LORD DUFFERİN TARAFINDAN HAZIRLANAN MISIR ISLAHAT PROGRAMI (MANASI, ETKİLERİ, SONUÇLARI)

Tarihin her döneminde önemli iktisadi-siyasi merkezlerden biri olan Mısır’ın XIX. Yüzyılın değişen dengeleri içerisinde giderek yükselen bir rekabetin sahası haline gelmiştir. Bunun sebepleri arasında Süveyş Kanalı’nın açılışı, Osmanlı Devleti’nin bölgedeki hâkimiyetinin zayıflaması ve Sanayi Devrimi neticesinde yeni pazar ve hammadde kaynaklarına ihtiyaç duyan kapitalist devletlerin, başta İngiltere olmak üzere, yeni politikaları sayılabilir. Söz konusu politikalar arasında en dikkat çekici olanı ise Osmanlı topraklarında “ıslahat” taleplerini içerenidir. XIX. yüzyılda Osmanlı coğrafyasının en kârlı toprak parçalarını kontrol altında tutmak, bir süre sonra tamamen ele geçirebilmek için bu politikaya Anadolu, Balkanlar ve Kuzey Afrika dâhil edilmiştir. İngiltere’nin Hindistan yolu üzerinde bulunan, nehir taşımacılığı, deniz ticareti ve bereketli toprakları sayesinde cazibe merkezi olan Mısır’ın Osmanlı Devleti için büyük bir probleme dönüştüğü bu dönemde İngiltere bölgede başka hiç bir devlete şans tanımayacak şekilde kontrolü ele geçirmiştir. Arabi Paşa meselesi sebebiyle bölgeye silahlı müdahale fırsatını değerlendirdiği 1882 senesinde İstanbul Elçisi Lord Dufferin’i bölgede sıkıntıları ortadan kaldıracak “ıslahat”ları tespit etmesi ve yapılması gereken düzenlemeler için görevlendirerek Mısır’a göndermiştir. Lord Dufferin, yetenekli ve başarılı bir diplomat olarak kısa zamanda yaptığı çalışma neticesinde Mısır için “ıslahat programı” hazırlamıştır. Mısır’ı iktisadi-idari olarak sıkıntılarından kurtaracağı,halkın refahını sağlayacağı düşünülen ıslahat programının içeriği, anlamı ve tesirini arşiv belgeleri ışığında ortaya koymaya çalıştık.

Egypt Reformation Programme That Arranged By Lord Dufferin (Meaning, Effects and Results)

It is seen that Egypt, which was one of the important economic and politic centers in all periods of the history, was becoming the arena for a rising competition through changing balances of 19th Century. Some of the principal causes of that situation were opening of the Suez Canal, the Ottoman State’s lose of power and new politics of the capitalist Statesespesially England- which need new sources after the industrial revolution. This politics in order to control the most strategic lands of Ottoman State in 19th Century and after a while, invade them totally. England took the control over Egypt that was on its way to India and an attraction center because of the river navigation, maritime traffic and plentiful lands. Lord Dufferin, to Egypt with the mission of preparing a plan for the “reformations” which would finish the problems in the area immediately in 1882 in which it used the opportunity of making armed intevention because of Arabi Pasha matter. In this article, content, meaning and the effects of the reformation programme, which was thought to recover Egypt from economic and managerial problems and provide social welfare, was tried to be exhibited in the light of archival documents.

Keywords:

Reformation Programme, Egypt, İnvasion, Ottoman State England,

PDF

___

Arşiv Vesikaları BOA. A.MTZ. (05), D. 13, G.42, H. 19. 03. 1304.

BOA. Y. PRK. PT, D. 1, G. 135, 15 ZA. 1299.

BOA. Y. PRK. BŞK. D. 7, G. 69, H. 15 07 1300.

BOA. Y. PRK. TKM. D. 6, G. 12, 21 C. 1300.

BOA. Y. PRK. MK. D. 2, G. 13, H. 29 12 1302.

BOA., Y. PRK. AZJ., D. 5, G. 14, 19 Ra 1299.

BOA. Y. PRK. AZJ. D.6, G. 11, H. 29 12 1299.

BOA. Y. PRK. AZJ. D.6, G. 113, 2 Z. 1300.

BOA. Y. PRK. AZJ. D. 46, G. 9, 29 Z 1320.

BOA. Y.EE. D.127, G. 40, H. 09 04 1300.

BOA. Y.EE. D.127, G. 42, H. 09. 04. 1300.

BOA. Y.EE. D. 127, G. 47, H. 10.04.1300.

BOA. Y. EE. D. 128, G. 130, H. 05 04 1300.

BOA. Y. EE. D. 128, G. 131, H. 02 06 1300.

BOA. Y. EE. D. 3, G. 266, 10 N 1307.

BOA. Y.A.HUS. D.248, G. 68, H. 22 11 1308.

BOA. HR. SYS. D.1005, G. 98, M. 19.7.1882.

BOA. HR. TO. D. 65, G.88, 25 Mart 1892.

Tetkik Eserler Armaoğlu, F. (2003). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: TTK.

Carman, H. J. (Mart 1921). England and the Egyptian Problem. Political Science Quarterly, 36, (1), 54-57.

Colvin, S. A. (1906). The Making of Modern Egypt. London.

Karaca, T. N. (2011). İngiltere Başbakanı Gladstone’un Osmanlı’yı Yıkma Planı Büyük Oyun. İstanbul: Timaş Yay.

Kocabaşoğlu, U. (2004). Majestelerinin Konsolosları (İngiliz Belgeleriyle Osmanlı İmparatorluğu’ndaki İngiliz Konsoloslukları 1580-1900). İstanbul: İletişim Yay.

Kütükoğlu, M. S. (2013). Balta Limanı’na Giden Yol Osmanlı-İngiliz İktisadi Münâsebetleri (1580-1850). Ankara: TTK.

Özkaya, S. (2015). Süveyş kanalı, XIX. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de Bir Rekabet Unsuru (Osmanlı Arşiv Belgelerine Göre). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.

Özkaya, S. (2007). Osmanlı Devleti İdaresinde Mısır (1839-1882). Basılmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ.

Özkoç, Ö. (2015). Mısır’ın Uzun 19. Yüzyılı, Modernleşme, Merkezileşme, Özerklik. İstanbul: Ayrıntı Yay.