Anatomi Bakış Açısı ile Mehmed Atâullah Efendi (Şânizâde)

Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşma hareketliliğinin XVII.- XVIII. Yüzyıllarda başladığı kabul edilmektedir. Bu çalışmanın amacı, siyasi, askeri, ekonomik, sağlık, eğitim-öğretim vb. birçok alanda değişim arayan topraklarda dünyaya gelen Şânizâde’nin hayatını tanıtmaktır. Bu çalışmada, Şânizâde’nin tıp ile ilgili çalışmalarını ve özellikle anatomi sahası içindeki eser ve çevirileri üzerinde durulacaktır. Şânizâde’nin, “Hamse-i Şânizâde” ya da “Kânûn-ı Şânîzâde” olarak adlandırılan ve yapıtları içinde en önemlisi olarak atfedilen eseri, bu topraklarda modern tıbbın temellerinin atılmasında büyük pay sahibi olmuştur. Beş cilt olarak hazırlanan eserin birinci cildi, modern anlamda hazırlanmış ilk anatomi kitabı Mir’atü’l Ebdân Fi Teşrih-i A’za’i’l-i İnsan’dır. Bu kitabın Batı tıp otoriteleri tarafından da ilgiyle karşılanması ve takip edilmesinin sebebi Osmanlı coğrafyasındaki klasik Osmanlı tıp anlayışından modern tıbba geçişin öncüsünü oluşturan bir yapıt olmasından kaynaklanmaktadır. Şânizâde, eserlerinde eski tıp terimlerinin yerine yeni terimleri eklemesi ile tıp terimlerinin Türkçeleştirilmesi hareketine de katkıda bulunmuştur. O, ölümünden kısa süre sonra 1827 yılında açılan Mekteb-i Tıbbiyye’nin manevi kurucuları arasındadır.

Anahtar Kelimeler:

Mehmed Atâullah Efendi, Şânizâde, Anatomi

Mehmed Atâullah Efendi (Şânizâde) with Anatomy Perspective

It is accepted that the Westernization activity is started in Ottoman Empire in 17th and 18th centuries. The aim of this study is to introduce the life of Şanizade, who was born in the lands seeking change in many fields such as political, military, economic, health, education and training. In this study, Şânizâde's studies on medicine and especially his works and translations in the field of anatomy will be emphasized. Şanizade's work, called "Hamse-i Şanizade" or "Kânûn-ı Şanizâde" which is attributed as the most important study of him, had a great role in laying the foundations of modern medicine in these lands. The first volume of the work, which was prepared in five volumes, is the first anatomy book prepared in a modern sense, Mir'atü'l Ebdân Fi Teşrih-i A'za'i'l-i Insan. The reason why this book is welcomed and followed with interest by the Western medical authorities is that it is a work that constitutes the pioneer of the transition from the classical Ottoman medical understanding to modern medicine in the Ottoman geography. Şânizâde contributed to the Turkishization of medical terms by adding new terms to replace old medical terms in his works. He is among the spiritual founders of Mekteb-i Tıbbiyye, which was opened in 1827 shortly after his death.

Keywords:

Mehmed Atâullah Efendi, Şânizâde, Anatomy,

PDF

___

1. Aydın, A. Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi. Cilt: 1. Sayfa 490-91, İstanbul: Anadolu Yayıncılık; 1983.
2. Grolier International Americana Encyclopedia. Cilt: 2, Istanbul: Grolier Incorporated Sabah; 1993.
3. Acıduman A, Arda B. Mir'atül-Ebdan Fi Teşrih-I A'Zai'l-İnsan'da Yer Alan Anatomi Terimleri Üzerine Bir Ön Çalışma: "Birinci Kısım: Osteoloji Hakkında". Belleten 2013;77(279):547-572.
4. Bahşi A, Bahşi İ. Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi (1771?–1826), who is the author of the first modern anatomy book Mir’âtü’l-Ebdân fî Teşrîhi Âzâü’l-İnsân in the Ottoman Empire. Childs Nerv Syst 2019;35(6):903-906.
5. Kazancıgil A. XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Anatomi. İstanbul: Özel Yayınlar; 1991.
6. Kâhya E. Şânîzâde Mehmet Atâullah Efendi. Erdem 1989;5(15):847-861.
7. Yörükoğulları E, ve ark. Bilim ve Teknoloji Tarihi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi; 2013.
8. Bayat AH. Tıp Tarihi. İstanbul: Merkez Efendi Geleneksel Tıp Derneği; 2010.
9. Aciduman A, Arda B. Physician-anatomists of Italy in Şānīzāde Mehmed Atāullah Efendi's work Mir'āt al-abdān (Mirror of bodies). Clin Anat 2014;27(6):808–814.
10. Sarı N. Tıp Tarihi ve Tıp Etiği Ders Kitabı. İstanbul: Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları; 2007.
11. Şehsüvaroğlu BN. Bizde Anatomi Öğretimine Dair. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 1952;15(1):402-404.
12. Dilemre M. Türkiye’de basılı ilk Anatomi Kitabımız. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası 1946;1:69-71. 13. Köker AH. Şânizâde Atâullah Efendi (1771-1826). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü; 1989.
14. Acıduman A, Er U, Şimsek S. Şânîzâde Atâullah Mehmed Efendi ve Mirâtü'l-Ebdân fî Teşrîh-i A'zâi'l-İnsân Adlı Eserindeki Santral Sinir Sistemi Anatomisi ile İlgili Bölümler. Turkiye Klinikleri Journal of Medical Ethics-Law and History 2009;17(2):71–86.
15. Ortug G, Ortug A, Kurt NK. Miratü’lEbdan Fi Teşrih-i Azaülİnsan: first printed illustrated anatomy book in Ottoman-Turkish medicine. Folia morphologica 2018;77.4:764-770.
16. Uluçam E, ve ark. Basılan İlk Türkçe Anatomi Kitabı ile Modern Anatomi Kitaplarında Yer Alan Üriner Sistem Konularının Karşılaştırılması. Balkan Medical Journal 2009;3:256-260.
17. Demirhan Erdemir A. Tıp Tarihi. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri; 2014.
18. Güzel HC, Birinci A. Genel Türk Tarihi. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları; 2002.
19. Yılmazer Z. Şânîzâde Mehmed Atâullah Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi, Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/sanizade-mehmed-Atâullah-efendi, Erişim tarihi:10.02.2023.
20. Erdoğan M. Şâni-zâde Mehmed Atâullah Efendi (Hayatı, Kişiliği, Eserleri, Etkileri). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 2016.