Hazâ’inü’s-Sa’âdât’ta Yenidoğan Bakımı Hakkında Bilgiler: XIV-XV. Yüzyildan Bir Yazma Eser

Eşref bin Muhammed tarafından yazılan Hazâ’inü’s-Sa’âdât, XIV. yüzyılın sonuna ya da XV. yüzyılın başına tarihlenmektedir. Eşref bin Muhammed, eserinin isminin anlamını şöyle açıklamıştır: “Sözlükte sağlık, mutluluğa karşılık geliyor. Bu yüzden bu kitapçığa Hazâ’inü’s-Sa’âdât (Mutluluk Hazineleri) adını verdim.” Hazâ’inü’s-Sa’âdât çoğunlukla koruyucu hekimlikle ilgilidir. Eser, dönemin kurallarına uygun olarak besmele (Allah adına) ile başlamakta ve dört fasıldan oluşmaktadır. İlk üç fasılda, yazar teorik ve uygulamalı tıp ilkelerini tartışmıştır. Teorik tıp ile ilgili bölüm, dört humor ve beden sıvıları teorisini açıklamaktadır. Embriyolojik bilgilerden sonra, çocuk bakımı ve hastalıklarından bahsedilmektedir. Gençlik, kırsakallılık ve pirlik hakkındaki bilgiler yanında, vücut hakkında kısa anatomik bilgilere yer verilmektedir. Bu çalışmada Hazâ’inü’s-Sa’âdât’taki yenidoğan ve bebek bakımı, yenidoğan odasında tavsiye edilen sıcaklık ve ışık, temizlik, yenidoğan giysileri, yenidoğanların nasıl besleneceği ve nasıl yıkanacağı hakkında bilgiler verilmektedir. Hazâ’inü’s-Sa’âdât; ayrıca ishal, kabızlık, bebek dişleri, öksürük, aft, itdirseği, mide ağrısı, hapşırma, lekeler, fıtık ve dizanteri için kullanılacak ilaçların bir listesi ile birlikte anne sütünün önemi ve artırılması hakkında bilgiler de içerir. Tek nüshası Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed Bölümü Hazine 557 numarada kayıtlı olan bu eserin, Dr. Bedii N. Şehsuvaroğlu tarafından yayınlanmış transkripsiyonu bu çalışmaya temel alınmış, yeni doğan bahsi detaylandırılmış ve günümüz tıbbıyla örtüşen yönleri sunulmuştur.

Information About How to Care Newborn in Hazâ’inü’s-Sa’adât: A Sample Manuscript From XIV-XVth Century

The author of this manuscript is Eşref b Muhammed, who was said to be a physician during the reigns of Sultan Murad II and SultanMehmed the Conqueror. Hazâ’inü’s-Sa’âdât dates from the late 14th century or the early 15th century. Eşref b Muhammedexplained the title´s meaning as follows: ―In a the dictionary, health corresponds to happiness. That is why I called this pamphletHazâ’inü’s-Sa’âdât (The Treasuries of Happiness). ― Hazâ’inü’s-Sa’âdât is mostly about preventive medicine. The work, inaccordance with the conventions of the period, begins with basmala (in the name of God). It consists of four parts. In the first part,the author explores the principles of both theoretical and applied medicine. The chapter on theoretical medicine explains theconcept of the four humors and the body fluids. The chapter on applied medicine is divided into two subsections: the first sectiondefines health and informs about the care, feeding and diseases of newborn infants according to embryological information.In this study we aime to evaluate the ―newborn in Hazâ’inü’s-Sa’âdât The text includes information about newborn and infantcare, the temperature and light advisable in the newborn‘s room, cleaning, newborn clothing, how to feed newborns and how tobathe them. The pamphlet provides a list of drugs to be used for diarrhea, constipation, infants tooth cutting, coughing, aphtha,sty, stomach ache, sneezing, spots, herniation and dysentery, in addition to information about breastfeeding, its importance, anddrugs that increase breast milk.

PDF

___

1-Tezcan S. En eski Türk Dili ve yazını. Bilim Kültür ve öğretim dili olarak Türkçe. Ankara: Türk Tarih Kurumu; 1978. pp.271-323.
2-Şehsuvaroğlu BN. Eşref bin Muhammed, Hazâ’inüs-Sa’âdât. Ankara: Türk Tarih Kurumu; 1961.
3-Köktekin K. Hazâ’inüs-Sa’âdât’ta geçen tıp terimleri. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 2007; 35:13-27.
4-İlhan N. Eşref bin Muhammed ve Hazâ’inü’s-Sa’âdât ’ın imla ve ses bilgisi özellikleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2000;10:79-92.
5-Aydüz S. Eşref bin Muhammed. Yaşamları ve yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları;1999.pp425-426.
6-Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. Haz. A.F.Yavuz-İ.Özen). İstanbul: Meral Yayınları;1972
7-Adıvar AA. Osmanlı Türklerinde İlim. 2.Baskı. İstanbul: Maarif Matbaası;1943
8-Uludağ O.Ş. Beşbuçuk asırlık Türk tababeti tarihi. Sadeleştiren. Ankara: İ.Uzel. Kültür Bakanlığı;1991.
9-Von J F Hammer. Osmanlı Devleti Tarihi. Çev. M.Ata. Özetleyen A.Karahan. Istanbul: Kapı Yayınları;2008
10-Köprülü F. Türk Edebiyatı Tarihi. Gerekli sadeleştirmeler ve Notlar İlavesi ile yayımlayanlar: O.F.Köprülü, N.Pekin.2. Baskı. İstanbul: Ötüken Yayınları;1980
11-Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi III. Ahmet Bölümü. Hazine.557.H.864/M.1460.Ali bin İne Hoca.
12-Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğü. Cilt I.VIII. Ankara: 1967
13-Rector L. Supporting Siblings & Their Families. During Intensive Baby Care. Baltimore: Paul Brookes Publishing Co; 2007.pp.19- 29.
14-Akşit AA. Neonatolojiye Giriş. Program değerlendirme ve Uygulama Yaklaşımları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları; No.17.1989
15-Meriç M, Elçioğlu Ö. Halk tababetinin çocuklara yönelik Uygulamaları I.Halkbilim Sempozyumu. (Haz. M.T. Koçkar, E.Erdemir). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Basımevi; 2004.pp:133-142.
16-Baysal A. Beslenme.9. Baskı. Ankara: Hatipoğlu Yayınları; 2002.pp.419-435.
17-Oddie S, Richmond S. Coulthard M. Hypernatremic Dehydratation and Breast Feding. Arcg Dis Childhood 2001;85:318-320.
18-Stevenson E, Patrick TE, Pickler R. A history of Infant Feding. The Journal of Perinatal Education. Spring 2009;18(2).pp32-39.
19-Osborn MS. The Rent Breast: A Brief History of Wet-Nursing. Midwife, Health Visitor&Community Nurse 1979;15(8):302-306.
20-Demirsoy N. Sütnine kimdir? Nasıl olmalıdır? Sorularına DR. Şükrü Kamil’den yanıtlar. Lokman Hekim Dergisi 2011;1(2):21.