Tefsir Usûlü Kavramında Anlam Arayışı

Bu makalede, ilk dönemden günümüze kadar yazılan Tefsir Usûlü, Ulûmu’l-Kur’ân ve Kavâidü’t-Tefsir literatürü genel olarak taranmış ve bu kavramların anlam ilişkilerinde birlikteliğin olmadığı tespit edilmiştir. Bu sebeple ilgili eserler bağlamında Tefsir Usûlü kavramının anlam ve içerik analizi tekrar yapılmış ve Tefsir Usûlü’nün mâhiyeti belirlenmeye çalışılmıştır. Tefsir Usûlü’nün üst başlık olarak kabul edildiği bu çalışmada, Ulûmu’l-Kur’ân ve Kavâidü’t-Tefsir kavramları alt başlık olarak ele alınmıştır. Bu başlıklandırma esasına dayalı olarak yeni bir Tefsir Usûlü anlayışı teklif edilmiştir. Bu teklif; nihâi bir iddiayı barındırmamakla birlikte ıstılâhî anlam gelişimini tamamlamamış Tefsir Usûlü’ne katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir Usûlü/Usûlü’t-Tefsir, Kur’ân İlimleri/Ulûmu’l-Kur'ân, Kavâidü’t-Tefsir

In this paper, after a general exploration of the literature of Usûl al-Tafsîr, Ulûm al-Qoran and Qava'id al-Tafsîr from the first period until today, it has been found that there is no consistency in the semantic relations of these concepts. Because of this, the true nature of the concept of Usûl al-Tafsîr has been determined by its being re-subjected to the semantic and content analysis in the light of the relevant sources. Thusly, in this paper below the general title of the Usûl al-Tafsîr, the concepts of Ulûm al-Qoran and Qava'id al-Tafsîr were treated in the two following sub-titles. In line with this arrangement, a new understanding of Usûl al-Tafsîr has been proposed. Without being a final claim, this proposal aims at contributing to Usûl al-Tafsîr, which itself does not seem to have completed its own semantic development.

Keywords:

Usûl al-Tafsîr, Ulûm al-Qoran, Qava'id al-Tafsîr,

PDF

___

Abdulhamit, Muhsin, Dirâsât fî Usûli Tefsiri’l-Kur’ân, Mağrib: Dâru’s-Sakâfe, 1984.
Açıkgenç, Alparslan, Bilgi Felsefesi, İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.
Albayrak, Halis, Tefsir Usûlü (Yöntem – Ana Konular – İlkeler – Teklifler), İstanbul: Şule Yayınları, 2016.
Ali Haydar Efendi, Usûl-i Fıkıh Dersleri, İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1966.
Arslan, Gıyasettin, ‘Tefsir Usûlü’ne Fıkıh Usûlü Karıştırmak’, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13/2 (2008): 1-34.
Baş, Erdoğan, ‘Kur’ân İlimlerinin Doğuşu ve Tarihi Gelişimi (I-VI Asır)’, Kur’ân ve Tefsir Araştırmları-III, İstanbul: Ensar Yayınları, 2002, 21-42.
Bekiroğlu, Harun, Tefsir Metodolojisi Açısından el-Burhân ve El-İtkan, Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
Biltâcî, Muhyiddin, Dirâsetün fi’t-Tefsîr ve Usûlihî, Beyrut: yayınevi yok, 1987.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2008.
Cüceloğlu, Doğan, Yeniden İnsan İnsana, İstanbul: Remzi Yayınevi, 2000.
Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali, et-Ta’rîfât, Dâru’d-Diyane li’t-Türâs, Tsz.
Çağbayır, Yaşar, Ötüken Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007.
Çalışkan, İsmail, Tefsir Usûlü, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Çelik, Ömer, ‘Hicrî V-XI Asırlarda Kur’ân İlimleri’, Kur’ân ve Tefsir Araştırmları-III, İstanbul: Ensar Yayınları, 2002.
Çetin, Abdurrahman, Kur’ân İlimleri ve Kur’ân-ı Kerim Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
Çiçek, Halil, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, İstanbul: Timaş Yayınları, 1996.
Deliser, Bilal, Kur’an İlimleri ve Tefsir Usûlü, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
Demir, Şehmus, Kur’ân’ın Yeniden Yorumlanması, İstanbul: İnsan Yayınları, 2018.
Demirci, Mehmet, “Kurtubî’nin El-Cami’ li Ahkâmi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi”, Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2009.
Demirci, Muhsin, Tefsir Usûlü, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2016.
Demirci, Muhsin, Tefsir Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Yayınları, 2011.
Dumlu, Ömer, Tefsir Usûlü, İzmir: Tibyan Yayıncılık, 2017.
Ebu’s-Suud, b. Muhammed el-Imâdî el-Hanefî, İrşâdü’l-Aklı’s-Selîm ilâ Mezâye’l-Kitâbi’l-Kerîm, Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, Tsz.
ed-Dihlevî, Şah Veliyyullah, el-Fevzü’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr, İstanbul: İ’tisam Yayınları, 2015.
el-Akk, Halid Abdurrahman, Usûlü’t-Tefsîr ve Kavâiduhû, Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2007.
el-Askerî, Ebû Hilal, el-Furûku’l-Lüğaviyye, Kahire: Dâru’l-Ilm ve’s-Sekâfe, 1997.
el-Beğavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesud, Meâlimü’t-Tenzîl, Kahire: ed-Dâru’l-Âlemiyye, 2015.
el-Beydavî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Tsz.
el-Cessâs, Ebu Bekr Muhammed b. Ali, Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
el-Cevheri, İsmail b. Hammad, es-Sıhah Tacu’l-Luğa ve Sıhahı’l-Arabiyye, Beyrut: Dâru’l-Ilmi li’l-Melâyîn, 1990.
el-Ezheri, Ebu Mansur Muhammed b. Ahmed, Tehzibü’l-Luğa, Kahire: ed-Daru’l-Mısrıyye li’t-Te’lif ve’t-Terceme, Tsz.
el-Ferâhidî, Halil b. Ahmed Kitabü’l-Ayn, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2005.
el-Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min ‘Ilmi’l-Usûl, Medine: yayınevi yok, Tsz.
el-Hûlî, Emîn, Menâhicu Tecdîdi fi’n-Nahv ve’l-Belâğa ve’t-Tefsîr ve’l-Edeb, Beyrut: Dâru’l-Marife, 1971.
el-Hüseynî, Halil b. İbrahim, ed-Dürru’n-Nesîr fî Usûli’t-Tefsîr, Kahire: Dâru’r-Risâle, 1993.
el-Isfahânî, Râgıb, el-Müfredât, Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 2014.
el-Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
el-Merağî, Ahmed Mustafa, Tefsîru’l-Merağî, Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1946.
el-Mes‘ûdî, Ebi’l-Hasen Ali b. Hüseyin b Ali, Mürûcu’z-Zeheb ve Meâdini’l-Cevher, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asrıyye, 2005.
el-Müberred, Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber b. Umeyr, el-Kâmil fi’l-Edeb, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
el-Useymin, Muhammed b. Salih, Şerhu Usûlin fi’t-Tefsir, Riyad: Müessesetü Şeyh Muhammed b. Salih el-Useymin el-Hayriyye, h.1434.
Emiroğlu, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Ankara: Elis Yayınları, 2016.
er-Rûmî, Fehd b. Süleyman, Buhûs fî Usûli’t-Tefsîr ve Menâhicuhû, Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1996.
er-Rûmî, Fehd, Buhûs fî Usûli’t-Tefsîr ve Menâhicuhû, Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, 1996.
es-Sabbâğ, Muhammed b. Lütfi, Buhûsün fî Usûli’t-Tefsir, Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1988.
es-Sâbûnî, Muhammed Ali, et-Tibyân fî Ulûmi’l-Kur’ân, İstanbul: Mektebetü’s-Sirâc, Tsz.
es-Sebt, Halid b. Osman, Kavâidü’t-Tefsîr, Kahire: Dâru İbnu Affân, 2001.
eş-Şûm, Muhammed Kâsım, Ulûmu’l-Kur’ân ve Menâhicü’l-Müfessirîn, Beyrut: Dâru’l-Kütibi’l-İlmiyye, 2014.
et-Tayyâr, Müsâid b. Süleyman, el-Muharraru fî Ulûmi’l-Kur’ân, Cidde: Merkezü’d-Dirâset ve’l-Malûmati’l-Kur’âniyye, 2008.
et-Tayyâr, Müsâid b. Süleyman, et-Tahrîr fî Usûli’t-Tefsîr, Cidde: Merkezü’d-Dirâseti ve’l-Ma’lûmeti’l-Kuraniyye, 2014.
et-Tayyâr, Müsâid b. Süleyman, Füsûlün fî Usûli’t-Tefsîr, Riyad: Dâru’n-Neşri’d-Düvelî, 1993.
et-Teftâzânî, Tehzibu’l-Mantık ve’l-Kelam, Mısır: Matbaatü’s-Saade, 1912.
Eyüpoğlu, Osman, Murat Yıldız, ‘Kur’ân’ı Anlamaya Yönelik Literal ve Kültürel Yaklaşımların sosyal Değişmeye Uyum Açısından İşlevselliği’, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5/3 (2016): 163-198.
ez-Zebîdî, Seyyid Muhammed Murtazâ el-Hüseynî, Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Kuveyt: Matbaat-u Hükûmet-i Kuveyt, 1974.
ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf an Hakâiki’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl, Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 2012.
ez-Zeynü’l-Mekkî, İsmail b. Osman, el-Kavlü’l-Münîr fî ‘ılmi Usûli’t-Tefsir, Riyad: el-Maârifü’l-Kur’âniyye, 2007.
ez-Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
Fığlalı, Ethem Ruhi, ‘Hâricîler’, (İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997), XVI, 169-175.
Gedük, Salih, ‘Ulûmu’l-Kur’ân, Usûlü’t-Tefsir Kavramları ve Tefsirde Usûlün İmkânı Meselesi’, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 39 (2015): 207-221.
Görener, İbrahim, ‘Algılama – Anlama ve Tefsir’, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2003): 275-304.
Görener, İbrahim, Tefsir ve Tefsir Usûlü Üzerine Düşünceler, Kayseri: Laçin Yayınları, 2004.
Itr, Nurettin, Muhâdaratün fî Ulûmi’l-Kur’ân, Şam: Dâru’l-Fikr, 1987.
İbn Arafe, Ebû Abdillah Muhammed et-Tunusî, Tefsîr-u İbn Arafe, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2008.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, Tunus: ed-Dâru’t-Tunusiyye, 1984.
İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed, Mu’cemu Mekâyîsü’l-Lüğa, Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2008.
İbn ‘Imâd, Abdü‘l-Hayy b. Ahmed el-Hanbelî, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, Beyrut: Dâr-u İbn Kesir, 1989.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-Arab, Beyrut: Dâr-u Sâdır, 1967.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn, Mukaddime fî Usûli’t-Tefsîr, Beyrut: Dâr-u İbn Hazm, 2012.
Kâfiyeci, Kitâbû’t-Teysîr fî Kavâidi ‘Ilmi’t-Tefsîr, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1974.
Kırbaşoğlu, Hayri, İslâmî İlimlerde Metot Sorunu, Ankara: Otto Yayınları, 2015.
Kırca, Celal, “Müzakere”, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi-I, İstanbul: Ensar Yayınları, 2005, 622-625.
Koç, Zafer, Kur’an Tefsirinde Yöntem Arayışları, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
Kotan, Şevket, Kur’an, Yorum ve Tarih – Tarihselci Okumanın Çıkmazları, İstanbul: Hikav Yayınları, 2018.
M.Yaşar Kandemir, ‘Ahmet b. Nasr el-Huzâi’, DİA, II, 110, İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
Mehmet Görmez, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
Mennâu’l-Kattân, el-Vecîz fî Usûli’t-Tefsir, Riyad: Matbaatü’s-Selefiyye, h.1379.
Mennâu’l-Kattân, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2015.
Muhaammed Ali et-Tehânevî, Keşşâf-u Istılâhâti’l-fünûn ve’l-Ulûm, Lübnan: Mektebet-ü Lübnan, 1996.
Muhammed Emin eş-Şinkıtî, Eḍvâü’l-Beyân fî Îżâḥi’l-Ḳurʾân bi’l-Ḳurʾân, Mekke: Dâr-u Âlemi’l-Fevâid, h.1426.
Muhâsibî, el-Akl ve Fehmü’l-Kur’ân, Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1971.
Özel, Recep Orhan, Keşşaf Tefsiri’nin Kur’an İlimleri Yönünden İncelenmesi, Doktora Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, 2012.
Paçacı, Mehmet, Kur’ân ve Ben Ne Kadar Tarihseliz, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Polat, Fethi Ahmet, Çağdaş İslâm Düşüncesinde Kur’ân’a Yaklaşımlar, İstanbul: İz Yayınları, 2018.
Salih, Subhi, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Şam: Matbaatu’l-Câmiatü’s-Suriyye, 1958.
Sâmî, Şemseddin, Kâmûs-i Türkî, İstanbul: Ikdâm Matbaası, h.1317.
Süyûtî, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2010.
Süyûtî, Celaleddin Buğyetü’l-Vuât fi Tabakâti'l-Lugavîyyin ve'n-Nuhât, Beyrut: Dâru’l-Fikr, Tsz.
Şimşek, M. Sait, “İlahiyat Fakültelerinde Tefsir Dersi-Problemler ve Öneriler”, Tefsir Eğitim ve Öğretiminin Problemleri, Bursa: Kurav Yayınları, 2007.
Şimşek, M. Sait, “Müzakere”, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi-I, İstanbul: Ensar Yayınları, 2005, 628-630.
Talip Türcan, “Fıkıh Usûlü: Tanım Tarihçe ve Tedvin”, Fıkıh Usûlü El Kitabı içinde, ed: Talip Türcan, Ankara: Grafiker, 2019.
Turgut, Ali, Tefsir Usûlü ve Kaynakları, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1991.
Zarzur, Adnan Muhammed, Ulûmu’l-Kur’ân, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 2014.
Zertürk, Hidayet, Ulûmu’l-Kur’ân ve Tefsir Usûlü, İstanbul: Ravza Yayınları, 2012.
‘Me’l-Fark beyne Ulûmi’l-Kur’ân ve Usûlü’t-Tefsir’ erişim: 15.12.2019, https://vb.tafsir.net/tafsir1060/#.XfZegugzZPY