Ortaçağ Anadolu’sunda Türk-İslâm medeniyetinin oluşması (636-1100)

Hz.Ebubekir (632-634) halifeliğinin ikinci yılında Arap yarımadasının dışına Şam bölgesine sefer yapmayı kararlaştırdı. Ebu Ubeyde b. Cerrah komutasında İslâm ordusu, 634 yılında yapılan Yermuk savaşında Bizans ordusunu hezimete uğrattıktan sonra Şam’ın kuzeyine ilerledi. Şam bölgesini fethettikten sonra Antakya’yı alarak Anadolu topraklarına girdi. İslâm ordusunun Anadolu’ya girmesiyle Bizans İmparatoru Herakleios, Antakya’dan Erzurum’a kadar uzanan geniş bir bölgeyi boş bıraktı. Böylece İslâm bölgesi ile Bizans arazisini ayıran Toros dağlarından Erzurum’a kadar hudud oluştu ve bu hududun arkasındaki Bizans şehirlerinin (Tarsus, Antakya, Maraş, Malatya, Erzurum) İslâm hâkimiyetine girmesiyle Sugur-Avasım şehirleri oldular. Emevi ve Abbasi devletlerinin Anadolu’da uç sınır şehirleri (Tarsus, Antakya, Malatya ve Kalikala (Erzurum) şehirleri en mühim gaza üsleri idi. 960 yılında Bizans ordusunun Anadolu’da taarruza geçmesiyle Abbasi Sugur-Avasım şehirleri Bizans Devleti’nin hâkimiyetine girdi. Bu olay ile Anadolu’nun doğusunda üç asırdan fazla bir süre devam eden İslâm hâkimiyeti sona ermiş oldu. Fakat Bizans Devleti’nin hâkimiyeti altında (968-1084) Anadolu’daki Sugur-Avasım şehirleri Türk- İslâm kimliğini kaybetmedi. Bununla beraber XI. yüzyılın başlarında Büyük Selçuklu Devleti’nin kanadı altında Türkmenlerin Anadolu’ya gelmesiyle Anadolu’da Bizans’ı tehdit eden yeni bir güç ortaya çıkmış oldu. Türkmenler, XI. yüzyılın başından itibaren keşif amacıyla başlattıkları Anadolu akınlarını bu yüzyılın sonlarına doğru fetih ve iskân amaçlı olarak şiddetlendirerek devam ettirdiler. Bu akınların bir sonucu olarak Anadolu’nun fethi ve Türkleşmesi gerçekleşti.

Creation of Turk-Islam civilization in the Anatolian Middle Age (636-1100 A.D.)

As the first Caliph, Abu bakr decided to make a military expedition in Damascus region in the second year of his caliphate reign. Outside of Islam army, under Ebu Ubeyde b. Cerrah’s control, routed Byzantine army at Yermuk war in 634 A.D. and moved ahead the North of Damascus. After conquering Damascus region, Muslims entered Anatolia by capturing Antioch in 636 A.D. Herakleios, Byzantıne Emperor, evacuated a large land from Antioch to Erzurum due to the obtruction of Anatolia by Islam army. Thus, the border between Islam region and Byzantine area came about from Toros mountains to Erzurum. In this case, the cities behind this border (Tarsus, Antioch, Germenia, Melitene, Theodosipolis) were dominated and made Sugur-Avasım cities by Muslims. Tarsus, Antioch, Theodosipolis, the border cities at tip of Anatolia, are the most important base of Umeyyed and Abbasid States. However in 960 Byzantine army attacked these Abbasi Sugur-Avasım cities in Anatolia, so these cities were dominated by Byzantine, Which caused Islam domination in the east of Anatolia for three centuries. Nevertheless Sugur-Avasım cities couldn’t lose its identity of Turk-Islam despite the domination of Byzantine. On the other hand, in the beginning of XIth century. Turkmens started their raids exploratory in Anatolia in the begining of XIth century. And then They continued vehemently their raids to conquere and setle in Anatolia end of this centrury . As a result of these raids Anatolia was conquered and Turkized by Turks.

PDF

___

Abu’l-Farac (1999). Abu’l-Farac Târihi. Çev.: Ömer Rıza Doğrul, I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Arnold, T.W (1971). İntişar-ı İslâm Tarihi. Çev.: Hasan Gündüzler. Ankara: Akçağ Yayınları.
Belâzuri (2002). Futûhu’l-Buldân. (Çev.: Mustafa Fayda). Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Brooks, E. W. (1966). ‘‘The Struggle with the Saracens (717-867)’’. Cambridge Medieval History. Cambridge.
Boswort, C. E. (1911). Bilad el-Sham During The Abbasid Period, History of Bilad Al-Sham Comittee. Amman.
Cahen, C. (1988). Türklerin Anadolu’ya İlk Girişi. (Çev.: Yaşar Yücel-Bahaeddin Yediyıldızlı). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Glubb, J. B. (1963). The Great Arab Conquest. London: J.B.G. Ltd.
Gordlevski (1988). Anadolu Selçuklu Devleti. (Çev.: Azer Yaran). Ankara: Onur Yayınları.
Honigman, E. (1970). Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı. Çev.: Fikret Işıltan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
İbn Hurdadbih. el-Mesalik ve’l-Memalik. www.alwarak.com.
İbnu’l-Esir (1987). El-Kamil fi’t-Târîh. (Çev.: Ahmet Ağırakça). İstanbul: Bahar Yay.
İbn Kesîr (1994). el-Bidâye ve’n-Nihâye. (Çev.: Mehmet Keskin). İstanbul: Çağrı Yayınları.
İnalcık, H. (1997) “Osmanlı Devletinin Kuruluşu”. İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, I. Cilt, s. 271-298. (Çev.: Hulusi Yavuz) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Kafalı, M. (1997). Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
Kennedy, H. (1986). The Prophet and The Age of The Chaliphates. New York: Longman.
Kopraman, K. Y. (2005). “Abbasiler Döneminde Bizans Sugurunda Türklük Faaliyetleri” Kâzım Yaşar Kopraman’a Armağan, Armağan Kitabı, Makaleler, s. 331-346. Ankara: Berikan Yayınları.
Nikephoros (1990). Nikephoros Patriarch of Constantinople Short History. Translated by Cyril Mango. Washington D. C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
Ostrogorsky, G. (1981). Bizans Devleti Târihi. (Çev.: Fikret Işıltan). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özkuyumcu, N. (2002). “Tolunoğulları”. Türkler Ansiklopedisi. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Suyuti (1881). History of the Chaliphs. (Translated by Major S. Jarrett). Calcutta: Asiatic Society.
Süryani Mihail (1944). Süryani Mihail Vekâyinâmesi. (Türkçe tercümesi: Hrant.D. Andreasyan). Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi No:44’de yayınlanmamış tercüme). Ankara.
Şeker, M. (1991). Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
Taberi (1992). The History of al-Tabari, Tarih el-Rusul ve’l Muluk. Albany: State University of New York Press.
Theophanes (1997). The Chronicle of Theophanes Confessor: Byzantine and Near Eastern History, A.D. 284-813. Translated by Cyril Mango and Roger Scott. Oxford University Press.
Turan, O. (1973). Türkler Anadolu’da. İstanbul: Hareket Yayınları.
Turan, O. (1997). “Selçuklular ve Beylikler Döneminde Anadolu”. İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti, I. Cilt, s. 241-269. (Çev.: Kasım Turhan) İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Uçar, Ş. (1990). Anadolu’da İslâm-Bizans Mücadelesi. İstanbul: İşaret Yayınları.
Vasiliev, A. A. (1935). Byzance et les Arabes. I. Cilt, Bruxelles.
Vasiliev, A. A. (1935). Bizans İmparatorluğu Tarihi. (Çev.: A. Müfid Mansel). Ankara: Maarif Matbaası.
Wellhausen, J. (1963). Arap Devleti ve Sukutu. (Çev.: Fikret Işıltan). Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
Zehebi. Tarihu’l-İslam. www.al-warak.com.
Zeydan, C. (1972). Medeniyet-i İslamiye Tarihi I. Cilt.. (Çev.: Zeki Megamiz). İstanbul: Tan Matbaası.