Özbek Hanlığı’nın (1500-1599) Bilinenİlk Resimli Tarih Kitabı Fetihnâme veÖne Çıkardığı Temalar

Fetihnâme adlı elyazması tarih yazımına yaklaşımının yanı sıra içeriği, yazıldığı dil ve resimlerinin vurguladığı kimi mesajlarla gerek Özbeklerin ilk siyasi lideri Muhammed Şiban Han’ın gerek Özbek dünyasının yaşantılarını görsel olarak sunması bakımından öne çıkar. Elyazmasının resimlenmek üzere seçilen temaları Şiban Han’ı hem İslam hem de Moğol kültürü içinde geleneksel yönetici imgelerinden hareketle tanımlarken, bir taraftan Han’ın sanata olan tutumunu, aile fertlerine yaklaşımını, askeri başarılarını ve özel hayatına dair verileri görselleştirir

Anahtar Kelimeler:

Fetihnâme, Özbek Hanlığı, Muhammed Şiban Han, resimli tarih kitabı, Orta Asya sanatı, minyatür

Fetihnâme, The First-Known Illustrated History Book Of Uzbek Khanate(1500 – 1599), And Its Leading Themes

The manuscript called Fetihnâma, besides its approach in the documenting the history, its content, language and some messages that were conveyed by the illustrations, comes forward especially in the visual-presentation of the life of both Mohammed Shiban Khan (1451–1500), first political leader of Uzbeks, and the Uzbek world in general. The chosen-themes that are illustrated in this manuscript described Shiban Khan, using the traditional leader-images that were common both in Islamic and the Mongolian cultures; moreover, they also visualized the data on Khan’s approach to arts, his family, military accomplishments, and his private life

Keywords:

Fetihnâma, Uzbek Khanate, Mohammed Shiban Khan, illustrated history book, Central Asian art, miniature.,

PDF

___

Abuseitova, M. H.- Baranova Yu. G., Pismennie Istoçniki i Kulture Kazahctana i Tsentralnoy Azii v XIII-XVIII VV., Dayk Press, Almatı, 2001.
Ahmedov, Buribay, Istoriko-Geografiçenkaya Literatura Sredney Azii XVI-XVIII vv.,Taskent, Izdatel. Fan Uzbek SSR, 1985.
Anonim, Tavarih-i Guzida Nusrat-Name, yay. haz. A. M. Akramova, Taşkent, Izdatelstvo Fan Uzbekskoy SSR, 1967.
Arnold, Thomas Walker, Bihzad and his paintings in the Zafar-Namah, Bernard Quaritch, London, 1930.
Barthold, Wilhelm, “Şibanlar Şaybaniler”, İslam Ansiklopedisi, II, İstanbul, 1979, s. 456-458.
Barthold, Wilhelm, “Ma wara’ al-Nahr, I- The Name”, The Encyclopedia of Islam, V, Leiden- London, E. J. Brill-Luzac C. O., 1986, s. 852.
Blair, S. Sheila, “The Postclassical Period (1250-1500)”, Islamic Art and Patronage, (ed. Esin Atıl), New York, 1990.
Bouvat, Lucien, “Şiban Han. Şaybani Han”, İslam Ansiklopedisi, II, 1979, s. 454-456.
Brentjes, Burchard, “Islamic Art and Architecture in Central Asia”, Journal of Central Asia, XVI, 1993, s. 1-239.
Davidoviç, E. A., Korpus Zolotıh i Serebryanıh Monet Şeybanidov XVI. Vek., Nauka Glaviya Redakçiya Vostocioy Literatur, Moskva, 1992.
1467-1468 tarihli, Herat’ta resimli olarak hazırlanan ve bugün Baltimore, John Hopkins University, Milton S. Eisenhower Lib
rary, John Work Garret Koleksiyonu’nda bulunan Zafernâme nüshası için bkz. Thomas W., Arnold, Bihzad and his paintings in the
Zafar-Namah, Bernard Quaritch, London, 1930.
Eckmann, Janos, “Die Tschaghataische Literatur”, Philologiae Turcicae Fundamenta, Wiesba- den, Aquis Mattiacis Apud Franciscum Steiner, 1959, s. 361-369.
Fahrî Heravî, Tazkere-ye Rozat os-selatin, ed. A. Hayyampur, Tebriz, Tarih ve Ferheng-e İran Yayınları, 1345 (1966).
Fazlullâh el- Huncî el- Isfahânî, Mihman-name-iy Buhara (Zapskii Buharskogo Gostya), ed. R. P. Calilovoy, Izdatelsvo Nauka, Moskva, 1976.
Fourniau, Vincent, “Özbek Fethi: Orta Asya’da Toplulukların ve Siyasal İktidarın Teması”, X. Türk Tarih Konferansı, III, 22-26 Eylül 1986, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991, s. 803- 809.
Galerkina, Olympiade, “Zur Charakteristik der Miniaturenmalerei Mawarannahrs im 16. Jahr- hundert”, Ars Turcica, Akten des VI. Internationalen Kongresses für Türkische Kunst, München vom 3. bis 7 September 1979, Editio Maris, München,1987, s. 522-532.
Gazi Zahirüddin Muhammed Babur, Vekayi, Babur’un Hatıratı, I-II, çev. Reşit Rahmeti Arat, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1987.
Gülbeden, Humayunname, çev. Abdürrab Yelgar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1982.
Ibragimov, S. K.- N. N. Mingulov ve diğerleri, Materiali po Istorii Kazahskih Hanstv XV-XVIII Vekov, Izvatelstvo Nauka Kazahskoy SSR, Alma-ata, 1969.
Ismailova, Elmira Marufovna, Vostocnaya Miniatyura. Şark Miniatyurası. Oriental Miniatu- res, Gafur Gulam Namıdagi Adabiyat ve San’at Naşriyatı, Taşkent, 1980.
Khairullaev M.,- Pugaçenkova, Galina Anatolyevna, Khakimov, A. ve diğerleri, Oriental mini- atures, The Collection of the Beruni Institute of Oriental Studies of the Academy of Sciences of the Rebuplic of Uzbekistan, I, 14th-17th Centuries, The Beruni Institute of Oriental Studies, Tashkent, 2001.
Kemaleddin Binaiy, Şeybaniyname Fars Tiliden Muhammed Yusuf Bayaniy Tercimesi, haz. Gulam Kerim, yayınlanmamış kitap, (tarihi yok).
Kurat, Akdes Nimet, “Altınordu Devleti (Altınorda) - (1227-1502)”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992, s. 400-408.
Mirza Haydar Dughlat, Tarikh-i Rashidi, İng. çev. W. M. Thackston, Harvard University De- partmant of Near Eastern Languages and Civilizations Harvard University, Cambridge, 1996.
Muhammed Salih, Şeybani-name, (Giriş-Tıpkıbasım-Metin-Tercüme), haz. Yıldız Kocasavaş, Çantay Yayınları, İstanbul, 2003.
Mukminova, Roziya Galievna, Soçialnaya Differençiaçiya Naseleniya Gorodov Uzbekistana Konyeç XV-XVI. V., Izdetelstvo Fan Uzbekskoy SSR, Taşkent, 1985.
Öz, Yusuf, “Şeh-nâme Tercümeleri ve Sözlükleri”, Name-i Aşina, Sonbahar, 2002, s. 25-38.
Pugachenkova, Galina Anatolyevna, “Miniatyuri ‘Fath-Name’ Hroniki Pobed Şeybani-Hana iz Sobraniya Instituta Po Izuçeniyu Vostoçnih Rukopisey Akademi Nauk UzSSR”, Trudy, Srednea- ziat skogo Gosudarstvennogo Universiteta, XI, 1950, s. 121-136.
Pugachenkova, Galina Anatolyevna, K Probleme Sredneaziatskoy Miniatyurstov XVI-XVII VV., Izdatelstvo Vostocnoy Literaturi, Moskva, 1960.
Pugachenkova, Galina Anatolyevna-Galerkina, Olimpiade, Miniatyuri Sredney Azii, Izobrazi- telnoe Iskusstvo, Moskva, 1979.
Roemer, Hans R., “Timur”, İslam Ansiklopedisi, 12, 1, İstanbul, 1974, s. 336-370.
Rumlu Hasan, Şah İsmail Tarihi (Ahsenü’t Tevârih), çev. Cevat Cevan, Ardıç Yayınları, Anka- ra, 2004.
Schimmel, Annamarie, “Some Notes on the Cultural Activity of the First Uzbek Rulers”, Journal of the Pakistan Historical Society, VIII, IV, 1960, s. 149-166.
Sharaf al-Din Yazdî, Zafarnama, Calcutta, 1888.
Sims, Eleanor, “İbrahim Sultan’s Illustrated Zafar-Namah of 1436 and its Impact in the Mus- lim East”, Studies in Islamic Art and Architecture, Supplements to Muqarnas, VI, 1992, s. 132-143.
Togan, Nazmiye, “Temürlü Zamanında Aristokrat Türk Kadını”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, V/ 1, 4, 1973, s. 3-14.
Togan, Ahmed Zeki Velidi, “Harizm”, İslam Ansiklopedisi, 5, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1950, s. 240-257.
Togan, Zeki Velidi, “Yeseviliğe Dair Bazı Yeni Malumatlar”, Fuat Köprülü Armağanı, Ankara, DTCF Yayınları, 1953, s. 523-529.