Devlet İdaresiyle İlgili Konularda Hanefî Fıkıh Literatüründeki Hükümlerle Ebu Hanife’nin İktidara Yönelik Tavrı Arasındaki Farklılık

Bu makalede, Ebu Hanife’nin devlet idaresine karşı tutum ve davranışlarıyla Hanefî eserlerde devlet yönetimiyle ilgili konularda yer alan hükümler arasında farklılık bulunduğu tezi savunulmaktadır. Ebu Hanife Emevi ve Abbasi dönemlerinde yaşamış ve her iki devlet idaresinin kendisine teklif ettiği görevleri kabul etmemiş, bu nedenle baskı ve işkence görmüş, hapse atılmış hatta bu baskılar onun ölümüne sebebiyet vermiştir. Ebu Hanife’nin bu tutumuyla devlet idaresine karşı muhalif bir konumda yer aldığı, en azından yönetimlerin yanında yer almak istemediği anlaşılmaktadır. Diğer taraftan, Hanefi mezhebinde devlet başkanına önemli yetkiler tanındığı ve birçok hususun onun iznine bağlandığı görülmektedir. İlgili konularda diğer mezheplerin hükümleri dikkate alındığında Hanefiler’in en uç konumda bulunduğu anlaşılmakta, bu durum devlet başkanlarının ısrarlı görev tekliflerini kabul etmeyip işkence gören Ebu Hanife’nin tutumuyla, kanaatimizce, farklılık arz etmektedir. Makalede bu farklılık analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Ebu Hanife, devlet yönetimi, Hanefi Literatürü

Difference Between the Legal Provisions in the Hanafi Fiqh Literature on the Issues Related to the State Government and the Abu Hanifa’s Attitude towards Power

PDF

___

Aydın, Ahmet. “Dört Mezhep İmamının Otoritesini Tesis Eden Temel Unsurlar -Güven-Otorite İlişkisine Dair Bir Analiz-.“ Türkiye Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 4 (2017): 77-88.
Aydın, Ahmet “Hz. Ömer’in Uygulamalarını Devlet Başkanının Tasarruf Yetkisi Bağlamında Değerlendirmek.” II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Sempozyumu Tam Metin Bildiriler Kitabı Sosyal Bilimler içinde. Bu bildiri 16-17 Kasım 2018 tarihleri arasında II. Uluslararası Multidisipliner Çalışmalar Sempoyzumu’nda sunulmuştur. Ankara: Berikan Matbaacılık, 2018: 19-32.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. Kâhire: Dâru’l-Vefâ, 1991.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi’us-Sahîh. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1315. Buhûtî, Şeyh Mansûr b. Yûnus b. Selâhiddîn. Keşşâfü’l-Kınâ’ an metni’l-İknâ’. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1982.
Buhûtî, Şeyh Mansûr b. Yûnus b. Selâhiddîn. Şerhu Müntehel-irâdât. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1996.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
Çetintaş, Recep. “Hanefiler’in Cuma Namazını Devlet Başkanı veya İzin Verdiği Kimselerin Kıldırması Şartıyla Kayıtlamasına Usûlî Bir Bakış.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18/2 (2014): 207-240.
Derdîr, Ebu’l-Berekât Ahmed b. Muhammed Adevî. eş-Şerhu’l-kebîr alâ Muhtasarı Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
Desûkî, Ebû Abdullah Şemseddîn Muhammed b. Ahmed. Hâşiyetü’d-Desûkî alâ Şerhi’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
Doğan, İsa. Ebû Hanîfe’nin Dînî ve Siyâsî Duruşu. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2006): 37-47.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş'as b. İshâk. Kitâbü’s-Sünen, thk. Muhammed Avvâme. Cidde: Dârü’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l- İslâmiyye, 1998.
Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed. Esne’l-metâlib Şerhu Ravzi’t-tâlib. Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
Erkal, Mehmet. “Ganimet.” DİA. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1996: XIII, 351-354.
Gazzali, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed. el-Vasît fi’l-mezheb. Kâhire: Dâru’l-İslam, 1417.
Haraşî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Şerh alâ muhtasarı Hâlîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
İbnü’l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdülvâhid. Şerhu Fethi’l-kadîr.(Mısır, Matbaatu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî, 1970.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed. el-Muğni. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, t.y.
İbn Rüşd (Ced), Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. el-Beyân ve’t-tahsîl, thk. Muhammed Haccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
İbn Rüşd (Hafîd), Ebul Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetül-müctehid ve nihâyetül-muktesıd. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 1975.
İbn Sa’d, Ebu Abdullah. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Beyrut: Dâru Sadır, 1968.
İlîş, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Minehu’l-celîl alâ muhtasarı Halil. Beyrut: Dâru’l-Fikr 1989.
Karâfî, Şehâbeddîn Ahmed b. İdrîs. Zehîra. Beyrût: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâi’us-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982.
Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi’ş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
Merdâvî, Alâeddîn Ali b. Süleymân. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-imâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1986.
Mergînânî, Burhâneddîn Ali b. Ebî Bekr. el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
Nevevî, Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. Kâhire: el-Matbaatü’l-Mûniriyye, t.y.
Ruhaybânî, Mustafa es-Suyûtî. Metâlibü üli’n-nühâ fî şerhi Gâyeti’l-müntehâ. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1961.
Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsût. Kâhire: Matbaatu’s-Sa’âde, 1324-1331.
Şirbînî, Şemseddîn Hatîb Muhammed b. Ahmed. Mugni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
Tutar, Adem. “Ebu Hanife’nin Din-Siyaset İlişkisi Açısından Konumu.” IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu –Hanefîlik-Mâturîdîlik- 05-07 Mayıs 2017, 2 (2017): 585-593.
Udeh, Abdülkâdir. et-Teşrîu’l-cinâiyyü’l-İslâmî: Mukârenen li-kânûni’l-vaz’î. Kâhire: Dâru’t-Türâs, 1977.
Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebu Hanife”, DİA. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
Yaman, Ahmet. “Siyaset-Hukuk İlişkisi Bağlamında Ebu Hanife Dönemi.”, İslami Araştırmalar, 15/1-2 (2002): 273-281.
Yaman, Ahmet.“Seleb.” DİA. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2009: XXXVI, 398-399.
Zeylaî, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînu’l-hakâyık şerhu Kenzi’d-dekâik. Bulak: Matbaatu’l-Kübra’l-Emîriyye, 1314.