NÖRO-KÜLTÜREL TİP DAVRANIŞ KALIBI: HACİVAT VE KARAGÖZ ÖRNEĞİ

Dil göstergeleri ikili zıtlıklar üzerine kuruludur. İnsan ancak gerçek olduğuna inandığı bir göstergeyi zıd dıyla denetledikten sonra zihin dünyasına alabilir. Ama gerçek olduğuna ikna olamadığı bir göstergeyi kabul lenmesi ise oldukça zordur. Sözlü kültür alanında bir halk anlatısının zamanı aşarak günümüze kadar gelmesi, yeni türlerin oluşmasına kaynaklık etmesi, başka alanlarla etkileşime geçerek dönüşmesi onun sahip olduğu gerçeklik miktarı ile ilgilidir. Bu sebeple bugünü ve geleceği günümüz ihtiyaçlarına bağlı bir şekilde tasarlaya rak kültür ekonomisi alanına kazandırmak, kültürel ürünlerdeki gerçekliğin transfer edilmesiyle mümkündür. Halk edebiyatı alanında bir sürekliliği olan ve yüzyıllardır kültürel bellekte yaşamaya devam eden gölge oyunu zıtlıklar üzerine kuruludur. Geleneksel tiyatroya gerçekliğini veren ise Hacivat ve Karagöz’ün birbirine zıt ol masıdır. Bu zıtlık, oyuna mizahî bir üslup katarken birbirini tamamlayan bir yapı oluşturur. Bununla birlikte, günümüz dünyasında bilim dallarında yaşanan hızlı gelişmeler kültürel üretimleri farklı açılardan çözümlemeye kapı aralamaktadır. Geçmişi bugüne taşımak ve geçmişle gelecek arasında bir köprü kurmak için sahip olunan kültürel ürünlerin neden var olduğu, ne gibi işlevleri yerine getirdiği, bu ürünlerden nasıl yararlanılacağı ve bunların nasıl yönetileceği ile ilgili çalışmaların yapılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu çalışmanın amacı da kültürel ürünlerimizden gölge oyununun ana tipleri olan Hacivat ve Karagöz’ün nöro-kültürel tip kalıbını do küman analizi yöntemiyle belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda Hacivat ve Karagöz, nöro-anatomik bir yakla şım olan sağ beyin ve sol beyin teorisi kapsamında ele alınmıştır. Bu yaklaşım, 1970’li yıllarda temeli atılan sağ beyin ve sol beyin teorisine dayanmaktadır. Bu çalışmada, sağ beyin ve sol beyin teorisi, halk bilimi alanına uyarlanıp nöro-kültürel yaklaşım olarak isimlendirilmiştir. Bu kapsamda halk bilimsel metinlerdeki tipleri in celeme kolaylığı sağlaması için alanyazın incelenmiş, halk anlatıları tipleri ile hayatın doğal akışı içerisinde sergilenen insan davranışları gözlemlenmiş ve 17 maddeden oluşan nöro-kültürel tip kalıbı oluşturulmuştur. Elde edilen veriler nöro-kültürel tip kalıbı olarak tablolar hâlinde analiz edilmiştir. Hacivat ve Karagöz tipleri bu davranış kalıbına göre incelenmiştir. İki nöro-kültürel tipten Karagöz’ün olaylara verdiği tepkiler ve sahip olduğu davranış kalıpları nedeniyle sağ nöro-kültürel tip, Hacivat’ın ise sol nöro-kültürel tip olduğu tespit edil miştir. Dolayısıyla bu durum iki zıt tipin dikkat çekiciliğinin nedenlerini ortaya koyarken bu zıtlığın işlevlerini nasıl gerçekleştirdiğini ve birbirlerinin tamamlayıcısı olduğunu açıklığa kavuşturmaktadır. Ayrıca bu çalışma, gölge oyundaki tiplerin davranış modellerinden hareketle şekillenen oyunun nöro-kültürel yapı analizi olarak da okunabilir.

Neuro-Cultural Type Behavioral Pattern: Sample of Hacivat And Karagoz

Language indicators are structured on binary antonyms. Humans can only involve an indicator, which they believe to be real, in their world of mind after they inspect it by its antonym. It is very difficult to embrace an indicator that they are not convinced to be real. Thus, the arrival of a folk narrative, in the field of oral culture, to the modern day by passing the time, its functioning as a source for the development of new narrative types, and its transformation by means of interacting with other fields are all related to its amount of reality it owns. Thus, bringing the present and the future in the field of culture economy by means of designing them based on the contemporary needs is possible by transferring the reality of cultural products. Shadow play, which has a continuum in the folk literature and has been living in the cultural memory for centuries, is structured on cont radictions. What gives reality to this traditional theater is that Hacivat and Karagoz are contrary to each other. This contrast creates a complementary structure while adding a humorous style to the play. Further, the rapid developments in the branches of science in today's world open the door to the analysis of cultural productions through different perspectives. In order to carry the past to the present and to establish a bridge between the past and the future, we need to work on why the cultural products we have exist, what functions they perform, how they are utilized, and how they are managed. The aim of this study is to determine the neuro-cultural type pattern of Hacivat and Karagöz, which is a shadow play among our cultural products through document analysis tech nique. In accordance with this aim, Hacivat and Karagoz are considered within the scope of the right brain- left brain theory, which is a neuro-anatomical approach. This approach is based on the right brain-left brain theory which was founded in 1970s. In this study, the right brain- left brain theory was adapted to folklore and named as neuro-cultural approach. Within this context, in order to facilitate the examination of the types in folk scien tific texts, the related literature was examined, folk narrative types and human behaviors exhibited in the natural flow of life have been observed and a neuro-cultural type pattern consisting of 17 items was created. The obta ined data were analyzed and tabularized according to the neuro-cultural type pattern. Hacivat and Karagöz types were examined according to this behavior pattern. It has been determined that, between two neuro-cultural types, Karagoz represents the right neuro-cultural type due to the reactions and behavior patterns he displayed, and Hacivat is the left neuro-cultural type accordingly. Hence, this reveals the reasons for the remarkable att ractiveness of the two opposite types, and clarifies how this contrast performs its functions and how it is comp lementary to each other. Moreover, this study can also be interpreted as the neuro-cultural structure analysis of the play, which is shaped by the behavior models of the types in shadow play.

___

  • Aydın, Mehmet S. “Süreç (Proses) Felsefesi Işığında Tanrı Alem İlişkisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül tesi Dergisi, Cilt: 27, 1986: 31-87.
  • Başgöz, İlhan. “Karagöz ve Hacivat Tipinin Evrensel Boyutları ve Karagöz Oyunun Yapısı”. Somut Olmayan Kültürel Miras Yaşayan Karagöz Uluslararası Sempozyum Bildirileri, (yayına haz. M. Öcal Oğuz, Yeliz Özay). Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yay., 2006: 25-38.
  • Bentley, Trevor. Takımınızın Yeteneklerini Geliştirmede Yaratıcılık: Creativity. İstanbul: Hayat Yayınları, 1999.
  • Carter, Rita. Beyin: Beynin Yapısı, Görevi ve Bozuklukları Üzerine Resimli Bir Rehber. İstanbul: Alfa Yay., 2015.
  • Kudret, Cevdet. Karagöz. I. Cilt. İstanbul: YKY, 2013.
  • Levi, Strauss Claude. Yaban Düşünce, (çev. Tahsin Yücel) İstanbul: YKY, 1996.
  • Rouquette, Louis ve Rouquette, Michel. Yaratıcılık. Ankara: Dost Kitabevi, 2007.
  • Sakaoğlu, Saim. Türk Gölge Oyunu Karagöz. Ankara: Akçağ Yayınları, 2003.
  • Sevilen, Muhittin. Karagöz. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1986.
  • Sezik, Nejat. Sınırsız Beyin Gücü. İstanbul: Hayat Yay., 2003.
  • Springer, Sally ve Deutsch, Georg. Left Brain – Right Brain. USA: W.H. Freeman and Company, 1989.
  • Şahin, Cemalettin ve Belge, Rauf. “İbn Haldun’da Coğrafi Determinizm”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 57, 2016: 439-467.
  • Tanrıdağ, Oğuz. Sosyal Nörobilim: Beyin Araştırmalarından Davranış Bilimlerine ve Sosyal Bilimlere Yeni Yaklaşımlar. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2015.
  • Tat, Merba. “Zihin Dili Programlaması Nlp’nin Kişisel Gelişim ve Kişilerarası İletişim Üzerindeki Etkileri: NLP Eğitimlerinin Kişisel Gelişim, Örgütlerde Kişilerarası İletişim ve Performans Geliştirme Üzerindeki Etkilerine İlişkin Bir Araştırma”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. İzmir: Ege Üniversitesi, 2007.
  • Usta, Çiğdem. Mizah Dilinin Gizemi. Ankara: Akçağ Yay., 2005.
  • Üngüren, Engin. “Beynin Nöroanatomik ve Nörokimsayal Yapısının Kişilik ve Davranış Üzerindeki Etkisi”. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 1, Yıl:2015: 193-219.
  • Yanık, Onur. Yaratıcılık, İstanbul: Beslenme Saati Yay., 2007.