Mergül SARAF YILDIZOĞLU, Sevinç ALKAN KORKMAZ

TOPKAPI SARAYI’NDAN DOLMABAHÇE SARAYI’NA GEÇİŞTE OSMANLI PROTOKOL MEKÂNLARINDAKİ DEĞİŞİMLER: BİÇİM VE İÇERİK BAĞLAMINDA GENEL BİR BAKIŞ

Bu çalışma, Osmanlı Sarayı’nda 18. yüzyıldan 19. yüzyıla değişen protokol uygulamaları ve mekânsal yansımalarına odaklanmaktadır. Topkapı Sarayı’ndan, Dolmabahçe Sarayı’na geçişte değişen protokol uygulamaları doğrultusunda şekillenen yeni mekânsal kurgu ele alınmaktadır. Bu bağlamda çalışma kapsamında, üç aşamalı bir araştırma ve analiz süreci yürütülmüştür. İlk aşamada, literatür, arşiv araştırması ve yerinde inceleme çalışmaları yapılarak, her iki saraydaki elçi kabul süreçlerine ilişkin teşrifat uygulamaları ve mekan kullanım bilgileri derlenmiştir. İkinci aşamada, mekân kullanım süreci, saray plan şemaları üzerinden görselleştirilmiştir. Mekânsal bölümler, protokol sürecindeki temel işlevleri ve iç mekân tasarımları ile birlikte ele alınarak değerlendirilmiştir. Son aşamasında ise, mekânsal kurgunun sonlandığı Topkapı Sarayı’nda Arz Odası ve Dolmabahçe Sarayı’nda 31 Nolu Elçi Kabul Odası, iç mekân tasarımı ve mobilya kullanımı bağlamında incelenmiştir. Yüzey kullanımı, sabit ve hareketli mobilya kullanımı ve iç mekânın bütüncül ele alınışı üzerinden karşılaştırmalı değerlendirme yapılmıştır. Mekânsal kurguya dair çıkarımlar, dönemin protokol uygulamaları ile ilişki ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Topkapı Sarayı, Dolmabahçe Sarayı, Osmanlı Sarayında Teşrifat, Elçi Kabulleri, Osmanlı Protokol Mekanları, Tanzimat Dönemi, İç Mekan Tasarımı, 19. Yüzyıl Osmanlı Saray Mobilyası.

PDF

___

I. Kaynak Eserler ve İncelemeler
Acar, Funda. “Osmanlıda Padişah Oğulları ve Kızlarının Eşitlendiği Alan: Teşrifat”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015/1, c.14, sayı:27, 183-202, doi.org/10.14395/huifd.79205 Erişim: 27.08.2022.
Aytürk, Nihat. Protokol Yönetimi-Kamusal Yaşamda Protokol ve Davranış Kuralları, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, 2021.
Bayyiğit, Sıdıka Sibel. İdari ve Bürokratik Protokol Kurallarının Halkla İlişkiler Perspektifinde Tarihsel Dönüşümü, Doktora Tezi, Maltepe Üniversitesi, 2019.
Baysal, Tahir. “Protokol Kurallarının Kökenleri, Devlet Geleneğindeki Yeri ve Hukuki Metinlere Yansımaları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13/1 (2021), 166-175, doi.org/10.21492/inuhfd.1040839, Erişim 26.08.2022.
Demirbulak, Ayşegül. “Konut ve İdare Merkezi Olarak Osmanlı Sarayları”, Marmara Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, 2014, 34-46.
Dolmabahçe Sarayı, TBMM Milli Saraylar, Yayın No.140, İstanbul 2018.
Dönmez, Ahmet. Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimi Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi 1832-1841, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2006.
Düzbakar, Ömer. “XV.-XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Elçilik Geleceği ve Elçi İaşelerinin Karşılanmasında Bursa’nın Yeri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume 2/6 Winter 2009, 182-194, Erişim 17.09.2022.
Elçi, İsmail Hakkı.Osmanlı Diplomasisi ve Gelişim Süreci, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 2019, sayı:9, 23-38. Erişim: 02.09.2022.
Eyice, Semavi. “Arz Odası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 3, s.445-446. https://islamansiklopedisi.org.tr/arz-odasi--topkapi-sarayi Erişim 12.10.2022.
Göncü, Cengiz. Modernleşme Sürecinde Muayede Törenleri ve Dolmabahçe Sarayı’nda Uygulanışı, Milli Saraylar Dergisi, 2006, sayı:3, 37-56. Erişim:22.09.2022 https://www.academia.edu/37053778
Güner Keleş, Merve. Sadaret 349 Numaralı Teşrifat Defteri Işığında Merasimler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2019.
Kançal-Ferrari, Nicole. Topkapı Sarayı, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, 2015, Cilt 8, 140-151.
Kançal-Ferrari, Nicole. “Türk-Osmanlı Saray Literatürü (12.-20. Yüzyıl)”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Sayı13, 2009, 205-240.
Karaca, Filiz. “Teşrifat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 40, s. 570-572. https://islamansiklopedisi.org.tr/tesrifat Erişim 27.08.2022.
Küçükerman, Önder. Sanayi ve Tasarım Yarışında Bir İmparatorluk İki Saray “Topkapı” ve “Dolmabahçe”, YKY Yayınları, 2007.
Polat Serkan, Aktaş Polat Semra. Taşınmaz Kültür Varlıklarının Kültür Turizmi Açısından Önemi: Topkapı Sarayı Müzesi Örneği, Turizm ve Araştırma Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, 2014, 60-80.
Renda, Günsel. Osmanlı Sarayında Görkemli Bir Protokol: Elçi Kabul Törenleri, Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, Voyvoda Caddesi Etkinlikleri 2005-2006, Erişim:17.09.2022 https://web.archive.org/web/20150115160521/http://www.obarsiv.com/vct_0506_gunselrenda.html
Topkapı Sarayı’na ait eşyaları gösteren albüm. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/2271 Erişim:13.10.2022
Yıldırım, İbrahim. Edirne Sarayı’nda ve Topkapı Sarayı’nda Minyatürlere Yansıyan Elçi kabul Sahnelerindeki Osmanlı Devleti’nin Diplomatik Gücü, Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 1 sayı:1, 2012, s.76-87.
II. İnternet kaynakları
https://www5.tbmm.gov.tr/yayinlar/brosurler/Dolmabahce-2014.pdf
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arz_Odasi_interior_Topkapi_Istanbul_2007.jpg
https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=22648
https://acikerisim.tbmm.gov.tr/handle/11543/2271