TUVA TÜRKÇESİNDEKİ ARAPÇA ALINTILAR ÜZERİNE NOTLAR

Her dilin söz varlığında mevcut bulunan alıntı sözcükler dil toplulukları arasındaki çeşitli etkileşimlerin sonucudur. Dil toplulukları arasındaki dil içi veya dil dışı ilişkiler, alıcı dil ve verici dil bağlantısının kurulmasına neden olur. Alıcı ve verici dil ilişkileri bazen doğrudan iki dil arasında tesis olurken bazen de iki dilin arasında başka bir aracı dilin vasıtasıyla teşekkül etmektedir. Bu açıdan çalışmamızda, Sibirya Grubu Türk lehçelerinden Tuva Türkçesindeki Arapça alıntı sözcüklerin durumu incelenecektir. İnceleme yapılırken araştırma nesnesi olarak Tuva Türkçesindeki ESTY-I, ESTY-II, ESTY-III, ESTY-IV, TSTY-I, TSTY-II, TuvRS, TW adlı eserlerden taranan ve Arapça olduğu tespit edilen sözcükler Tuva Türkçesine doğrudan giren alıntılar veya bir ya da daha fazla aracı dil vasıtasıyla giren alıntılar olarak tahlil edilecektir. Araştırma nesnesi olarak Tuva Türkçesindeki Arapça alıntı sözcükler analiz edilip yorumlanacağından bu çalışmada tanımlayıcı nitel bir yöntem kullanılmıştır. Tarama neticesinde Tuva Türkçesinde Arapça kökenli 12 sözcük tespit edilmiştir. Sonuç olarak bu sözcüklerin Tuva Türkçesine giriş şekillerinin (I) Arapça >> Moğolca (Moğol dilleri) >> Tuva Türkçesi; (II) Arapça >> Rusça >> Tuva Türkçesi; (III) Arapça >> Türk lehçeleri (?) >> Tuva Türkçesi; (V) Arapça >> ? >> Tuva Türkçesi biçiminde olduğu görüşüne ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tuva Türkçesi, Arapça, alıntı sözcük, dil ilişkisi, etimoloji.

NOTES ON WORDS BORROWED FROM ARABIC IN TUVINIAN LANGUAGE

In the vocabulary of every language, words borrowed from other languages result from various interactions between linguistic communities. Intra-linguistic or extra-linguistic relations between such communities lead to a connection between the borrowing and the lending language. Indeed, relations between these two languages are sometimes directly established, and sometimes by an intermediary language between the borrowing and the lending language. In this regard, this study will explore Arabic words in Tuvinian language, a Siberian Group Turkish dialect. The research object of the study will consist of a detailed analysis of Arabic words in Tuvinian language borrowed directly or by means of an intermediary language. These words are scanned through in the following works: ESTY-I, ESTY-II, ESTY-III, ESTY-IV, TSTY-I, TSTY-II, TuvRS and TW. The study benefits from a descriptive qualitative method since Arabic words in Tuvinian language will be analyzed and interpreted as the research object. As a result of the review, 12 Arabic words were found in Tuvinian language. Conclusively, it was found that the way these words entered Tuvinian language were as follows: (I) Arabic >> Mongolian (Mongolian languages) >> Tuvinian language; (II) Arabic >> Russian >> Tuvinian language; (III) Arabic >> Turkish dialects (?) >> Tuvinian language; (V) Arabic>> ? >> Tuvinian language.

Keywords:

Tuvinian Language, Arabic, Borrowed Words, Language Relations, Etymology.,

PDF

___

Arıkoğlu, E. – Kuular, K. (2003). Tuva Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TTS)
Arıkoğlu, E. – Alimova, C. – Askarova R. – Selçuk, B. K. (2017). Kırgızça-türkçö sözdük [Kırgızca- Türkçe Sözlük], I, A-J. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları. (KırTS-I) Bol’şoy akademiçeskiy Mongol’sko-russkiy slovar’ v çetıryoh tomah. (2001). T 2, D-O, Moskva. (BAMRS-II)
Çernıh, P. Ya. (1999). İstoriko-Etimologiçeskiy Slovar’ Sovremennogo Russkogo Yazıka. Tom II, Pantsir’-Yaşçur, Moskva: İzdatel’stvo “Russkiy Yazık”.
Etimologiçeskiy slovar’ Mongol’skih yazıkov. (2015). Tom I, A-E, Moskva. (ESMY-I)
Etimologiçeskiy slovar’ Mongol’skih yazıkov. (2018). Tom III, Q-Z, Moskva. (ESMY-III)
Fasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy slovar’ Russkogo yazıka. Tom I (A-D), Moskva: ”Progres”. (ESRY-I)
Fasmer, M. (1986). Etimologiçeskiy slovar’ Russkogo yazıka. Tom II (E-Muj), Moskva: ”Progres”. (ESRY-II)
Fasmer, M. (1987). Etimologiçeskiy slovar’ Russkogo yazıka. Tom III (Muza-Syat), Moskva: ”Progres”. (ESRY-III)
Gürsoy-Naskali, E. – Duranlı, M. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (ATs.)
Gürsoy-Naskali, E. – Butanayev, V. – İsina, A. – Şahin, E. – Şahin, L. – Koç, A. (2007). Hakasça-Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (HTs.)
Khabtagaeva, B. (2009). Mongolic Elements in Tuvan. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Lessing, F. D. (2017). Moğolca-Türkçe sözlük. (çev.: Günay Karaağaç), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (MTs.)
Ölmez, M. (2007). Tuwinischer wortschatz (mit alttürkisschen und mongolischen Parallelen) [Tuvacanın Sözvarlığı (Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag. (TW)
Öner, M. (1998). Bugünkü Kıpçak Türkçesi (Tatar, Kazak ve Kırgız Lehçeleri Karşılaştırmalı Grameri). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Pomorska, M. (2005). Arabic loanwords in Chulym. Rocznik Orientalistyczny. 2005, T. LVIII / Z. 1, 141-147.
Radlov, V. V. (1911). Opıt slovarya tyurkskih nareçiy. Tom IV, St. Pétersbourg. (RSl.-IV)
Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura. (VEWT)
Rassadin, V. İ. (1980). Mongolo-buryatskiye zaimstvovaniya v sibirskih tyurkskih yazıkah. Moskva.
Rassadin, V. İ. (1978). Morfologiya Tofalarskogo yazıka v sravnitel’nom osveşçenii. Moskva.
Rassadin, V. İ. (1995). Tofalarsko-russkiy slovar’. İrkutsk. (TofRS)
Ryumina-Sırkaşeva, L. T. –Kuçigaşeva, N. A. (2000). Teleüt ağzı sözlüğü. (çev.: Şükrü Halûk Akalın, Caştegin Turgunbayev), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TAS)
Saxa tılın bıhaarıılaax tıld’ıta [Tolkovıy slovar’ Yakutskogo yazıka]. (2004). Tom I, A, Novosibirsk: “Nauka” (STBT-I)
Saxa tılın bıhaarıılaax ulaxan tıld’ıta [Bol’şoy tolkovıy slovar’ Yakutskogo yazıka]. (2012). Tom IX, S-H, Novosibirsk: “Nauka”. (STBUT-IX)
Sevortyan, E. V. (1974). Etimologiçeskiy slovar’ tyurkskih yazıkov (Obşçetyurksiye i mejtyurksiye osnovı na glasnıe). Tom I, Moskva. (ESTYa-I)
Stachowski, M. (1995). Arabische Etymologien in Der Geschichte der Jakutischen Wortforschung. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, Prace Językoznawcze. 1995, 117, 125-132. Stachowski, M. (2006). Arabische lehnwörter in den jenissej-sprachen des 18. jahrhunderts und die frage der sprachbünde in Sibirien. Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis. 123, 155-158.
Stachowski, M. (1992-93). Beiträge zur Kenntnis der arabischen und persischen Lehnwörter in den südsibirischen Türksprachen. Folia Orientalia, 29, 247-259.
Stachowski, M. (2019). Kurzgefaßtes etymologisches Wörterbuch der türkischen Sprache. Kraków.
Steingass, F. J. (1963). A comprehensive Persian-English dictionary. London: Routledge & Kegan Paul Limeted. (St.)
Tannagaşeva, N. N. K. – Akalın, Ş. H. (1995). Şor sözlüğü. Adana: Türkoloji Araştırmaları. (ŞS)
Tatarintsev, B. İ. (2000). Etimologiçeskiy slovar’ Tuvinskogo yazıka. Tom I, A-B, Novosibirsk: “Nauka”. (ESTY-I)
Tatarintsev, B. İ. (2002). Etimologiçeskiy slovar’ Tuvinskogo yazıka. Tom II, D, Yo, İ, Y, Novosibirsk: “Nauka”. (ESTY-II)
Tatarintsev, B. İ. (2004). Etimologiçeskiy slovar’ Tuvinskogo yazıka. Tom III, K-L, Novosibirsk: “Nauka”. (ESTY-III)
Tatarintsev, B. İ. (2008). Etimologiçeskiy slovar’ Tuvinskogo yazıka. Tom IV, M, N, O, Ö, P, Novosibirsk: “Nauka”. (ESTY-IV)
Tenişev, E. R. (ed.) (1968). Tuvinsko-russkiy slovar’. Moskva. (TuvRS)
Tolkovıy slovar’ Tuvinskogo yazıka. (2003). Tom I, A-Y, Novosibirsk: “Nauka”. (TSTY-I)
Tolkovıy slovar’ Tuvinskogo yazıka. (2011). Tom II, K-S, Novosibirsk: “Nauka”. (TSTY-II)
Vladimirtsov, B. (1930). Arabskie slova v mongol’skom. Zapiski kollegii vostokovedov. Tom V, 73-82.
Wehr, H. (1976). A dictionary of modern written Arabic. ed. J. Milton Cowan, New York: Spoken Language Services, Inc., Ithaca. (Wehr)