Türklerde Hukuk Devleti Anlayışının Tarihsel Gelişimi/The Development of the Rule of Law Throughout Turkish History

Öz Hukuk devleti, vatandaşların hukuki güvenlik içinde bulundukları, devletin eylem ve işlemlerinin hukuk kurallarına bağlı olduğu, yönetilenlere hukuksal güvenceler sağlayan, yönetilenlerin temel hak ve özgürlüklerini güvence altına alan devlet demektir. Hukuk devletinin tarihi gelişimi, “mülk devlet” anlayışından “polis devleti” anlayışına, oradan da “hukuk devletine” doğru olmuştur. Hukuk devleti anlayışı, Türklerin kurdukları ilk devletlerden itibaren hep var olmuş, bu anlayışları İslamiyet'i kabul etmelerinden sonra devam etmiş, günümüzde de hala devam etmektedir. Türkler, hukuka bağlı devlet, hukukun üstün veya egemen olduğu devlet olarak da tarif edilen hukuk devleti anlayışını, bulundukları dönemlerin özellikleri dolayısıyla, bazı gereklerinde eksiklikler bulunsa da tarihleri boyunca benimsemişlerdir. Bu anlayış, İslamiyet'ten önceki dönemde töre hukuku ile İslamiyet'ten sonraki dönemde şer'i ve örfi hukukla, Cumhuriyet döneminde ise çağdaş anayasaların temel hükümleri ile kendini göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Türk Hukuk Tarihi, Hukuk Devleti, Polis devleti, Mülk devleti Abstract Rule of law is a kind of state in which citizens feel safe, acts and procedures of which are bound with laws, which provide legal assurance to the citizens, which secures fundamental rights and freedom of the citizens. The historical course of rule of law made a progress firstly, to “state of property”, secondly, to “state of police” and then to “rule of law”. The concept of rule of law have constantly existed since the first states that Turks founded, and this approach of Turks to legality has continued to exist after they converted to Islam as their new religion, and it still continues to exist. Even though there lacks some qualities of rule of law, Turks adopted, the concept of the state bind with laws, the state described as rule of law in which laws are superior to everything considering the characteristics of the period that they lived. This approach has been accepted and practiced as traditional laws before Islam, as Islamic and traditional laws after accepting Islam, as basic rules of temporary constitutions. Key Words: History of Turkish Law, Rule of Law, State of Police, State of Property

___

Akgündüz, A. (1989). Eski Anayasa Hukukumuz ve İslam Anayasası, İstanbul: Timaş Yayınları.

Akgündüz, A. (1997). İslam'da İnsan Hakları Beyannamesi. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Akgündüz, A. ve Öztürk, S. (2000). Bilinmeyen Osmanlı. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.

Anadol, C., Abbaslı N. ve Abbasova F., (2002). Türk Kültür ve Medeniyeti. 3. Baskı. İstanbul: Bilge Karınca Yayınları.

Apaydın, Y. (2007). “Siyasal Hayat”. İlmihal- İslam ve Toplum-,c.II, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ss.297-317.

Ardal, M. (2006). Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hukuk Devleti. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.

Armağan, S. (1980). Bugünkü Anayasa Düzeni, İstanbul: Yeni Asya Yayınları.

Armağan, S. (1987). İslam Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetler. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Arslan, Z. (2005). Anayasa Teorisi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Atçeken, Z. ve Bedirhan, Y. (2004). Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Konya: Eğitim Kitabevi

Aybars, E. (1975). İstiklal Mahkemeleri. İstanbul: Bilgi Yayınevi.

Baş, S. (2006). Hukuk Devleti Olgusunun Türk Anayasalarındaki Yeri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü. Ankara.

Baykara, T. (2006). Türk, Türklük ve Türkler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık,

Bayoğlu, Ö. (2007). Türkiye'de Hukuk Devletinin Gelişimi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla.

Ceylan, A. (1998). Türk Kültür Tarihi. Niğde: (Yayınevi belirtilmemiş).

Cin, H. ve Akgündüz, A. (1989) Türk Hukuk Tarihi. Cilt-I. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.

Cin, H. ve Akgündüz, A. (1990) Türk-İslam Hukuk Tarihi. Cilt-I. İstanbul: Timaş Yayınları.

Çandarlıoğlu, G. (2002). “Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü”. Türkler. Cilt-II. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.193-214.

Demir, F. (1998). Anayasa Hukukuna Giriş. 5. Baskı. İzmir: Barış Yayınları.

Demir, F., Bakıcı, Z. ve Çınarlı, S. (2011). Etkin Demokratik Hukuk Devleti., Ankara: Orion Kitabevi.

Demir, N. (2010). Demokrasinin Temel İlkeleri ve Modern Demokrasi Kuramları. Ege Akademik Bakış Dergisi, 10(2):597-611. (http://eab.ege.edu.tr/pdf/10_2/C10-S2-M9.pdf ; Erişim Tarihi: 31.07.2011)

Derdiman, R.C. (2003). Türkiye İdaresinin Hukuksal Yönü ve Yapısı. İstanbul: Alfa Yayınları.

Duman, İ.H.(2003). Hukuk Devleti. 2. Baskı. İstanbul,: Şeker Matbaacılık.

Ekinci, E.B. (2008). Osmanlı Hukuku Adalet ve Mülk. İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.

Emecen, F. (1999). “Osmanlı Siyasi Tarihi”. Osmanlı Devleti Tarihi. Cilt-I, İhsanoğlu E. (Ed.). İstanbul: Feza Gazetecilik Yayınları, ss.22-49.

Ercan, İ. (2007). Ceza Hukuku. İstanbul: İkinci Sayfa Yayınevi.

Ergan, N.G. (1999). “Bozkır Türklerinde Töre ve Sosyal Kontrol”. Polis Bilimleri Dergisi,1(3). Ankara: Polis Akademisi Yayını, s.1-8.

Fındıklı, R. (2001). İdare Hukuku. Ankara: Özen Yayımcılık.

Fındıklı, R. (2011). Hasılı Kelam. Ankara: Selim Kitabevi.

Gezgin, A.G. (2002). “Türk-İslam Devletlerinde Şura”. Türkler. Cilt-V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.203-208.

Giritli, İ. ve Akgüner, T. (1985). İdare Hukuku Dersleri. İstanbul: Filiz Kitabevi.

Gökalp, Z. (1972). Türk Töresi, İstanbul: Akın Yayınları.

Gören, Z. (1997). Anayasa Hukukuna Giriş. İzmir: Barış Yayınları.

Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin Kitabevi

Gözler, K. (2011). Kısa Anayasa Hukuku. 5. Baskı. Bursa: Ekin Yayınevi.

Gözübüyük, A. Ş. (1983). Yönetsel Yargı. 6. Bası. Ankara: “S” Yayınları.

Gözübüyük, A. Ş. (1986). Anayasa Hukuku. Ankara: “S” Yayınları.

Gözübüyük, A. Ş. (2000). Yönetim Hukuku. 14. Bası. Ankara: Turhan Kitabevi.

Günal, Z. (2006). İslam Öncesi Türk Tarihi ve Kültürü,2. Baskı. Ankara: Nobel Yayınları.

Günday, M. (1997) Hukuk Devleti ve Yargı. “Demokratik Standartların Yükseltilmesi Paketi” Tartışma Toplantıları Dizisi-4, İstanbul: TÜSİAD Yayınları.

Günday, M. (2002). İdare Hukuku. 6. Bası. Ankara: İmaj Yayıncılık.

Güngör, E. (1988). Tarihte Türkler. İstanbul: Ötüken Yayınları.

http://www.anayasa.gov.tr/index.php?l=manage_karar&ref=show&action=search&id=24; (Erişim Tarihi: 27.04.2011).

http://www.adalet.gov.tr/duyurular/2011/eylul/anayasalar/anayasalar.htm; (Erişim Tarihi: 22.09.2011).

http://www.anayasa.gen.tr/kanunuesasi.htm ; (Erişim Tarihi: 13.11.2011).

http://www.danistay.gov.tr/;(Erişim Tarihi: 03.12.2011).

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/401.html; (Erişim Tarihi: 03.12.2011)

http://anayasametinleri.blogspot.com/; (Erişim Tarihi: 03.12.2011).

http://www.danistay.gov.tr/; (Erişim Tarihi: 05.12.2011).

İnalcık, H. (2005). Osmanlı'da Devlet, Hukuk, Adalet, 2. Baskı. İstanbul: Eren Yayıncılık.

Kafesoğlu, İ. (2004). Türk Milli Kültürü, 25. Baskı. İstanbul: Ötüken yayınları.

Kahveci, N. (1994). Demokrasi ve İslam. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.

Kahveci, N. (1999). İnsan Hakları ve İslam. Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları.

Kalkan, E. (2007). 1982 Anayasası'nda Yargının Yürütmeye Karşı Bağımsızlığı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.

Karaosmanoğlu, F. (2011). İnsan Hakları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Karatepe, Ş. (1986). İdare Hukuku. İzmir: Akevler Akdeniz Bilimsel Araştırma Merkezi Ders Kitapları Serisi, No: 1.

Kaşıkçı, O. (2002). “Eski Türklerde Devlet Başkanlığı- Hakanlık”. Türkler. Cilt-II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.888-893.

Koca, S. (2002). “Eski Türklerde Devlet Geleneği ve Teşkilatı”. Genel Türk Tarihi. Cilt-II. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.309-346.

Kösoğlu, N. (1997). Türk Dünyası Tarihi ve Türk Medeniyeti Üzerine Düşünceler. İstanbul: Ötüken Yayınları.

Kuyaksil, A. (2002). İnsan Hakları Bilgileri, Ankara: Eylül Yayınevi.

Kuyaksil, A. (2005). “Türkiye'de Kamu Hak ve Hürriyetlerinin Gelişimi ve İnsan Hakları”. Türkiye'de Siyasal Hayat. Cilt-II, Küçük A., Bakan S., Karadağ A. (Ed.), Bursa: Aktüel Yayınları, ss. 851-861.

Kuyaksil, A. (2007). Hukuk Devleti Kavramı ve Türkiye'de Gelişimi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt: 4(1-2). Kahramanmaraş: KSÜ Yayını, ss.29-43.

Küçük, A. (2008). “Hukuk Devleti Kavramı ve Anayasa Mahkemesi Kararlarında Hukuk Devleti”. Hukuk Devleti Hukuki Bir İlke Siyasi Bir İdeal. Çoban, A.R., Canatan, B. ve Küçük A. (Ed.). Ankara: Adres Yayınları, ss. 351-454.

Mumcu, A. (1992). İnsan Hakları ve Kamu Özgürlükleri. Ankara: Savaş Yayınları.

Ögel, B. (1982). Türklerde Devlet Anlayışı, Ankara: Başbakanlık Basımevi, ss.XV-XVII.

Ögel, B. (2001). Türk Kültürünün Gelişme Çağları. 4. Baskı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırma Vakfı Yayınları,

Ögel, B. (2002). “Devlet Meclisi ve Kurultay”. Türkler, Cilt-II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.874-876.

Özbudun, E. (1995). Türk Anayasa Hukuku. 4. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları.

Pamir, A. (2009). “Orta-Asya Türk Hukukunda 'Töre' Kavramı”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. Cilt: 58(2), ss.359-375.

Sancar, M. (2004).“Devlet Aklı” Kıskancında Hukuk Devleti. 3.Baskı. İstanbul: İletişim Yayınları,

Selçuk, S. (1998). Zorba Devletten Hukukun Üstünlüğüne. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.

Sezer A., Kırıt E. ve Boyar O. (2003). Hukuk Devleti. İstanbul: Toplumsal Katılım ve Gelişim Vakfı Yayınları.

Soysal, M. (1986). 100 Soruda Anayasanın Anlamı, 6. Baskı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.

Şencan, Y.C. (2007). İslamiyet Öncesi Türk Devlet Geleneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.

Şafak, A.(2002). Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü. 4.Baskı. Ankara: Selim Kitabevi.

Taneri, A. (1975). Türk Devlet Geleneği -Dün ve Bugün-. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.

Tanör, B. (1986). İki Anayasa 1961-1982. İstanbul: Beta Yayınları.

Tanör, B. (1996). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri(1789-1980), 4. Baskı, İstanbul: Afa Yayınları.

Tutar, A. (2002). “İslam Öncesi Türk Devlet Geleneğinde Adalet Anlayışı”. Türkler, Cilt-II, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss. 868-874.

Üçok, C., Mumcu A. ve Bozkurt G., (1996). Türk Hukuk Tarihi. 8. Baskı. Ankara: Savaş Yayınevi,

Yılmaz, E. (1996). Hukuk Sözlüğü. 5. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları.