MİTOLOJİK İMGENİN DÖNÜŞÜMÜ; TEŞUP'UN İZDÜŞÜMÜ OLARAK HACI BEKTAŞ
Halk inanışları (mitler), gelişimini koruyarak ve devam ettirerek, yüzyıllarca yaşayabilirler. Anadolu, üzerinde yaşamış kültürlerin çeşitliliği ve zenginliği nedeniyle, bir efsaneler diyarıdır. Anadolu uygarlıkları arasında önemli bir yeri olan Hititler, zengin bir kültürel miras bırakmışlardır. Hitit inanışları ve mitolojisine dair bir çok öğe, değişim ve dönüşüm geçirerek, halen varlıklarını devam etmektedir. Hitit fırtına tanrısı Teşup’un, halk imgeleminde dönüşüm geçirerek Hacı Bektaş-ı Veli izdüşümüyle yaşaması çarpıcı bir örnektir.Uygarlıklar ve inanışlar hakkında gerçekleştirilecek araştırmaların en mutlak bilgi ve belgeleri kuşkusuz sanat eserlerinde karşımıza çıkmaktadır. Hititlere ait rölyefler, günlük yaşam ve inanışlar konusunda çok değerli bilgiler sunmaktadırlar. Bu eserler incelendiğinde, Hitit inanışlarının, söylenceler aracılığıyla geleceğe taşındığı görülmektedir. Hitit rölyefleri ile halk resimleri örnekleri karşılaştırıldığında, kültürel benzerlikler göze çarpmaktadır. Hitit fırtına tanrısı Teşup ile güneş tanrıçası Hepat, farklı kimlik ve isimlerle, halk efsanelerinde güncellenmişlerdir. Rölyefler ve halk resimleri incelendiğinde Teşup’un, Hacı Bektaş-ı Veli izdüşümünde, yeni ve farklı bir figür olarak taşındığı görülmektedir. Hitit rölyeflerinde dağlar ve aslanlar üzerinde betimlenen tanrıça ve tanrılar görülmektedir. Anonim halk resimlerinde ise ermiş kişilerin aslan ve duvar binme tasvirleri vardır. Bu benzerlik, doğa ve hayvan kültürünün değişerek de olsa aktarıldığını göstermektedir. Hititler, doğayla korku ile karışık bir uyum içinde yaşadıkları bilinmektedir. Tarikat kültüründe ise, doğa, ermişlerin birbirlerine meydan okudukları ve kerametlerine kattıkları bir unsurdur. Hacı Bektaş-ı Veli, gösterdiği kerametlerle, bir çok karşı inançtan kişiyi kendi tarikatına bağlamıştır. Cumhuriyet’in kuruluşu sonrası, ilk iş olarak, Anadolu uygarlıklarının araştırılması gündeme gelmiştir. Atatürk, yayılmacı akımların Anadolu’yu sahiplenmesne karşı, arkeolojik çalışmaları başlatmıştır. Bu araştırmalar, Anadolu halklarının kültürel bir süreklilik içerisinde bu coğrafyada yaşadıklarını ortaya koymuştur. Rölyefler ve halk resimleri ışığında elde edilen veriler göz önüne alındığında, Hacı Bektaş-ı Veli imgesini, Hititlerin fırtına tanrısı Teşup’un izdüşümü olarak okumak daha olanaklı hale gelmektedir.
TRANSFORMATION OF THE MYTHOLOGICAL IMAGE; HACI BEKTAŞ AS THE PROJECTION OF TESHUP
Folk beliefs (myths) can survive for centuries, preserving and continuing their development. Anatolia is a land of legends due to the diversity and richness of the cultures that have lived on it. Hittites, who have an important place among Anatolian civilizations, left a rich cultural heritage. Many elements of Hittite beliefs and mythology still continue to exist, undergoing changes and transformations. It is a striking example that the Hittite storm god Teshup transformed the public imagination and lived with the projection of Hacı Bektaş-ı Veli. Undoubtedly, the most absolute information and documents of researches about civilizations and beliefs appear in works of art. Reliefs belonging to the Hittites offer very valuable information about daily life and beliefs. When these works are examined, it is seen that the Hittite beliefs were carried to the future through myths. When the Hittite reliefs and examples of folk paintings are compared, cultural similarities are striking. The Hittite storm god Teshup and the sun goddess Hepat were updated in folk legends with different identities and names. When the reliefs and folk paintings are examined, it is seen that Teshup is carried as a new and different figure in the projection of Hacı Bektaş-ı Veli. Goddesses and gods depicted on mountains and lions are seen in Hittite reliefs. In anonymous folk paintings, on the other hand, there are depictions of lions and wall-riding spiritual people. This similarity shows that nature and animal culture are transferred, albeit by changing. It is known that the Hittites lived in harmony with nature mixed with fear. In the cult culture, nature is an element that the saints challenge each other and add to their miracles. With the miracles he showed, HacıBektaş-ı Veli connected many people from opposite faiths to his sect. After the foundation of the Republic, the first thing to do was to investigate the Anatolian civilizations. Atatürk started archaeological studies against the expansionist movements' ownership of Anatolia. These researches revealed that the Anatolian peoples lived in this geography within a cultural continuity. Consideringthedataobtained in the light of reliefs and folk paintings, it becomes more possible to readt h eimage of Hacı Bektaş-ı Veli as the projection of Teshup, the storm god of the Hittites.
___
- Aksel, M. (2010), Türklerde Dini Resimler, Kapı yayınları, İstanbul.
- Akurgal, E. (2015), Hatti ve Hitit Uygarlıkları, Phoneix Yayınları, Ankara.
- Akurgal, E. (1995), Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik yayınları, İstanbul.
- Alp, S. (2005), Hitit Güneşi, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara.
- Alp, S. (2001), Hitit Çağında Anadolu, TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları, Ankara.
- Alp, S. (1949), Hitit MetinlerindeGISkalmus “Lituus” ve HUB.BI “Küpe”, Belleten XIII, Sayı 50, s.301-319.
- Beckman, G. (1989), TheReligion of theHittities”, BiblicalArcheologist, Haziran, Eylül 1989, s.98-108.
- Brandau, Schickert (2011), Hititler, Bilinmeyen Bir Dünya İmparatorluğu, Arkadaş Yayınları, Ankara.
- Bruinessen, M.V. (2016), Kürtlük, Türklük, Alevilik Etnik v Dinsel Kimlik Mücadeleleri, Çev. Hakan Yurdakul, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Cannetti, E. (1998), Kitle ve İktidar, Çev.: Gülşat Aygen, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
- Çığ, M.İ. (2009), Hititler ve Hattuşa, Kaynak Yayınları, İstanbul.
- Danık, E. (2006), Öteki Tanrılar, Alevi ve Bektaşi Mitolojisi, İmge Yayınları, İstanbul.
- Dexter, M.R. (2009), Ancient FelinesandTheGreat_Goddes İn Anatolia: Kupabaand Kybele, Proceeding of the 20th Annual UCLA Indo-European Conference, Ed. Stephanie W. Jameson vd., Bremen: HempenVerlag, 53-67.
- Feliu, L. (2000), ConcerningtheEtymology of Enlil: TheAn:AnumApproach,Şapaltibnum Mu Illakü (Ed. G. Del OlmoLete, vd.), Barcelona, p. 229-235.
- Gezgin, İ. (2011), Sanatın Mitolojisi, Sel yayınları, İstanbul.
- Goetze, A. (1957), Kleinasieni, Müchen: Beck’scheVerlagsbuchhandlung.
- Goetze, A. (1930), DiePestgebet.edesMursilis, KelinasiatischeForschungen: 216-217
- Gölpınarlı, A. (Haz.,1958), Vilayet-name, Menakıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli, İnkılap Kitabevi, İstanbul
- Güngör, Y. (2014), İlkçağ Anadolu Medeniyetleri, Umuttepe Yayınları, Kocaeli.
- Hout, V.T. (2011), TheElements of Hittite, Cambridge UniversityPress, Cambridge.
- İpşiroğlu, M.Ş.-Eyüboğlu, S. (1955), Fatih Albümüne Bir Bakış (Sur L’albumduConquerant), İstanbul.
- İpşiroğlu, M.Ş.-Eyüboğlu, S. (1984), Muhammed Siyah Kalem’e Atfedilen Minyatürler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları No:573, Ankara.
- Koç, İ. (2006), Hititler, ODTÜ Toplum ve Bilim Merkezi Yayınları, Ankara.
- Laroche, E. (1948), Tesub, Hebat et LeurCour, Journal of CuneiformStudies, 2:113-136.1948
- Laroche, E. (1952), Le Pantheon de Yazılıkaya, Journal of CuneiformStudies, 6:115-123.1952.
- Melchert, H.C. (2010), Luviler, Anadolu’nun Gizemli Halkı, KalkedonYayınları, İstanbul.
- Melikoff, İ. (2010), Hacı Bektaş, Efsaneden Gerçeğe, Çev.: Turan Alptekin, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul.
- Otten, H. (1956), EinText zum Nujahrfestaus Boğazköy, OrientslisticheLiteraturzeitung, 51:101-105.
- Schimmel, A.M. (2004), İslamın Mistik Boyutları, Çev.: Ergun Kocabıyık, Kabalcı yayınları, İstanbul.
- Ünal, A. (2003), Hititler Devrinde Anadolu, Arkeoloji ve Sanat yayınları, İstanbul.
- Harman, M. (2020), İki Resim Bir İmge: Orta çağ İslam ve Avrupa Resim Sanatına Ait İki Örnekte Yer Alan Aslan Üzerindeki Figürler, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Erzurum, 175-196
- Harman, M. (2018), Karaca Ahmet ile Hacı Bektaş-ı Veli’nin Karşılaşması Konulu Bir Resim Bize Ne Anlatır, 2. Uluslararası Sanat, estetik Sempozyumu ve Sergisi Tam Metin Kitabı, Elâzığ. 607-625.
- Koçak, A.-Gürçay, S. (2010), Alevi-Bektaşi Velayetnamelerinde ‘Ejderha Motifi’,Journal of AnalyticDivinity, InternatıonalRefereedJournal, Volume 1/1, P.34-64, Ankara.
- Şakin, K. (2019), Fırtına Tanrısının Anadolu ve Eski Yakındoğu Kültürlerindeki İzleri, InternatıonalJournal of SocialScience, Volume 3/1 Spring, p. 1-16.
- Alkan, E. (1995), Alevi Yazınında Şamanist ve Antik Anadolu Kökenli Simgeler, Varlık Dergisi, 1053:14- 16.İstanbul.
- Bruinessen, M.V. (2017). Hacı Bektaş, Sultan Sahak, Şah Mina Sahip ve Yürüyen Duvarla İlgili Çeşitli Avatarlar, Çev.: İbrahim Kılıç, https://www.angelfire.com/or3/etnografya/depo1/avatar.htm adresinde 16 Haziran 2021 tarihinde edinilmiştir.
- Soyer, K. (2011), Hattili Aleviler-Zerdest Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli, Pençe-i Ali Abba, http://www.yolunezeli.com/?p=18 adresinden15 Haziran 2021 tarihinde edinilmiştir.
- Görsel 1.https://en.wikipedia.org/wiki/Teshub
- Görsel 2. https://tr.wikipedia.org/wiki/Hepat
- Görsel 3.http://www.hermetics.org/Hititler.html
- Görsel 4. https://www.wikiwand.com/en/Sun_goddess_of_Arinna
- Görsel 5:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:YazilikayaTexier.jpg
- Görsel 6: https://www.frmtr.com/kultur/1180001-rolyef.html
- Görsel 7:https://en.wikipedia.org/wiki/Hittite_mythology_and_religion
- Görsel 8:https://www.facebook.com/dortkapiyayinevi/posts/471034653090936/
- Görsel 9:https://tr.wikipedia.org/wiki/Hac%C4%B1_Bekta%C5%9F-%C4%B1_Veli
- Görsel 10:https://haberton.com/haci-bektas-i-veli-tablosundaki-ejderhanin-hikayesi/
- Görsel 11:https://www.alevihaber.com/hindistandan-anadoluya-duvar-yurutme-kerameti-prof-martin-vanbruinissen-41806h.htm
- Görsel 12:https://hacibektasmobil.com/gezirehberi/haci-bektas-veli-turbesi-ve-muzesi/meydan-evi/
- Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
- Başlangıç: 2011
- Yayıncı: Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi