YADA TAŞINDAN GARA NEF OYUNUNA

Eski Türkler, Türk lehçelerinde cada, cada taş olarak da bilinen yada taşıyla yağmur, kar ve diğer hava olaylarını gerçekleştirebileceklerine inanırlardı. Mezkûr kelimeye Çin, Arap ve hatta Hint kaynaklarında da rastlanmaktadır. İktidar yolu açan taş, geyik başlarında, su kuşlarında ya da yılan ve öküz karnında bulunabilirdi. Bu bağlamda “yağmur yağdırma”, Türklerin mitolojisi incelendiğinde en eski motiflerden biridir. Eski Türk Kamlık Geleneği’nde Kam-Şaman-Baksı-Oyun tarafından hava olaylarını gerçekleştirmek için kullanılan yada taşı, ritüellerle zikredilir. Boratav, büyüklerin ve küçüklerin katıldığı törenleri, “yağmur dualarıyla büyüklerin gerçekleştirdikleri” ve “Çömçe Gelin gibi çocukların katıldığı oyunlar” olmak üzere iki başlık altında toplamıştır. Ritüeller, günümüzde yerini kimi zaman büyükler kimi zamanda çocuklar tarafından oynanan oyunlara bırakmıştır. Türk ili coğrafyasından Ön Asya’ya göç eden Beğdili boyuna mensup Hotamış Türkmenleri, yerleşik yaşantıda “Gara Nef” şeklinde adlandırılan ve büyüklerle oynanan bir oyunla yağmur ya da kar yağdırma işini “koyun kıh” ı ile gerçekleştirmektedir. Konya Karapınar’a bağlı Hotamış Mahallesi’nde yaşayan Beğdili Türkmenleri, atalarından öğrendikleri oyunu ikindi ya da akşam vakti oynamaktadır. Toprağa altı kuyu ve iki depo kazılır. İki kişilik oynanan oyunda kıh sayısı sekizdir. Oyuncu sayısı artıkça sayı düşmektir. Üç kişilik oyundaki kıh sayısı yedidir. Oyundaki materyallerin sayısı da ikiliği gösterir. Neticede kaybeden şahıs “gırnavlar” ve kazanan “yağmur mu yağacak kar mı yağacak” şeklindeki formel ifadeyle hava olayının hangisinin olacağını belirler. Omuzdan arkaya en son atılan kıh, yağmura denk gelirse bir yılan yakalanıp, öldürülür ve ateşte yakılır. Yanan yılanın temizleyici, arındırıcı vasfıyla karanlık aydınlığa dönüşecektir. Renklerin sembolik anlamı düşünüldüğünde aydınlık vuku bulacak, dualite tamamlanacaktır. Bu bir anlamda kâinatta yaratılan bütün varlıkların iki kutuptan oluştuğuna işaret etmektedir. Tam Yapılandırılmış Mülakat, Katılımcı Gözlem ve Doküman (İçerik)Analizi metotları kullanılarak hazırlanan çalışmada, oyun şekille çizilmiştir. Bu cümleden olarak Hotamış’ta Eski Türk Kamlık Geleneği’nin izlerinin devam ettiği anlaşılmıştır. Oyunda kullanılan kıh sayıları da formelistik açıdan anlamlıdır. Konya’nın mitolojik veri haritasına bir bilgi daha aktarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Yada Taşı, Kamlık, Yağmur, Kıh, Yılan

FROM YADA STONE TO GARA NEF GAME

The ancient Turks believed that they could make it rain and snow and realize other weather events with the yada stone (the Originator Stone) also known as cada, cada stone in Turkish dialects. The abovementioned word is also found in Chinese, Arab, and even Indian sources. The stone that opens the way of power could be found in deer heads, water birds, or the bellies of snakes and oxen. In this context, when the mythology of the Turks is examined, "making it rain" is one of the oldest motifs. In the old Turkish Tradition of Kamlık, the yada stone used by Kam-Shaman-Baksı-Oyun to realize weather events is mentioned in rituals. Boratav has collected the ceremonies attended by adults and children under two titles: "the games performed by the adults with rain prayers" and "the games attended by children like Çömçeli Gelin (Bride with Ladle)”. Today, rituals have given place to games played sometimes by adults and sometimes by children. Hotamış Turkmens of the Begdili tribe, who migrated from the geography of the Turkish province to Asia Minor, fulfill the task of making it rain or snow with the "sheep kih" (sheep manure), with a game called "Gara Nef" in the settled life and played with the elders. Begdili Turkmens residing in the Hotamıs Neighbourhood of Karapınar, Konya play the game they learned from their ancestors in the afternoon or evening. Six wells and two warehouses are dug in the ground. The number of kihs (manures) in the game played with two people is eight. As the number of players increases, the number decreases. The number of kihs (manures) in the game played with three people is seven. The number of materials in the game also indicates duality. As a result, the person who lost "gırnavs" (makes cat sound), and the winner determine which weather event will be, with the formal phrase “Will it rain or snow”. If the last kih (manure) thrown from the shoulder to the back targets the rain, then a snake is caught, killed, and burned in the fire. Darkness will turn into light with the cleansing and purifying nature of the burnt snake. When considering the symbolic meaning of colors, enlightenment will occur and duality will be completed. In a sense, this indicates that all beings created in the universe consist of two poles. In the study, prepared by using Full Structured Interviewing, Participant Observation, and Document (Content) Analysis methods, the game is drawn with a figure. From this sentence, it is understood that the traces of the Old Turkish Tradition of Kamlık continue in Hotamıs. The numbers of kih (manure) used in the game are also meaningful in terms of formalism. It is aimed at transferring one more piece of information to the mythological data map of Konya.

Keywords:

Yada Stone, Shamanism, Rain, Kih, Snake,

PDF

___

Beğenç, C. (1967). Anadolu Mitolojisi. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (Çev. Eren Ercan). Ankara: Yurt- Kitap Yayın. Birkan Akhan, E. (2021). “Hotamış’ta Yılancık Ocağı.” Halk Kültüründe Sağlık. 264-272 İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, Sıra No: 21.
Bonnefoy, Y. (2018). Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü 2. (Çev. Levent Yılmaz). İstanbul: Alfa Basım Yayım.
Boratav, P. N. (1994). Türk Halk Bilimi II. 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Boratav, P. N. (2001). “İstiska”. İslam Ansiklopedisi. Ankara: M.E.B. Yayınları.
Çoruhlu, Y. (2010). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. (Üçüncü Basım). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Demren, Ö. (2006). “Yağmur Yağdırma Ritüeli Çerçevesinde Ortaköy Yağmur Duası”. Türkbilig, 12. Derleme Sözlüğü. (1993). VIII, Ankara: T. D. K. Yayınları, 2791.
Develioğlu, F. (1995). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. (12. Basım). Ankara: AYDIN Kitabevi Yayınları.
Dilek, İ. (2007). “Sibirya Türklerinde Ateşle İlgili İnançlar, Törenler ve Bazı Efsaneler”. bilig, Güz, S. 43, 33-54.
Esin, E. (2001). Türk Mitolojisine Giriş. (Birinci Basım). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Gabain, V. A. (2003). Eski Türkçenin Grameri. (Çev. Mehmet Akalın). (4. Baskı). Ankara: T.D.K. Yayınları: 532.
Genç, R. (2007). Makaleler. (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın, Uğur Ünal, Togay S. Birbudak). (Birinci Baskı). Ankara: Berikan Yayınevi.
Gökalp, Z. (1976). Türk Töresi. (Haz. Hikmet Dizdaroğlu). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnan, A. (1998). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Milli Kültürü. (On yedinci Basım). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Kalafat, Y. (2012). Azerbaycan-İran-Anadolu-Irak Halk İnançları Hattı. Ankara: Berikan Yayınevi.
Kaşgarlı MAHMUD. (1999). Divanü Lugati’t Türk Tercümesi III. (Çev. Besim Atalay). Ankara: T.D.K. Yayınları: 523.
Kaşgarlı MAHMUD. (1999). Divanü Lugati’t Türk Dizini “Endeks” IV. (Çev. Besim Atalay). Ankara: T.D.K. Yayınları: 524.
Kobya, E. Ş. (2014). Türkiye’de Yağmur Törenleri ve Yağmurla İlgili İnanışlar. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Halk Edebiyatı Bilim Dalı Doktora Tezi.
Naskali, E. G. ve DURANLI, M.(1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: T.D.K. Yayınları: 725,48.
Ögel, B. (1993). Türk Mitolojisi I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öğreten, A. (2000). “Türk Kültüründe ‘Yada Taşı’ ve XVII Yüzyıl Sonu Osmanlı Rus Savaşlarında Kullanılması”, Belleten, 241, 2000, 863-900.
Öztürk, Ö. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix, 978-979.
Roux, J. P. (2011a). Eski Türk Mitolojisi. (Çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: Bilgesu Yayınevi.
Roux, J. P. (2011b). Türklerin ve Moğolları Eski Dini. (Çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Schimmel, A. (2000). Sayıların Gizemi. (Çev. Mustafa Küpüşoğlu). (İkinci Basım). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Şemsettin Sami. (1989). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1449.
Tarama Sözlüğü. (1996). VI, 4189.
Togan, Z. V. (2019). Umumî Türk Tarihine Giriş, En Eski Devirlerden 16.Asra Kadar. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Turan, O. (1930). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. İstanbul: Nakışlar Yayınevi, I.
Türkçe Sözlük 2. (1999). Ankara: T. D. K. Yayınları, 1642.
Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü. (Çev. Abdullah Taymas). Ankara T. D. K. Yayınları: 93, 190.