ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) adlı eserinde damardan kan alma-1: Kan almayı bilme üzerine

Amaç: Bu çalışmanın amacı ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye adı verilen eserinin ikinci cildinin “hastalıkların el ile tedavisi” üzerine olan dokuzuncu makalesinin kan alma ile ilgili olan bölümünü Arapçadan Türkçeye çevirerek Türk tıp tarihi literatürüne kazandırmak, Paulus Aegineta’nın Epitome adlı eserinin ilgili bölümüyle karşılaştırmak ve literatür eşliğinde tıp tarihindeki yerini belirlemeye çalışmaktır. Gereç ve Yöntem: Çalışmada Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’nin 1294 H./1877 M. yılında Kahire/Bulak Matbaası’nda basılmış Arapça nüshası esas olmak üzere İstanbul Üniversitesi nüshası, Yale Üniversitesi/USA nüshası ve Süleymaniye Murad Molla nüshası incelenmiştir. Metinler arasında bulunan farklılıklar sonnotla gösterilmiş ve makalenin yazarları tarafından Arapçadan Türkçeye çevrilerek bulgular kısmında sunulmuştur. Çevirisi yapılan bu bölüm daha sonra Paulus Aegineta’nın Epitome adlı eserinin İngilizce çevirisinin ikinci cildinin altıncı kitabında yer alan ilgili bölümle karşılaştırılmış ve literatür eşliğinde tartışılmıştır.Bulgular: Damardan kan alma hakkında verilen bilgiler Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’nin ikinci cilt dokuzuncu makalesinin “Kan almayı bilme üzerine” adlı ikinci bölümünde bulunmaktadır. Aynı konu Paulus Aegineta’nın Epitome adlı eserinin ikinci cilt altıncı kitabının “Sect. 40. On venesection” isimli konu başlığında yer almaktadır. Sonuç: ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin damardan kan alma konusunda Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye’de verdiği bilgilerin Paulus Aegineta’nın Epitome’sinde yer alan bilgilerle kısmen benzeşmekle birlikte daha detaylı ve daha kapsamlı olduğu görülmektedir. Öte yandan bu konu hakkında literatürde eṭ-Ṭaberī, er-Rāzī, ez-Zehrāvī ve İbn-i Sīnā gibi hekimlerin eserleri de incelendiğinde ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin muhtemelen eski kaynakları da harmanlayarak ve kendi gözlem ve deneyimlerinden de yararlanarak bu konuda özgün bir makale yazmış olabileceği değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī, Kamilu’s-Sınāʿati’t-Tıbbiyye, Paulus Aegineta, Epitome (The Seven Books of Paulus Aegineta), kan alma

On phlebotomy in ʿAlī b. alʿAbbās al-Majūsī’s work Kāmil al-Ṣināʿa al-Ṭibbiyya (The Royal Book)-1: On knowing how to draw blood

Aim: This study aims to translate the chapter on the phlebotomy in the work of Hally Abbas called Kāmil al-Sināʿa al-Ṭıbbiyya from Arabic to Turkish, to contribute to the Turkish medical history literature, and to compare this chapter with the relevant chapter in the Paulus Aegineta’s Epitome, so to try to determine its place in the history of medicine in the light of the literature.Material and Method: In this study, mainly the Arabic copy of Kāmil al-Sināʿa al-Ṭıbbiyyas printed in Cairo/Bulak Printing House in 1294 H./1877 M., Istanbul University copy, Yale University/USA copy and Süleymaniye Murad Molla copy were examined. The differences between the texts were shown with endnotes and translated from Arabic to Turkish by the authors, and presented in the results section. This translated chapter was then compared with the relevant section in the work of Paulus Aegineta’s Epitome and discussed in light of the literature. Results: The information about phlebotomy is in the second chapter titled “On knowing how to draw blood” of the ninth article of the second volume of Kāmil al-Sināʿa al-Ṭıbbiyya. In addition, this subject is included in “Sect. 40: On venesection” of the sixth book of the second volume of Paulus Aegineta’s Epitome. Conclusion: The information given by Haly Abbas on phlebotomy is partially similar to the information given by Paulus Aegineta, however, it is more detailed and more comprehensive. Keywords: Haly Abbas, Kamil al-Sinaa al-Tibbiya (The Perfect Book of the Art of Medicine), Paulus Aegineta, Epitome (The Seven Books of Paulus Aegineta), Phlebotomy

Keywords:

Haly Abbas, Kamil al-Sinaa al-Tibbiya (The Perfect Book of the Art of Medicine), Paulus Aegineta, Epitome (The Seven Books of Paulus Aegineta), Phlebotomy,

PDF

___

1. Markatos K, et al. Paul of Aegina (625-690): His Work and His Contribution to Neurologic Surgery: Trephinations and Laminectomies in the Dark Ages, World Neurosurg 2018; 09: 338-341.
2. Missios S, Bekelis K, Roberts DW. Neurosurgery in the Byzantine Empire: The Contributions of Paul of Aegina (625-690 AD). J Neurosurg 2014;120(1):244-9.
3. Tsoucalas G, et al. Paul of Aegina (c. 7th Century AD): Introducing in the Surgical Operating Theatre of the Era an Innovative Tonsillectomy With a Forceps Under the Sunlight, Surg Innov 2016;23(1):102-3.
4. Markatos K, et al. Paul of Aegina (ca 625-690 AD), His Work and His Contribution to the Treatment of Spine Disorders: The First Routine Laminectomy in the Recorded History, Rest Hist Med 2017;6 (1).
5. Okka B. Aeginalı Paul: Bizans Döneminde Ünlü Bir Cerrah ve Tıp Doktoru, Genel Tıp Derg 2015;25(1):33-39.
6. Gürünlüoğlu R, Gürünlüoğlu A. Paulus Aegineta, A Seventh Century Encyclopedist and Surgeon: His Role in The History of Plastic Surgery, The Department of Plastic and Reconstructive Surgery, Plast Reconstr Surg 2001;108(7):2072-9.
7. Bayat AH. Tıp Tarihi, İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği Yayınları; 2010. p:144.
8. Gürünlüoğlu R, Gürünlüoğlu A. Paul of Aegina: Landmark in Surgical Progress, World J Surg 2003;27: 18-25.
9. Goodrich JT. History of Spine Surgery in the Ancient and Medieval Worlds, Neurosurg Focus 2004;6(1):1-13.
10. Jang K, Rosenfel JV, Leva AD. Paulus of Aegina and the Historical Origins of Spine Surgery, World Neurosurgery 2020;133:291-301.
11. Salazar CF. Getting the Point; Paul of Aegina on Arrow Wounds, Sudhoffs Archiv, Bd.82, H.2, Pub. By: Franz Steiner Verlag Wiesbaden Gmbh, Sitz Stuttgart; 1998. pp: 171.
12. Adams F. Editor’s Preface. In: The Seven Books of Paulus Aegineta, Translated from Greek, With a Commentary Embracing a Complete View of the Knowledge Possessed by the Greeks, Romans, and Arabians on all Subjects Connected with Medicine and Surgery by Adams F, in Three Volumes, Vol. I, London: Syndenham Society;1844. pp: (ix-xx).
13. Acıduman A. İbn-i Sina, Ebu’l-Kasım Ez-Zehravi, Şerefeddin Sabuncuoğlu ve Tokatlı Mustafa Efendi’nin Eserleri Işığında 11. ve 18. Yüzyıllar Arasında Nöroşirurji, Doktora Tezi, Ankara: 2005. p:19
14. Acıduman A, Aşkit Ç. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) Adlı Ünlü Eserinde Gebelerin ve Çocukların Tedbiri Üzerine, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi 2017;60: 64-81.
15. Tercüme-i Kâmilü’s-Sınâ‘a (3. Makale ve 4. Makalenin 6. Babına Kadar). İnceleme-metin-Dizin-Tıpkıbasım (Hazırlayan: Bölen T). İstanbul: Kesit Yayınları; 2014. p:13-6.
16. Zargaran A, et al. Haly Abbas (949-982 AD), J Neurol 2013;260:2196-7.
17. Castiglioni A. A History of Medicine, 2nd ed, Translated from the Italian and edited by Krumbhaar EB. New York: Alfred A. Knopf; 1958. p:270.
18. Ağırakça A. İslam Tıp Tarihi [Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar], İstanbul: Çağdaş Basın Yayın Ltd. Şti; 2004. p:185.
19. Dalfardi B, Nezhad GSM, Mehdizadeh A. How Did Haly Abbas Look at The Cardiovascular System, Internal Journal of Cardiology 2014;172: 36-39.
20. Erdemir AD. Ali b. Abbas El-Mecûsi Maddesi, İslam Araştırmaları Merkezi, İslam Ansiklopedisi Cilt 2, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları; 1989. pp:379-380.
21. Karlığa B, Kazancıgil A. Alî İbn Abbâs El-Mecûsî ve “Kitâbü’l Melikî”, İstanbul: Tıp Tarihi Araştırmaları 6; 1996. pp: 23-46.
22. Acıduman A, et al. Account of Haly Abbas Regarding The Managment of Hydrocephalus in Children: A Text from Medieval Times, World Neurosurgery 2014;82(6):E791-E796.
23. Campbell D. Arabian Medicine and Its Influance On The Middle Ages, Reprinted from the edition of 1926, London, Vol. 1. New York: AMS Press Inc; 1973. pp:74-5, 132.
24. Belen D, Acıduman A. A Pioneer From The İslamic Golden Age: Haly Abbas And Spinal Traumas in This Work, The Royal Book, J Neurosurg Spine 2006; 5: 381-3.
25. Sarton G. Introduction to the History of Science, Reprinted, Vol. 1. Baltimore: The Williams & Wilkins Company; 1953. pp:677-8.
26. Shayeb M. Causes of Obstructed Labor as Written in The Complete Medical Art “Kamil al-Sinaa al-Tibbiya” by Ali İbn al-Abbas al-Majusi, JISHIM 2009-2010;8-9: 82-5.
27. Leonardo RA. History of Surgery. New York: Froben Press; 1943. pp:91.
28. Brockelmann C. History of the Arabic Written Tradition, Vol.1, Translated by Joep Lameer with a Preface by Jan Just Witkam, Leiden/Boston; 2016. pp:238.
29. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭibbiyye, Cilt 2. Kahire (Bulāḳ): el-Matbaʿatu’l-Kubrā el-ʿĀmire; 1294/1877. pp:456-460.
30. ʿAlī Ibn al-ʿAbbās al-Majūsī. The Complete Medical Art-Kāmil al-Ṣınāʿa al-Ṭıbbīya, Part 2, Second half, Edited by Sezgin F, Series C: Facsimile Editions, Volume 16,3, Reproduced from MS A.Y. 4713a, İstanbul University Library, Institute for the History of Arabic-Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University, Frankfurt am Main;1985. pp: 212-7.
31. ʿAli b. el-ʿAbbās el-Mecūsī. Kitabu Kāmili’ṣ-Sınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye: el-maʿrūf bi’l-Melikī [The Complete Art of Medicine]. [Internet] [cited 2016 Sep 17]. Available from: https://www.wdl.org/ar/item/9716/
32. ʿAlī Ibn al-ʿAbbās al-Majūsī: Kitābu’l-Melikī [Arapça], İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Murad Molla Koleksiyonu, No. 1482.; 1292. pp:327b-9a.
33. Redhouse JW. Turkish and English Lexicon, New Edition by Sir James W. Redhouse, 5th Ed., İstanbul: Çağrı Yayınları; 2015.
34. Sarı M. El- Mevârid Arapça- Türkçe Lûgat, İstanbul: Bahar Yayınları; 1982.
35. Devellioğlu F. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat Eski ve Yeni Harflerle, 18. Baskı (Yayına hazırlayan: Güneyçal AS). Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları; 2001.
36. Güneş K. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Mektep Yayınları; 2011.
37. Feneis H. Uluslararası Adlandırmaya Göre Resimli Anatomi Sözlüğü, (Çeviren: ÜLKER S), Ankara: İnkılâp Kitapevi; 1993.
38. Paulus Aegineta. The Seven Books of Paulus Aegineta, Translated from Greek, With a Commentary Embracing a Complete View of the Knowledge Possessed by the Greeks, Romans, and Arabians on all Subjects Connected with Medicine and Surgery by Adams F, in Three Volumes, Vol. II, London: Syndenham Society; 1846. pp: 316-324.
39. Kuş Ö. ʿAlī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye Adlı Eserinde Cerrahi Tedavi Uygulamaları ve Tıp Tarihindeki Yeri, Doktora Tezi; 2020. pp: 50-9, 286-291.
40. Kuş Ö, Acıduman A. ʿAlī b. Rabben eṭ-Ṭaberī’nin Firdevsu’l-Ḥikme fī’ṭ-Ṭıbb adlı eserinde kan alma üzerine. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2020;10(3):336-345.
41. Ebū Bekr Muḥammed b. Zekeriyyā er-Rāzī. El-Manṣūrī fī’ṭ-Ṭıbb, Şerḥ ve taḥḳīḳ ve taʿlīḳ: ed-Duktūr Ḥāzim el-Bekrī eṣ-Ṣiddikī, El-Kuveyt: Et-Tabʿatu’-Ulā, Menşūrāt Maʿhadi’l-menḥūṭāti’l-ʿArabiyye; (1408 H/1987).pp: 324-331.
42. Albucasıs. On Surgery and Instruments, A Definive Edition of the Arabic Text with English Translation and Commentary (Çevirenler: Spink, M.S., ve Lewis G.L.), London: The Wellcome Institute of the History of Medicine; 1973.pp:624-655.
43. Ebu’l-Ḳāsım Ez-Zehrāvī. KİTAB et- TASRİF li men ACİZE an et-TA'lif (Cerrahi ve Cerrahi Aletler Üzerine), (Çeviren: Esin KAHYA), Ankara: Nobel Tıp Kitabevi; 2019.pp:195-203.
44. Ortuğ G. İbni Sînâ’nın “Kan Alınacak Damaralar” Risalesi Üzerine Bir Bakış, Uluslararası İbni Sînâ Sempozyumu Bildirileri, Ayrı Basım: Milli Kütüphane; 1983.pp: 257-273.
45. Ünver AS. İbni Sina’nın Kan alınacak Damarlar Risalesi, Tedavi Kliniği ve Laboratuvarı Dergisi 1937;7: 36-50.
46. İbn-i Sînâ. El-Kānūn fi’ṭ-Ṭıbb, Birinci Kitap, (Çeviren: Kâhya, E), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi; 1995. pp:320-333.