Asiye YILMAZ ADKİNSON, Necla ÇAĞLARIRMAK, A. Zeki HEPÇİMEN

Hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar ve gıda güvenliği

Günümüzde artan nüfus ile birlikte küresel ısınma, iklim değişmeleri, köylerden kente göç hatta olası biyolojik savaşlar hayvanlardan insanlara geçen hastalıkların tanımlanması ve mücadeleyi gerek hayvanlar arasında gerekse insandan hayvana bulaşmalarını azaltma ve önlemeyi gerekli hale getirmektedir. Zoonozlar yani hayvandan insana geçen hastalıklar ülkemizin içinde bulunduğu ekolojik koşullar ve diğer faktörlere bağlı olarak bu derlemede inceleme konusu olacaktır. Zoonoz hastalıklar içerisinde fekal orijinli koliform bakterilerin pek çoğu, tifo, tifüs, dizanteri hastalıkları, tüberküloz, Q humması, şarbon (anthrax), tetanoz (clostridial disease), listeriosis, toxoplazma, ruam, kuş gribi (avian influenza), Hepatit A (Infectious hepatitis A-virus), kuduz (rabies), kırım kongo kanamalı ateşi (KKKA), kist hidatik ve pek çok parazit enfeksiyonları insan ve hayvan sağlığını tehdit etmektedir. Yaklaşık 200 adet zoonoz hastalıkları vardır. Halk sağlığını ve gıda güvenliğini tehdit eden hatta biyolojik savaşlarda kullanılan unsurları yüzde seksenini teşkil eden zoonozlar toplum sağlığı yönünden veteriner hekim, tıp doktorları, gıda mühendisleri ve ziraat mühendisleri gibi ilgili meslek dalları arasındaki koordineli çalışmalar ile toplum sağlığı yönünden hatta ülkelerin güvenliği yönünden ele alınmalı ve koruyucu hekimlik halk sağlığı, gıda güvenliği gibi temel konular dahilinde değerlendirilerek gerekli önlemler sağlanmalıdır. Good Manufacture Practise (GMP) (İyi Üretim Uygulamaları) uygulanması kanuni bir zorunluluk olup gıda güvenliğini ilgilendiren zoonozlar içinde uyulması gereken disiplindir. Hazard Analysis Critical Control Points (HACCP) Kritik Kontrol Noktalarında Tehlike Analizleri ise gıda güvenliği temelinde uluslararası gıda standartlıdır. Önleyici yaklaşım ilkesi ve kritik kontrol noktalarını belirlenip sorunun çözülmesi güvenli gıda üretmeyi sağlar.

Anahtar Kelimeler:

Zoonoz, toplum sağlığı, gıda güvenliği, bulaşma

Transmitted diseases from animals to human and food safety

Today, a growing population with global warming, climate change, migration to cities from villages and possible biological warfare on the identification and control of the transmitted diseases from animals to humans makes it necessary to reduce and prevent the infectious diseases among animals and from animal to human. Zoonoses that transmitted diseases from animal to human depending on the ecological conditions and other factors in our country will be the subject of the study in this review. Many of fecal origin coliform bacteria in the zoonotic diseases such as typhoid, typhus, dysentery diseases, Tuberculosis, Q fever, anthrax, tetanus (Clostridial Disease), listeriosis, toxoplasmosis, glanders, avian influenza, Hepatitis A (infectious Hepatitis A), rabies, crimean-congo hemorrhagic fever (CCHF), hydatidcysts (Hydatidosis) are a threat to human and animal health. There are about 200 zoonotic diseases. Public health and food safety threats and even biological warfare constitutes eighty percent of the components used in the Zoonoses, in terms of public health, veterinarian, medical doctors, food engineers and agricultural engineers, as relevant Professional coordination between the branches working with public health and in terms of the security of the country by taking such as preventive medicine, public health, food safety appropriate measures are evaluated within the basic issues should be ensured. The implementation of Good Manufacture Practice (GMP) is a legal requirement and is the discipline to be followed in zoonoses concerning food safety. Hazard Analysis Critical Control Points (HACCP) Hazard Analysis at Critical Control Points is international food standard on the basis of food safety. Preventive approach principle and identifying critical control points and solving the problem ensure safe food production.

PDF

___

1. Slingenbergh, J, Gilbert, M, Balogh, KD, Wint, W.. Ecological sources of zoonotic diseases. Revue scientifique et technique-Office international des épizooties, 2004;23(2), 467-484.
2. Taylor, LH, Latham, SM, Woolhouse, ME. Risk factors for human disease emergence. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 2001;356(1411), 983-989.
3. Goodwin, R, Schley, D, Lai, KM, Ceddia, GM, Barnett, J, Cook, N. Interdisciplinary approaches to zoonotic disease. Infectious Disease Reports, 2012;4(2), 146-151.
4. Karesh, WB, Dobson, A, Lloyd-Smith, JO, Lubroth, J, Dixon, MA, Bennett, M, Aldrich S, Harrington T, Formenty P, Loh E, Machalaba CC, Thomas MJ, Heymann, D. Ecology of zoonoses: natural and unnatural histories. The Lancet, 2012;380(9857), 1936-1945. 5. İnci, A, Doğanay, M, Özdarendeli, A, Düzlü, Ö, Yildirim, A. Overview of zoonotic diseases in Turkey: The one health concept and future threats. Türkiye Parazitoloji Dergisi, 2018;42(1), 39-80.
6. Serpen, A, Hekim, V. TOKAT, Erbaa’da NOROVIRUS [Norwalk-Like Viruses (NLVs)] salgını ve gıda güvenliği. Sağlık Dünyası Dergisi, Nisan 2009;Yıl:1, Sayı:5
7. European Food Safety Authority and European Centre for Disease Prevention and Control (EFSA and ECDC). The European Union summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents and food‐borne outbreaks in 2017. EFSa Journal, 2018;16(12), e05500.
8. Cantoray, R. Hayvanlardan insanlara geçen bazı paraziter hastalıklar ve bunların önemi. Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Özel, 1984 ;(133-139).
9. Salata, C, Calistri, A, Parolin, C, Palu, G. Coronaviruses: a paradigm of new emerging zoonotic diseases. Pathogens and disease, 2019;77(9), ftaa006.
10. Cui, J, Li, F, Shi, ZL. Origin and evolution of pathogenic coronaviruses. Nature Reviews Microbiology, 2019;17(3), 181-192.
11. WHO. Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-CoV) https://www.who.int/health-topics/middle-east-respiratory-syndrome-coronavirus-mers#tab=tab 1.Accessed 2 February 2020.
12. Öncel, S. Brusella enfeksiyonları: Değerlendirme ve yönetim. Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2016;2(3), 25-30.
13. Kidgell, C, Reichard, U, Wain, J, Linz, B, Torpdahl, M, Dougan, G, Achtman, M. Salmonella typhi, the causative agent of typhoid fever, is approximately 50,000 years old. Infection, Genetics and Evolution, 2002;2(1), 39-45.
14. Parry, SM, Palmer, SR, Slader, J, Humphrey, T. South East Wales Infectious Disease Liaison Group. Risk factors for salmonella food poisoning in the domestic kitchen–a case control study. Epidemiology & Infection, 2002;129(2), 277-285.
15. Signs, KA, Stobierski, MG, Gandhi, TN. Q fever cluster among raw milk drinkers in Michigan, 2011. Clinical infectious diseases, 2012;55(10), 1387-1389.
16. Gómez, D, Azón, E, Marco, N, Carramiñana, JJ, Rota, C, Ariño, A, Yangüela, J. Antimicrobial resistance of Listeria monocytogenes and Listeria innocua from meat products and meat-processing environment. Food microbiology, 2014; 42, 61-65.
17. Codex Alimentarius Commission. Guidelines on the application of general principles of food hygiene to the control Listeria monocytogenes in foods. 2007;CAC/GL 61.
18. Batıoğlu, S, Bozkır, H, Beritan, M, Camcı, A. Toxoplazma görülme sıklığı. Journal of Clinical Obstetrics & Gynecology, 1992;2(2), 104-106.
19. Inglesby, TV, O'Toole, T, Henderson, DA, Bartlett, JG, Ascher, MS, Eitzen, E, Friedlander, AM, Gerberding, J, Hauer, J, Hughes, J, McDade, J, Osterholm, MT, Parker, G Perl, TM, Russell, PK, Tonat, K. Working Group on Civilian Biodefense. Anthrax as a biological weapon, 2002: updated recommendations for management. Jama, 2002; 287(17), 2236-2252.
20. De la Rua-Domenech, R. Human Mycobacterium bovis infection in the United Kingdom: incidence, risks, control measures and review of the zoonotic aspects of bovine tuberculosis. Tuberculosis, 2006;86(2), 77-109.
21. Osmanağaoğlu, Ş, Melikoğlu, B. Türkiye’de Ruam hastalığı eradikasyon çalışmalarına tarihsel bir bakış açısı. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 2009;15(3), 331-337.
22. Acar, A, Beşirbellioğlu, B. Kuş Gribi (Avian Influenza). TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2005;4(6), 345-353.
23. Öksüztepe, G. Gıda Güvenliği ve Virüsler. Turkiye Klinikleri J Food Hyg Technol-Special Topics, 2016;2(3), 49-55.
24. Uzun, R, Safran, A, Buzgan, T. Zoonotik hastalıkların insanlardaki durumu. I. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Sempozyumu Kitabı, 2006;15.
25. Tunç, N, Temiz, G, Aras, E, Bilgiç, A, Onat, S. Bir bölge hastanesi acil servisine kuduz şüphesiyle başvuran olguların değerlendirilmesi. J Clin Exp Invest www. jceionline.org 2012;Vol, 3(3).
26. Öngörü, P, Bodur, H. Kırım kongo kanamalı ateşi. Journal of Experimental and Clinical Medicine, 2012;29(3s), 175-181.
27. Demir, NA, Ural, O. Kist Hidatik Etkeni ve Hastalığın Gelişimi. Turkiye Klinikleri Journal of General Surgery Special Topics, 2016;9(4), 1-5.
28. Kassai T. Veterinary Helminthology. In, Butterworth-Heinemann, Linarce House, Jordon Hill, 1999;pp.103-108, Oxford.
29. Bozkurt, Ö, Yildirim, A, İnci, A. Kayseri İli Parklarında Bulunan Oyun Alanlarının Askarit Türleri ile Kontaminasyonunun Parazitolojik ve Moleküler Yöntemlerle Araştırılması. Kafkas Univ Vet Fak Derg, 2012;18, A175-180.
30. Anon; Resmi Gazete, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, 2011
31. Osek, J, Wieczorek, K. Occurrence of bacterial zoonoses in humans and zoonotic agents in animals and food in the European Union in 2014. Veterinary Life, 2016;91 (03).
32. Erol, I. Monitoring and surveillance: epidemiology of foodborne pathogens and food safety. In: Yan, X, Juneja, V. K, Fratamico, P. M, Smith, J. L. (Eds). Omics, microbial modelling and technologies for foodborne pathogens. DEStech Publications, Pennsylvania, USA. 2012;499-530
33. Çağlarırmak, N, Bahar, H, Okuyan, M. İzmir'in Çeşitli Semtlerinde Satılan Çiğ Sütlerde Total Bakteri, Stafilokok Sayımı ve Tiplendirilmesi (Doctoral dissertation, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir, 1987).
34. Günal, Ö, Barut, Ş, Ayan, M, Kılıç, S, & Duygu, F.. Akut ateş yakınmasıyla başvuran hastalarda Coxiella burnetii ve Brucella seropozitifliğinin araştırılması. Mikrobiyoloji Bulteni, 2013;47(2), 265-272.
35. Korun, J. Balık ve Kabuklu Su Ürünleri Orijinli Zoonotik Hastalıklar Üzerine Bir Çalışma. İnfeksiyon Dergisi (Turkish Journal of Infection), 2009;23(3), 151-156.
36. Hastein, T, Hjeltnes, B, Lillehaug, A, Utne Skare, J, Berntssen, M, Lundebye, AK. Food safety hazards that occur during the production stage: challenges for fish farming and the fishing industry. Rev Sci Tech, 2006;25(2), 607-25.
37. Temiz, A. Gıdalarda indikatör ve patojen mikroorganizmalar 885-107. (Bölüm 2) Gıda Mikrobiyolojisi, Edited by Ünlütürk, A., Turantaş, F., Mengi Tan Kitab Evi, 1999., ISSN: 97-483-383-4, İkinci Baskı. 38. Göktan D, Tuncel G. Gıda Güvenliği Uygulamaları. Gıda Hijyeni 3, Meta Basım Matbaacılık, 2012; İzmir.
39. Giray, H, & Soysal, A. Türkiye’de gıda güvenliği ve mevzuatı. TSK koruyucu hekimlik bülteni, 2007;6(6), 485-490.
40. Onoğur Altuğ, T, Elmacı Y, Demirağ K. Gıda Kalite Sağlama, Kanyılmaz Matbaacılık ve Ambalaj sanayii Ltd. Şti, 75s, Çamdibi-İzmir, 2011.
41. Elal Muş, T, Çetinkaya, F. Gıda zincirinde antibiyotik dirençli zoonoz patojenler Tıp ve Sağlık Bilimleri, 151.-165, Uluslararası Tıp ve Sağlık Bilimleri Araştırmaları Kongresi, Temmuz 11–14 Bandırma, Turkey Book of Proceedings, 2019;151-164p.
42. Ünlütürk, A. Mikrobiyal gelişmenin inhibisyonu, (Bölüm 2). in Gıda Mikrobiyolojisi, Edited by Ünlütürk, A., Turantaş, F., Mengi Tan Kitap Evi, 1999;171-227. 2. Baskı.
43. Güler, Ç Ve Çobanoğlu, Z.,., Besin Kirliliği. Sağlık Bakanlığı Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi http://ekutuphane.sagem.gov.tr/kitaplar/besin_kirliligi.pdf, 1994. ISBN 975-7572-59-4, Aydoğdu ofset, Ankara.