır. Söz konusu ilişki, tarihçiler için kayda değer bir kaynak kalemidir. Bu etkileşim kimi zaman tarihi bir vakadan efsaneye kimi zaman da bir efsaneden yazılı kaynaklara dönüşebilmektedir. Metinde “Zalim Dahhak ve Demirci Kava” adlı mitolojik anlatının yazıldıkları dönem ve sonrası için ehemmiyete haiz iki esere etkisi incelenmektedir. Bu eserlerden ilki Firdevsi’nin Şahnamesi, ikincisi ise Şeref Han’ın Şerefnamesi’dir. Çalışmanın gövdesi bu iki kaynağa dayanmakla birlikte bunun yanısıra efsaneye değinen bazı tali kaynaklardan da faydalanılmıştır. Bu tür metinlerin ait olduğu toplumların benimsedikleri kültürel değerleri ve içinde bulundukları hakikat algısını göstermeleri bakımından taşıdıkları değer yadsınamaz. Modern tarih yazımında merkezinde insanın yer aldığı mitolojik ögelerden arındırılmış bir anlatı söz konusudur. Oysa incelenen metinlerde bu metodun tersine, gerçeklikten uzak hayal mahsülü/mitik unsurların ciddi bir kabul gördüğü anlaşılmaktadır. Dolayısıyla bu mesele üzerinden yazarların dünya ve hakikat algısı da müzakere edilmektedir. Çalışmanın bir diğer vechesi ise Fransız İhtilali sonrasında gelişen uluslaşma söylem ve tartışmalarının anlatıya olan tesiridir. Bu meyanda modern Kürt milliyetçiliğinin orijin miti olarak benimsediği “Demirci Kava ve Zalim Dahhak” anlatısı, retrospektif bir yöntemle ele alınmıştır. Bununla birlikte, büyük bir siyasi hedef güderek “Şerefname”yi (1597) kaleme alan Şeref Han ile Arap hegemonyasına bir tepki olarak yazılan Fars ulusçuluğunun temel esin kaynağı “Şahname”nin (1020) yazarı Firdevsi karşılaştırılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mîtolojî, dîrok, Şerefname, Şahname, Dehaq, Kawa

En Evaluation on The Relationship of Mythology and History From The Legend of Zahhak and Kaveh The Blacksmith

Legends are reflected in historical sources with many variants. These reflections often attract the attention of historians in terms of their relationship with historical issues as well as language and literature studies. The interaction of the oral tradition, the weight of which is composed of legends, with the written narrative takes place in various forms. The relationship in question is a significant source item for historians. This interaction can sometimes turn from a historical event to a legend and sometimes from a legend to written sources. In the text, the effect of the mythological narrative named “Zahhak and Kaveh the Blacksmith” on two works of importance for the period in which they were written is examined. The first of these works is Ferdowsi's Shahname, and the second is Sharaf Khan's Sharafnama. While the body of the study is based on these two sources, some secondary sources that refer to the legend have also been used. The value of such texts in terms of showing the cultural values adopted by the societies they belong to and the perception of truth in which they belong is undeniable. In modern historiography, there is a narrative free of mythological elements, in which human beings are at the center. However, in the texts examined, contrary to this method, it is understood that unrealistic fantasy/mythical elements are seriously accepted. Therefore, the perception of truth of the two authors is also discussed over this issue. Another aspect of the study is the influence of the discourses and discussions of nationalization that developed after the French Revolution on the narrative. In this context, the narrative of "Kaveh the Blacksmith and Zahhak", which is adopted as the origin myth of modern Kurdish nationalism, is handled with a retrospective method. Finally, Sharaf Khan, who wrote the "Sharafnama" (1597) with a great political goal, is compared with Ferdowsi, who wrote the "Shahname" (1020), which is the main inspiration of Persian nationalism as a reaction to Arab hegemony.

Keywords:

Mythology, History, Sharafnama, Shahhnama Mîtolojî, dîrok, Şerefname, Şahname, Dehaq, Kawa,

PDF

___

Acar, H. (2014). “Peşkêşî”, “İndeksa Şerefnameyê/İndex to Sharaf-nâma”, Mustafa Dehqan, İstanbul: Nubihar Akademi, ed: Hayrullah Acar.
Akyüz, K. (1945). Firdevsi, Şehname, C. I, MEB Yayınları, (çev: Necati Lugal-Kenan Akyüz).
Boyle, John Andrew (2021), Ferdowsi, (https://www.britannica.com/biography/Ferdowsi, 1.11.2021)
Dehqan, M. (2014). “İndeksa Şerefnameyê/İndex to Sharaf-nâma”, İstanbul: Nubihar Akademi, ed: Hayrullah Acar.
Dehqan, M.- Genç, V. (2015). “Reflections on Sharaf Khan’s Autobiography”, Manuscripta Orientalia, Vol. 21, No. 1.
Dehqan, M.- Genç, V. (2015). “Why Was Sharaf Khan Killed?”, 2015, Manuscripta Orientalia, XXI/2 (2015), pp.13-19.
Aydın, D. (2005). Mobilizing the Kurds in Turkey: Newroz as a Myth, Ankara: METU.
Demirci, K. (1993). “Dahhak”, İstanbul: DİA, C.8, s. 408.
Durmuş, İ. (2000). “İbnü’l-Mukaffa”, İstanbul: DİA, C. 21, ss. 130-134.
Ebû Hanîfe ed-Dîneverî, (2017). el-Ahbâru’t-Tıvâl (Eskilerin Haberleri), (Çev: Zekeriya Akman-H. Siyabend Aytemür), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
Ebu’l Hasan Ali b. Hüseyin Mesudî, (2004). Murücu’z-Zeheb (Altın Bozkırlar), (çev: D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
Emin, A. (1976). Fecrü’l-İslam (İslam’ın Doğuşu), Ankara: Kılıç Kitabevi.
Ergün, Z. (2019). “Mîta Newrozê û Rengvedana Wê Di Helbesta Kurdî Ya Nû De”, Kürt Tarihi, Sayı: 35, ss.37-41.
Firdevsi (1945). Şehname, C. I, MEB Yayınları, (Çev: Necati Lugal-Kenan Akyüz), (Basım yeri bilgisi bulunmamaktadır).
Gündüz, Ş. (2003). “Mecûsîlik”, Ankara: DİA, C. 28, ss. 279-284.
Kanar, M. (1993). “Firdevsi”, İstanbul: DİA, C. 13.
Kuran-ı Kerim, Yusuf Suresi; 43-49 Ayetleri.
Kurdiyê Bitlisi, (1985). Dehak Efsanesi, (hazırlayan: M.E. Bozarslan), Jîn (189-192), Uppsala: Weşenxaneya Deng, s. 189-191.
Mesture Mahşeref Erdelani, (2020). Erdelan Kürt Mirliği Tarihi (1169-1867), (çev: Cafer Açar), İstanbul: Nubihar Yayınları.
Muhammed Şerif Kadı, (2019). Tarih-i Kurd, (çev: Cafer Açar), İstanbul: Avesta Yayınları.
Sümer, F. (1994). “Dihkan”, İstanbul: DİA, ss. 289-290.
Şerefhan Bitlisi, (2013). Şerefname, Kürt Tarihi, C. 1, İstanbul: Nubihar Yayınları, (çev: Abdullah Yegin).
Şeref Han (Bozarslan Edisyonu), (1971). Şerefname Kürt Tarihi, C. 1, (Arapça’dan Çev: M. Ali Bozarslan), İstanbul: Ant Yayınları.
Tarduş, İ. (2022). İngiliz Seyyahların Gözüyle Ondokuzuncu Yüzyılda Kürtler, İstanbul: Avesta Yayınları.
Uzun, M. (1993). “Dahhak”, İstanbul: DİA, 1993, C. 8, s. 409.
Vali, S. (2019). “Kawa Kürtlerin Kurucu Mitinin Kahramanıdır”, (söyleşi: Vecdi Demir), Kürt Tarihi, Sayı:35, Ocak- Şubat-Mart 2019, İstanbul: İsmail Beşikçi Vakfı Yayınları, ss. 6-11.
Yoldaş, Y. (2018). İslami Fetihler Döneminde Kürtler (622-652), MAÜSBE, Basılmamış YL tezi, Mardin.
https://www.britannica.com/biography/Ferdowsi, 1.11.2021.
https://en.wikipedia.org/wiki/Denkard, 21.11.2021.
https://islamansiklopedisi.org.tr/ehrimen, 20.11.2022.