İslam Dininde Tevhid-Özgürlük İlişkisi

İslam, Yüce Allah’ın insanlığa gönderdiği son ilahi dindir. İslam’a göre varlık, zorunlu ve mümkün olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Zorunlu varlık, bir ve tek, mümküne bağlı olmayan, irade ve kudreti sonsuz olan Yüce Yaratıcı’dır. O’nun dışındaki diğer şeyler ise mümkün varlık olarak kabul edilmektedir. Mümkünün, kendi başına var olması ve varlığını devam ettirmesi söz konusu değildir. Aksine varlığı, tamamen Zorunlu varlığa bağlıdır. Bu varlık kategorisinde irade ve seçim sahibi olan somut yegâne varlık insandır. Gerçek anlamda sadece insanın irade ve tercihi, özgürlük ve sorumluluğu vardır. Bu bağlamda insanın, Yüce Yaratıcı’yla, kendisiyle ve diğer varlıklarla bilinçli bir etkileşimi söz konusudur. Bu etkileşim, bizzat kendi hür iradesiyle gerçekleşir ki, buna da “insan özgürlüğü” denir. Özgürlük tanımında gelince, insan iradesinin ne kendisi ne de her hangi bir kişi veya durum tarafından engellenmemesi ya da her hangi bir davranışa zorlanmamasıdır. Diğer bir ifadeyle özgürlük, kişinin, kendi inanç, fikir ve davranışlarını her hangi bir baskı ve engel olmadan belirleyebilmesidir. Özgürlük, öncelikle Allah’tan başkasına kul olmamak ve nihayetinde içgüdü ve tutkularının güdümünden kurtulmak demektir. Fakat böyle bir durum, insanın kendi Yaratıcı’sına karşı istediği gibi davranma iznini vermemektedir. Özgürlük denilince ilk olarak insanın, Allah’a karşı görev ve sorumlulukları, daha sonra kendine ve nihayet diğer varlıklara karşı tutum ve davranışları akla gelir. Evet insan, başta Yüce Yaratıcı’ya, sonra kendine ve daha sonra ise var olan bütün unsurlara karşı sorumluluğu söz konusudur. Bu yüzden o, nefsini ve tabiatı istediği gibi kullanıp tahrip ederek değil, ancak onları koruyup geliştirerek kullanabilir. Sonuç olarak denilebilir ki, insan, mutlak özgür olan Allah’a nispet edince cebir altında, mutlak cebir altında olan diğer mümkün varlıklara göre ise özgürdür.

Anahtar Kelimeler:

İslam, din, tevhid, özgürlük, ilişki

PDF

___

Abay, Muhammed, Kur’an Kıssaları, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Aclunî, İsmail b. Muhammed, Keşfu’l-Hafa, nşr. Ahmed el-Kalâş, Beyrut: 1985.
Akseki, Ahmed Hamdi, Ahlak Dersleri, Ankara: Diyanet İleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
Akıntürk, Turgut, Hukuka Giriş, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2002.
Ammara, Muhammed, Mu’tezile ve Devrim, (trc. İbrahim Akbaba-İbrahim Güneş), İstanbul: Ekin Yay., 2000.
Ardoğan, Recep, “Kelamî Açıdan Birey-Siyasî Güç İkileminde Bireysel Özgürlük”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20 (2012).
Aydın, Mehmet S., Din Felsefesi, Ankara: Selçuk Yayınları, 1994.
Ayubi, Nazih, Arap Dünyasında Din ve Siyaset, trc. Yavuz Alogan, İstanbul: Varlık Yay., 1992.
Bağdâdi, Abdulkahir, Kitabu Usulu’d-Din, İstanbul: 1928.
Batur, Muhammet Raşit, Zeydilik ve Selefilik Arasında İbnü’l-Vezir, Ankara: Gece Akademi Yay., 2018.
Bebek, Adil, “Ukubat”, İslam Ansiklopedisi, VII.
Cürcanî, Ali b. Muhammed eş-Şerif, et-Ta’rifat, thk. Muhammed Sıddîk el-Minşavî, Kahire: 2004.
Çağrıcı, Mustafa, İslam Düşüncesinde Ahlak, İstanbul: Dem Yayınları, 2012.
Çavuşoğlu, Raşit- Hamide Ulupınar, Bekir Sıdkı Visâlî’nin Sohbetleri, Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
Çelebi, Kınalızade Ali, Ahlak-ı Alâ’î, haz. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
Demir, Şehmus, “Geleneğin Ne’liği ve Değersel Boyutu Üzerine”, Marife Dergisi, yıl:8, sayı:1, Bahar 2008.
Dönmez, İbrahim Kafi, “Garar”, İslam Ansiklopedisi, XXIII. Düzgün, Şaban Ali, Sosyal Teoloji -İnsanın Yeryüzü Serüveni-, Ankara: Çağrı Yayınları, 1999. _____________, “Varlık”, Kelam El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
Erdem, Hüsameddin, Ahlak Felsefesi, Konya: Hü-Er Yayınları, 2009. Erkal, Mehmet, “Nisab”, İslam Ansiklopedisi, XXXIII.
Farabî, Ebû Nasr, İdeal Devlet, çev. Ahmet Arslan, Ankara: Divan Kitap Yayın., 2012.
Fazlur Rahman, Allah’ın Elçisi ve Mesajı -Makaleler I-, trc. A. Çiftçi, Ankara: Ankara Okulu Yay., 1997.
Gazalî, Ebû Hamid Muhammed, İhyau Ulumu'd-Din, trc. Sıtkı Gülle, İstanbul: Huzur Yayın- Dağıtım, 1998.
Ğannûşî, Raşid, Hukûku’l-Muvâtanah: Hukûku Ğayri’l-Müslimîn fî’l-Mücteme’ı’l-İslâmî, Virginia: 1992.
İbn Miskeveyh, Ahmed b. Muhammed, Tehzibu’l-Ahlak (Ahlak Eğitimi), İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2013.
İkbal, Muhammad, The Reconstruction of Religious Thought in Islam, Lahore: 1989.
İsfahanî, Rağıb, Müfredat, (çev. Yusuf Türker), İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
Jaspers, Karl, Felsefe Nedir?, trc. İ. Zeki Eyuboğlu, İstanbul: Say Yayınları, 1986.
Karaman, Hayreddin, “Fıkıh”, İslam Ansiklopedisi, XIII.
Kaya, Mustafa, “Feyerabend'de Bilim ve Özgürlük İlişkisi”, Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Yeni Araştırmalar, Ankara: Berkan Yayınevi, 2019.
Kazerunî, Alaüddin, Şerhu’l-Ahlaki’l-Adudiyye, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
Kutlu, Sönmez, “Ehl-i Sünnet Siyaset Anlayışının Dinî Temellerinin Sorgulanması”, e- Makalat Mezhep Araştırmaları, I/1, (Bahar 2008).
Köse, Saffet, İslam Hukukuna Giriş, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2018.
Lewis, Bernard, İslâm'ın Siyasal Dili, trc. Fatih Taşar, Kayseri: Rey Yay., 1992.
Maturidî, Ebu Mansur Muhammed, Kitabu’t-Tevhîd, nşr. Fethullah Huleyf, Beyrut: 1970.
Maturidî, Ebu Mansur, İslam İnanç Esasları (Fıkh-ı Ekber Şerhi), çev. Adnan Bülent Baloğlu-Murat Memiş, Ankara: İsveç Diyanet Vakfı, 2013.
Merginanî, Burhanüddin Ebu’l-Hasan Ali, el-Hidaye Tercemesi, trc. Ahmed Meylanî, İstanbul: Yasin Yayınevi, 1986.
Nasr, Seyyid Hüseyin, İslam ve Modern İnsanın Çıkmazı, çev. Ali Ünal, İstanbul: İnsan Yayınları, 1984.
Nesefî, Ebu’l Muin Meymun b. Muhammed, Tebsiratü’l-Edille, haz. Hüseyin Atay, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2004.
Nursi, Bediüzzaman Said, İşaratü’l-İ’caz, İstanbul: Zehra yayıncılık, 2013.
Özsöy, İsmail, “Faiz”, İslam Ansiklopedisi, XXII.
Özler, Mevlüt, “Tevhid”, İslam Ansiklopedisi, XXXXI.
Pezdevi, Ebu’l Yusr Muhammed, Usulu’d-Din (Ehl-i Sünnet Akaidi), trc. Şerafettin Gölcük, İstanbul: Kayıhan Yay., 1994.
Razî, Fahruddin Muhammed b. Ömer, Meâlimu Usuli’d-Din (İslam İnancının Ana Konuları), çev. Nadim Macit, Erzurum: İhtar Yayıncılık, 1996.
Sabunî, Mâturidiyye Akaidi, (trc. Bekir Topaloğlu), İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
Taftazani, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer, Şerhu’l-Makasıd, (tah. Abdurrahman Umeyre), Beyrut: Alemu’l-Kutub, 1998.
Tusî, Nasiruddin, Ahlak-ı Nasirî, (çev. Anar Gafarov, Zaur Şükürov), İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
Ulupınar, Hamide, Ahmet Zerrûk (Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri), İstanbul: Gelenek Yay., 2017.
_____________, "İlk Dönem Sufilerinde Tevhid Anlayışı." Tasavvuf Dergisi 22 (2008).
Ünal, Bülent, “İslam ve Siyaset Üzerine Düşünceler”, DEÜİFD XIII, Kış-İlkbahar 2001.
Vatandaş, Celalettin, Hz. Muhammed (s.a.s.)’in Hayatı ve İslam Daveti-Mekke Dönemi, İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
Yavuz, Yusuf Şevki, “Kader”, İslam Ansiklopedisi, XXIV.
Yıldız, İbrahim, “Kur’ân-ı Kerîm’de Atalar Geleneği ve İnanca Etkisi”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (2015).
Yıldız, İbrahim, “Kur’an-ı Kerim’de Atalar Geleneği ve İnanca Etkisi”, KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, yıl: 2015.