Cumhuriyet döneminde yerel bankacılık: Akhisar Tütüncüler Bankası örneği

Ekonominin para ve kredi ihtiyacını karşılayan kurumlar olan bankalar tarih boyunca ülke ekonomileri için hep önemli olmuştur. Ülke ekonomilerinin gelişme süreci ile bankacılık faaliyetleri arasında yakın bir ilişki bulunmakta olup, ülkelerin ekonomik yapısı da bankacılıktaki gelişmelerden doğrudan etkilenmektedir. Bu çalışmada tarihte ilk bankacılık hizmetlerinin gelişim süreci incelendikten sonra Osmanlı İmparatorluğu dönemindeki para-ekonomi ilişkileri hakkında bilgi verilmektedir. Daha sonra ise Osmanlı’nın son dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki banka sistemi; borçlanma dönemi bankacılığı, yabancı sermayeyi destekleyen bankacılık dönemi, Millî bankacılık dönemi ve Cumhuriyet dönemi bankacılığı hakkında bilgi verildikten sonra mahalli bankacılık dönemi adı altında kurulan bankalar belirtilerek bu bankaların genel özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Mahalli bankacılık döneminin başarılı örneklerinden biri olan ve 1999 yılında Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu bünyesine alınarak faaliyetlerine son verilen Akhisar Tütüncüler Bankasının (Yaşarbank) kuruluş amacı, ortaklık yapısı, esas sözleşmesindeki önemli noktalar, sermaye yapısı, kar dağıtımı, bilançoları ve şubeleri hakkında tarih metodolojisi çerçevesinde belgelere dayalı olarak detaylı bilgiler verilmeye çalışılmıştır.

Local banking ın republican era: The case of Akhisar Tobacco Bank

The banks which provide money and credit to the economy became always important throughout the history. There is a link between the the progress of the economy in a country and the activities of banking. The economic structure of the countries is affected directly by the progress and development in banking system.Following the explanation and analysis of the development period of the banking system in history this paper aims to give information concerning the relations between Money and the economy during the period of the Ottoman Empire.It then attempts to give details about the banking system in late Ottoman Empire and early Republican era, the banking period for giving loan, the banking period for supporting the foreign capital, and the banking system for supporting the national capitals and the banking system in republican period. After these explanations this paper analizes and list the name of banks established as local banks and give general information about the pecularities of these local banks. One of the the most successful sample of these local banks is Akhisar Tütüncüler Bank which was named as Yaşarbak was transferred to the TMSF, and its activities were thus terminated. This paper gives information about the establishment, the aim, the structure of sharings, the important points in protocol agreements, capital structure, profit sharing, branches, profit and loss table from the view of historical methods and based on the materials left from these banks.

PDF

___

1. Arşivler
1.1. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi
BCA, Sayı: 861, Dosya: 131-14, Fon kodu: 30. 18. 1. 1, Yer No: 10. 42. 17.
BCA, Sayı: 54062, Dosya: 210-77, Fon kodu: 30..18. 1. 2, Yer No: 68. 80. 4.
BCA, Sayı:72632, Dosya: 131-120, Fon kodu: 30..18.1.2, Yer No: 78. 73. 13.
BCA, Sayı:14574, Dosya:12-74, Fon kodu: 30..18.1.2, Yer No: 133. 73. 16.
BCA, Sayı:28104, Dosya:12-74, Fon kodu: 30. 18. 1. 2, Yer No: 135. 38. 3.
BCA, Sayı: 75662, Dosya:131-124, Fon kodu: 30.. 18.1.2, Yer No: 79. 88. 14.
BCA, Sayı:15834, Dosya:12-74, Fon kodu:30..18.1.2, Yer No:133.80.2.
2. Banka Nizamnamesi ve Bilançolar
Akhisar Tütüncüler Bankası Esas Nizamnamesi (1924). İstanbul: Matbaa-i Amire. (ATBN olarak gösterilmiştir).
Akhisar Tütüncüler Bankası (1934). 1933 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası. (ATBB olarak gösterilmiştir).
Akhisar Tütüncüler Bankası (1935). 1934 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1936). 1935 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1937). 1936 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1938). 1937 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1939). 1938 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1940). 1939 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1941). 1940 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1942). 1941 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1944). 1943 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1946). 1945 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1947). 1946 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1948). 1947 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1950). 1949 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Bilgi Matbaası.
Akhisar Tütüncüler Bankası (1953). 1952 Senesine Ait Bilanço, İzmir: Maryüs Abajoli Basımevi.
3. Gazeteler
Cumhuriyet
Hizmet
Yeni Asır
4. Araştırma-İnceleme Eserler
Akgüç, Ö. (1989). 100 Soruda Türkiye’de Bankacılık, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Altay, N. O. (2010). “Türkiye’de Liberal Politikaların Bankacılık Sektörüne Etkileri (1847- 1979)”, Ege Akademik Bakış, Cilt: 10 Sayı:1, s. 319-350
Ateş, T.-Soyak, A. (1999). “Cumhuriyet Dönemi İktisadi Yapı ve Finans Sistemi”, Osmanlıda Günümüze Türk Finans Tarihi, C. II, İstanbul: Creative Yayıncılık ve Tanıtım Ltd. Şti., s. 7-207.
Ayaz, B. (2006), Cumhuriyetin İlk Yıllarında Akhisar Kazası (1923-1933), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi, Manisa.
Başsüllü, Ç. (2009). “Akhisar Yöresinde Tütün Üretimi Yöreye Katkıları ve Alternatif Bitkiler” II: Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, Yayınlanmış Tebliğ, 19-21 Şubat, Isparta.
Çivi, H. (1985). Türkiye’de Bankacılık Teori ve Uygulama, Ankara: Fon Matbaası.
Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Ertuna Ö. (1986). Finansal Kurumlar, Ankara: Teori Yayınları.
Ertuğrul, A. ve O. Zaim (1996). Türk Bankacılığında Etkinlik -Tarihi Gelişim Kantitatif Analiz -, Ankara: Ünal Ofset.
Canbaş, S. ve H. Doğukanlı (2007). Sermaye Pazarları, Adana: Karahan Kitabevi.
Güllap, T. (1972). Türkiye’de ve İktisaden Geri Kalmış Memleketlerde Bankacılığın Ekonomik Gelişmelerdeki Rolü, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
Güven, Ö. (1984). Bankacılık ve Mali Kurumlar, İzmir: Okan Dağıtım ve Yayıncılık.
Karabıyık, L. (2001). Türkiye’de Finans Tarihi, Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yayınları No:181.
Kazgan, H. (1997). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk Bankacılık Tarihi, İstanbul: Creative yayıncılık ve Tanıtım Ltd. Şti.
Kazgan, G. (2008). Tanzimattan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Ökçün, A. G. (1968). Türkiye İktisadi Kongresi, Haberler-Belgeler- Yorumlar, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını.
Parasız, İ. (2000). Modern Bankacılık, Teori ve Uygulama, İstanbul: Banksis Yayınları.
Sarısır, S. (2009). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Yerel Bankacılık Girişimleri: Niğde Bankası Örneği”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 26, s. 199-216.
Tarlan, S. (1986). Tarihte Bankacılık, Ankara: Maliye ve Gümrük Bakanlığı Yayını.
Toprak, Z. (1982). Türkiye’de Millî İktisat (1908-1918), İstanbul: Yurt Yayınları.
Toprak, Z. (2000). “Cumhuriyet ve bankacılık”, Toplumsal Tarih, C. 14, S. 80, s. 26-32.
Türkiye Cumhuriyeti Devlet Salnamesi, (1926), İstanbul: Matbaa-i Amire. (TCDS olarak Gösterilmiştir).
Yazgan, T. (1973). Türk Bankacılık Sistemi, İstanbul.
Yetkin, S. (2000). “İzmir’den Bir Kurum Tarihi”, Toplumsal Tarih, C. 14, S. 80, s. 55-63.
Yüzgün, A. (1983). “Türk Bankacılığının Tarihsel Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C. I, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 155-160.
Zarakolu, A. (1974). 50. Yılda Bankacılığımız, İstanbul: Banka ve Ekonomik Yorumlar Yayını.