Kelam Eserlerinde Hadis Kullanımı: el-Cürcânî’nin Şerhu’l-Mevâkıf’ı Örneği

Daha ziyade kesin deliller ve özellikle belli bir dönemden sonra felsefenin argümanları üzerine temellendirilen kelam ilminde, sübut ve delalet bakımından bir takım problemler içeren hadisler de kullanılmıştır. Esasında teoride hadis ilmi açısından sağlam prensiplere sahip olan bu ilmin pratikteki durumunu anlamanın en iyi yolu usûlu’d-dine (kelam) ait eserlerin incelenmesidir. Bu anlamda durumu daha yakından görmek ve teori ile uygulamayı mukayese etmek amacıyla bu çalışmada el-Cürcânî’ye (ö. 816/1413) ait Şerhu’l-mevâkıf isimli eseri ele alınmıştır. Hicri IX. asrın dil ve fıkıh âlimlerinden olan Seyyid Şerif el-Cürcânî, aynı zamanda kelâm ilminin de bu asırdaki önemli simalarındandır. Öyle ki şerh olarak yazdığı birçok eseri asıl metinlermiş gibi kabul görmüştür. Bu eserlerinden bir tanesi de Adududdîn el-Îcî’ye (ö. 756/1355) ait olan el-Mevâkıf isimli esere yazdığı şerh’tir. Çalışmada el-Cürcânî’nin Şerhu’l-mevâkıf’ı özelinde mütekelliminin, ne tür rivâyetler kullandıkları ve hangi kaynaklardan beslendikleri; dolayısıyla rivâyet anlayışları, hadislere bakışları ve bu konuda bir usûllerinin olup olmadığı, mütevâtir rivâyetleri nasıl kullandıkları, mütevâtir olarak kullandıkları hadislerin mütevâtir kavramının tanımına ve şartlarına ne kadar uyduğu, eserlerinde isnad ve kaynak gösteriminin ne sıklıkta olduğu gibi hususlar sorgulanmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Ahad Haber, Mütevatir, el-Cürcânî, , Şerhu’l-mevâkıf, , Kelam

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. Müsnedu’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1995.
Ahmed Naim, Babanzâde. Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: DİB Yay., 1984.
Aydınlı, Abdullah. Hadis Istılahları Sözlüğü. İstanbul: M.Ü.İ.FA.V. Yay., 2011.
Bolelli, Nusrettin. “Nahivde Hadisle İstişhad Meselesi”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 5-6, (1993) ss. 165-175.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü. İstanbul: M.Ü.İ.FA.V. Yay., 2012.
Çalımlı, Ömer Faruk. “Seyyid Şerif Cürcânî’nin Hayatı, Eserleri, Tarikatı ve Tasavvufi Görüşleri”, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van, 2018.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvud. Thk. Şu’ayb el-Arnaûd, Muhammed Kâmil. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 2009.
Ebû Zehv, Muhammed. el-Hadîs ve’l-Muhaddisûn. Kahire: el-Mektebetu’t- Tevfikiyye, tsz.
Ertürk, Mustafa. “Haber-i vahid” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 14, (ss. 349-352).
el-Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık. Müsnedu’l-Bezzâr. Thk. Mahfuzurrahmân Zeynullâh. el-Medinetu’l-Munevvere: Mektebetu’l-Ûlûm ve’l-Hikem, 2009.
el-Buhârî, Muhammed b. İsmaîl. Sahihu’l-Buhârî. Thk. Mustafâ Dîb el-Buğâ. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993. el-Cürcânî, Seyyid Şerîf Alî b. Muhammed. et-Ta’rîfât. Thk., Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd,. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003. el-Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Terc. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2015.
el-Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Mustasfa -İslâm Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi-. Çev. Yunus Apaydın. Kayseri: Rey Yay., 1994.
en-Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu’ayb. el-Muctebâ mine’s-Sünen (es-Sünenu’s-suğrâ li’n-Nesâî). Thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Halep: Mektebetu’l-Matbû’âti’l-İslâmiyye, 1986.
es-Sehâvî, Muhammed Abdurrahmân. el-Mekâsıdu’l-Hasene fî Beyâni Kesîrin mine’l-Ahâdîsi’l-Muştehire ‘ala’l-Elsine, thk. Muhammed Osmân el-Huşt, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
es-Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tahrîcu ehâdîsi Şerhi’l-mevâkıf li’l-Cürcânî. Thk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Kuveyt: Mektebetu Dâri’l-Aksâ, 1985.
es-Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâluddîn Abdurrahmân b. Muhammed. Tedrîbu’r-Râvî. Terc. Muhammed Enes Topgül-Faik Akçaoğlu. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., 2019.
et-Tirmizî, Muhammed b. İsâ b. Sevre b. Mûsâ b. Dahhâk. el-Câmi’ul-Kebîr. Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
Gümüş, Sadreddin. “Cürcânî, Seyyid Şerif” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 8, (ss. 134-136).
İbn Hacer, Ahmed b. Alî b. Hacer el-Askalânî. Nuzhetu’n-Nazar Şerhu Nuhbeti’l-Fiker. Thk. Amr Abdulmun’im Selîm. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, tsz.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sunen. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Y.y: Matba’atu Dâri İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye, tsz.
Karataş, Mustafa. Rivâyet Tekniği Açısından Hadislerin Sayısı. İstanbul: Ensar Yay., 2017.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. Alternatif Hadis Metodolojisi. Ankara: Otto Yay., 2013.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslâm Düşüncesinde Sünnet -eleştirel bir yaklaşım-. Ankara: Ankara Okulu Yay., 2011.
Koçkuzu, Ali Osman. Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhidlerin İtikat ve Teşri Yönlerinden Değeri. İstanbul: Ensar Yay., 2014.
Koçyiğit, Talat. Hadis Usûlü, Ankara: TDV Yay., 2009.
Ma’mer b. Râşid, Ebî Amr el-Ezdî. el-Cami’. Thk. Habîburrahmân el-‘Azamî. Karaçi: el-Meclisu’l-İlmî, h. 1403.
Molla Hanefî, Şemsuddîn Muhammed el-Hanefî et-Tebrîzî. Şerhu Dîbâci’l-Muzehheb. Mısır: Matba’atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, h. 1350.
Müslim, İbnu’l-Haccâc Ebu’l-Hasan el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahih Muslim. Thk., Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1991.
Sancaklı, Saffet. Hadis İnkârcılığı -hadis karşıtlarının iddiaları ve cevaplar-. İstanbul: Rağbet Yay., 2017.
Sinanoğlu, Mustafa. “el-Mevâkıf” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 29, (ss. 422-423).
eş-Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Çev. Abdulkadir Şener-İbrahim Çalışkan. Ankara: TDV Yay., 2010.
Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. İstanbul: M.Ü.İ.FA.V. Yay., 2011.