DAMLANIN YOLCULUĞUNA FARKLI BAKIŞLAR: SEYR Ü SÜLÛK VE MONOMİT ÇERÇEVESİNDE ÂŞIK DÂİMÎ’NİN BİR ŞİİRİ

Yol ve yolculuk kavramları farklı sanat dalları tarafından çeşitli şekillerde tasavvur edilmiştir. Bu çeşitliliğe rağmen yolculukla alakalı birçok anlatıda ortak motifler bulunmaktadır. Bu çalışmada üzerinde durulmak üzere tasavvuf öğretisine ait olan seyr ü sülûk ve Campbell tarafından ortaya koyulan monomit kuramı çerçevesinde gelişen kahramanın sonsuz yolculuğu kavramları seçilmiştir. Bu iki kavramın yolculuk tasavvurları üzerindeki benzerlikler değerlendirilerek Âşık Daimî’nin Bir Gerçeğe Bel Bağladım şiiri incelenmektedir. İslam inancının doğması, beraberinde tasavvuf kültürünü Müslümanların yaşama şekline, ahlâk kurallarına ve kişiliğine yön veren bir kültüre dönüştürmüştür. Bu süreçte tarikatlar ortaya çıkmaya başlamış ve bununla beraber tarikattan tarikata farklılık gösteren tasavvufî ritüeller görülmüştür. Tasavvuftaki amaç sülûk ederek hakikate ulaşmaktır. Sülûk etmek, mürşid-i kâmil adı verilen bir kişinin önderliğinde, tasavvuf gönüllüsü olan sufinin Tanrı’ya ulaşmayı hedef edindiği yolda uygulaması lazım gelen kurallar bütünü seyr ü sülûk kavramı ile ifade edilir Yolculuk denildiğinde karşımıza çıkan diğer kavramlardan birisi ise Monomit kuramıdır. Campbell; Monomit ismini verdiği yapıdan yola çıkarak kahramanların izlediği yolları formülize etmiş ve bu yöntemle ortaklıkları çözümlemiştir. Monomit kuramının özellikle klasik anlatıya bağlı kalan eserlerin çoğunluğunda uygulanabileceği görülmektedir. Bu çalışmanın amacı Âşık Dâimî’nin Bir Gerçeğe Bel Bağladım eserini, tasavvuf kültüründe seyr ü sülûk yapan bir salike bakışla ve Campbell’ın Monomit kuramındaki kahramanın yolculuk evrelerine bakış olarak iki farklı pencereden incelemektir. Çalışmanın ilk bölümü, Âşık Dâimî’nin Bir Gerçeğe Bel Bağladım eserini tasavvuf kültüründeki seyr ü sülûk yapan salik bakışıyla incelenmesini kapsar. Bu yaklaşıma göre eserde geçen damlanın ırmağa karışması, damlada evreni bulması ve yine kendine dönmesi vahdet-i vücûd anlayışını göstermektedir. Daha sonraki kısım Âşık Dâimî’nin Bir Gerçeğe Bel Bağladım eserini, Campbell’ın Monomit kuramındaki kahramanın sonsuz yolculuğu bakışıyla incelenmesini kapsamaktadır. Bu yaklaşıma göre eserde yolculuğu anlatılan salik bir kahraman olarak düşünülüp yola çıkış-erginlenme-dönüş başlıkları altında incelenmiştir. Bu çalışma hazırlanırken devriye türü, tasavvuf anlayışı ve tasavvuf anlayışındaki seyr ü sülûk kavramları incelenmiştir. Çalışılan eserle bu kavramlar çözümlenmiştir. Daha sonraki aşamada Campbell’ın Monomit kuramı, kuramın çeşitli eserlere uyarlanışı incelenmiş ve söz konusu eserle birleştirilmiştir. Sonuç olarak bir edebi metin kahramanı veya derviş olsun, erginlenme seyahatinde ortak evrensel izler yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Yolculuk, Damla, Monomit, Kahramanın Yolculuğu.

DIFFERENT VIEWS ON THE JOURNEY OF THE DROP: A POEM BY ÂŞIK DÂİMÎ IN THE FRAME OF SEYR U SULUK AND MONOMITE

PDF

___

Akçakaya, Y. (2022). Tasavvufun ortaya çıkışı bağlamında Ashab-ı Suffe'nin tasavvuf düşüncesine etkisi. Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Albayrak, N. (2009). Türk halk şiirinde biçim ve tür sorunu. Halkbilimi Dergisi , 2 (3-4), 133-186.
Altıntaş, H. (1986). Tasavvuf tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Arıkan, S. E. (2021). Campbell’in monomit kuramı bağlamında Kökin Erkey sestanı. Kültürel Miras Araştırmaları, 2 (1), 16-21.
Artun, E. (2006). Dini-tasavvufi halk edebiyatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Artun, E. (2011). Dinî-tasavvufi halk edebiyatı metin tahlilleri. Adana: Karahan Kitabevi .
Ata, E. N. (2019). Daimi, İsmail Aydın. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/daimi-ismail-aydin
Aynî, M. A. (1985). İslâm tasavvuf tarihi. İstanbul: Akabe Yayınları.
Bektaş, A. (2017). Dört kapı. İstanbul: Nefes Yayıncılık.
Bilgin, C. (2020). Tasavvufi tarikatlarda seyr-ü süluk âdabı ve tasavvufi bir kavram olarak nefs. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Campbell, J. (1949). The hero with a thousand faces. Princeton: Princeton University Press.
Campbell, J. (2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu. (çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Cebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
Ceylan, Ö. (2005). Böyle buyurdu sûfî . İstanbul: Kapı Yayınları.
Coşanay, B. (2017). Tasavvuf düşüncesinde seyr-i süluk üzerine bir inceleme. Anasay, 2, 199-216.
Coşkun, M. (2018). Seyr-ü süluk çerçevesinde mürid ve mürşid kimliği. Bursa: Ulusağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Çiftçi, C. (2008). Tasavvuf kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Çiftlikçi, R. (2017). Aşık Sıdkî Baba Divanı'nda devriyeler. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 5 (11), 179-198.
Çınar, F. (2016). Sûfinin erbaini. İstanbul: Mavi yayıncılık .
Demirli, E. (2012). Vahdet-i vücûd. TDV İslam Ansiklopedisi, 42, 431-435, İstanbul: TDV Yayınları.
Eraydın, S. (1993). Çile. TDV İslam Ansiklopedisi, 8, 315-316, İstanbul: TDV Yayınları.
Erhayat, F. A. (2019). Aşık Daimi ve aşık edebiyatındaki yeri. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Gedik, N. (2018). Konevi düşüncesinin Türk edebiyatına yansıması olarak devriyye nazım türü. III. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu, 454-477, Konya: NEÜ Yayınları.
Gölpınarlı, A. (1985). 100 soruda tasavvuf. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Güzel, A. (2004). Kaygusuz Abdal. Ankara: Akçağ Yayınları.
Güzel, C. (2015). Monomit teorisi bağlamında Bayan Toolay Destanı. Türklük Bilimi Araştırmaları, 36, 191-206.
Harman, Ö. F. (2013). Yunus. TDV İslâm Ansiklopedisi, 43, 597-599, İstanbul: TDV Yayınları.