İbn Şerīf Yādigār adlı eserinde Cerrāḥ Meḥmed’in risalesinden gerçekten yararlandı mı? Yazma eserlerin yayınlanmasıyla ilgili yöntembilgisel bir sorun üzerine

Amaç: Cerrāḥ Meḥmed’in tıbba dair risalesinin İbn Şerīf’in Yādigār’ındaki kaynaklardan biri olarak kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi ve bu bağlamda yazma eserlerin yayınlanması sırasında tenkitli metin hazırlanmasının önemine dikkat çekilmesidir. Gereç ve Yöntem: Cerrāḥ Meḥmed’in İBB, Atatürk Kitaplığı, OE_Yz_K0827’de yer alan tıbba dair risalesi, İbn Şerīf’in Yādigār’ının Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği tarafından yayınlanan matbu nüshası ile Yādigār’ın farklı yazmaları incelenmiştir. Curcānī’nin Yād-gār ve Ḫuffey ʿAlāʾī adlı eserlerinin ilgili bölümleri de gözden geçirilmiştir. Bulgular: Cerrāḥ Meḥmed’in tıbba dair risalesinin İbn Şerīf’in Yādigār’ının matbu baskısının ilgili bölümünde neredeyse birebir bulunduğu görülürken, Yādigār’ın daha erken dönem nüshalarında ise ilgili bölümün daha kısa ve farklı olduğu ve bu bölümün Curcānī’nin Yād-gār’ı ile Ḫuffey ʿAlāʾī’deki bölümleriyle çok büyük benzerlik gösterdiği, bu bağlamda, Cerrāḥ Meḥmed’in, temelde İbn Şerīf’in Yādigār’ının ve indirekt olarak da Curcanī’nin Yād-gār adlı eserinin ilgili bölümlerinden yararlanmış ve risalesine muhtemelen bir başka kaynaktan/kaynaklardan alıntılamış olduğu bölümü/bölümleri eklemiş olduğunu söylemek olanaklı görünmektedir. Ayrıca İbn Şerīf’in Yādigār’ının farklı müstensihlerce kopyalanırken, ikinci bir versiyonunun ortaya çıktığı ve bu versiyonda Cerrāḥ Meḥmed’in tıbba dair risalesinin de ilgili bölüme eklenmiş olabileceği fark edilmektedir. Sonuç: İbn Şerīf’in Yādigār’ını hazırlarken, ilgili bölümde Cürcānī’nin Yād-gār’ının “Kırık, ezik ve eklemin yerinden çıkması hakkında” başlıklı bölümünü çevirerek eserine aldığı, buna karşın Yādigār’ın Topkapı Revan 1684 nüshasında, İbn Şerīf’in çevirdiği bu bölümün yerine, Cerrāḥ Meḥmed’in İbn Şerīf’in yazdıklarına çeşitli eklemelerle hazırladığı risaleye yer verilmiş olduğu görülmektedir. Bu bulgu da İbn Şerīf’in Yādigār’ının iki farklı versiyonunun olabileceğine işaret etmektedir. Bu nedenle yazma eserin mutlaka farklı nüshalarının göz önüne alınarak tenkitli bir metin hazırlanması ve yayımlanması büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İbn Şerīf, Yādigār, Cerrāḥ Meḥmed, Tıbba dair risale, Curcānī, Yād-gār, Ḫuffey ʿAlāʾī, Tıp tarihi

Did Ibn Sherīf really make use of the treatise of Surgeon Meḥmed in his Yadigār? On a methodological problem with the publication of manuscripts

Object: To determine whether Surgeon Meḥmed’s treatise on medicine is used as one of the sources in Ibn Sherīf’s Yādigār and to draw attention to the importance of preparing a critical edition during the publication of manuscripts.Materials and Methods: Surgeon Meḥmed’s treatise on medicine in İBB, Atatürk Library, OE_Yz_K0827, the printed copy of Ibn Şherīf’s Yadigār published by Merkezefendi Traditional Medicine Association and different manuscripts of Yadigār were examined. The relevant parts of the works of Jurcānī named Yād-gār and Khuffay ʿAlāʾī are also reviewed.Results: Surgeon Meḥmed’s treatise on medicine is almost exactly found in the relevant part of the printed edition of Ibn Sherīf’s Yādigār. On the other hand, in earlier manuscripts of Yādigār, the relevant chapter is shorter and different, and this chapter is very similar to the chapters in Yād-gār and Khuffay ʿAlāʾī of Jurjānī. In this context, it seems possible to say that Surgeon Meḥmed basically benefited from the relevant parts of Ibn Sherīf’s Yādigār and indirectly from Jurjānī’s Yād-gār, and he probably added the chapter(s) that he had quoted from another source(s) to his treatise. It is also noticed that while Ibn Sherif’s Yādigār was being copied by different scribes, a second version appeared, and in this version, Surgeon Meḥmed’s treatise on medicine may have been added to the relevant section.Conclusion: While preparing his Yādigār, Ibn Sherīf translated the part of Jurjanī’s Yād-gār titled “About the fracture, contusion and dislocated joint” into his work. On the other hand, in the manuscript of Topkapı Revan 1684 of Yādigār, it is seen that instead of the part translated by Ibn Sherīf, Surgeon Meḥmed’s treatise prepared with various additions to Ibn Sherīf’s writings was included. This finding indicates that there may be two different versions of Ibn Sherif’s Yādigār. For this reason, it is of great importance to prepare and publish a critical edition by considering the different copies of the manuscript.

Keywords:

Ibn Sherīf, Yādigār, Surgeon Meḥmed, Booklet on medicine, Jurjānī, Yād-gār, Khuffay ʿAlāʾī, History of medicine,

PDF

___

1. İhsanoğlu E, editör. Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi, I. Cilt. Hazırlayanlar: İhsanoğlu E, Şeşen R, Bekar MS, Gündüz G, Bulut V. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA); 2008. pp: 67-68.
2. Muhammed Cerrahı. Tıbba Dair Risale. İBB Atatürk Kitaplığı, Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar, Osman Ergin Yazmaları, OE_Yz_K0827_03.
3. Topal N. Cerrah Mehmed’in tıbba dair risalesi. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi 2019; (16):1-13.
4. el-Curcānī, İsmaʿīl b. el-Ḥasan b. Muḥammed b. Aḥmed el-Ḥuseynī. Yād-gār der Dāniş-i Pezeşkī u Darūşināsī. Hazırlayan: Mehdī Muḥaḳḳiḳ. Tahrān: Tahrān ve McGill Üniversiteleri İslam Çalışmaları Enstitüsü; 2003.
5. İbn-î Şerîf. Yâdigâr. Transkripsiyon: Sakin O, Okutan Y, Koçer D, Yıldız M, Sadeleştirme: Sakin O. 2. Baskı. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği; 2017.
6. el-Curcānī, İsmaʿīl b. el-Ḥasan b. Muḥammed b. Aḥmed el-Ḥuseynī. Ḫuffey ʿAlāʾī. Hazırlayan: Mahmoud Najm Abadi, Dr. Ali Akbar Velayati.
7. Seyyid İsmāʿīl Curcānī. Ḫuffey ʿAlāʾī. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Ayasofya Koleksiyonu, no. 3695.
8. İbn Şerīf. Yādigār. İBB Atatürk Kitaplığı, Sayısal Arşiv ve e-Kaynaklar, Muallim Cevdet Yazmaları, MC_Yz_K0300.
9. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa Koleksiyonu, no. 989.
10. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli Koleksiyonu, no. 1651.
11. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli Koleksiyonu, no. 1652.
12. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli Koleksiyonu, no. 1653.
13. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nuruosmaniye Koleksiyonu, no. 3617.
14. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Hamidiye Koleksiyonu, no. 1041.
15. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Tıb, no. 356.
16. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Tıb, no. 359.
17. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yeni Cami Koleksiyonu, no. 925.
18. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Kadızade Mehmed Efendi Koleksiyonu, no. 353.
19. İbn Şerīf. Yādigār. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Tarihi Koleksiyonu, no. 155.
20. İbn Şerīf. Yādigār. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Haraçcıoğlu Koleksiyonu, no. 1121.