Din Eksenli Tüketimin Yeni Medyadaki Görünümleri: Tüketim Kültürü Bağlamında Bir Değerlendirme

Medya, piyasa mantığının korunup üretilmesine aracılık ederken, tüketim ideolojisinin kitleler tarafından kolayca benimsenmesine de neden olmaktadır. Böylece medya, pek çok şey gibi dini değerlerin de metalaştırılmasının en çarpıcı alanlarından biri haline gelmektedir. Bununla birlikte medyanın, sadece dini anlam ve sembolleri birer tüketim nesnesine indirgemekle kalmadığı; aynı zamanda, dindar bireyin kimlik ve yaşam tarzının yeniden inşa edilme sürecinde aktif bir rol oynadığı da gözlemlenmektedir. Son yıllarda, değerlerin ve öznenin bizatihi kendisini tüketimi tartışmaları dikkate alındığında, medya ve din çalışmalarında tüketim meselesinin daha geniş kapsamlı ele alınması gerektiği anlaşılmaktadır. Bu makalede, yeni medyaya yansıyan söz konusu görünümlere ilişkin gözlemler, ilgili literatürle bir araya getirilerek tartışılmakta ve böylece sosyolojik bağlamın tespiti amaçlanmaktadır. Çalışma, medyanın, kapitalist sistemin değerlerini merkeze yerleştirerek dinsel olanı da tüketimin konusu haline getirdiği ve böylece medya, din ve tüketim kültürü etkileşiminin, bireylerin kimlik ve yaşam tarzlarındaki değişimi kaçınılmaz kıldığı sonucunu göstermektedir.

Appearances of Religion-Based Consumption in the New Media: An Assessment in the Context of Consumption Culture

While the media mediates the preservation and production of the logic of the market, it also causes the consumption ideology to be easily adopted by the masses. Thus the media becomes one of the most striking areas of the commodification of religious values as well as many things. However, the media does not merely reduce religious meanings and symbols to consumption objects; at the same time, it is observed that the religious individual plays an active role in the process of reconstructing the identity and lifestyle. In recent years, considering the debates on the consumption of values and the subject’s own self, there is a need for a broader discussion of the consumption issue in media and religion studies. In this article, the views reflected in new media are brought together with the relevant literature and discussed, and thus the sociological context is aimed to be determined. The study shows that the media puts the values of the capitalist system at the center, making the sacred the subject of consumption and thus the inevitability of change in the interaction between religion and culture.

PDF

___

Adji, A. N. (2019). “Assalamualaikum Beijing Repackaged: Habitus, Symbolic Power and Indonesian Cultural Production”, Makara Hubs-Asia, 23(2), 161-171.
Adorno, T. W. (2013). Kültür Endüstrisi- Kültür Yönetimi (Çev. N. Ülner, M. Tüzel ve E. Gen). İstanbul: İletişim Yayınları.
Alikılıç, İ. ve Özkan, B. (2018). Bir Sosyal Medya Pazarlama Trendi, Hatırlı Pazarlama ve Etkileyiciler: Instagram Fenomenleri Üzerine Bir Araştırma. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 43-57.
Althusser, L. (2017). İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (Çev. A. Tümertekin) (6. baskı). İstanbul: İthaki Yayınları.
Aytaç, Ö. (2006). “Tüketimcilik ve Metalaşma Kıskacında Boş Zaman”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Dergisi, 27-53.
Bakar, A., Lee, R. and Rungie, C. (2013). The effects of religious symbols in product packaging on Muslim consumer responses, Australasian Marketing Journal (AMJ), 21(3), 198-204.
Baltacı, A. (2019). Muhafazakar tüketim: Türkiye’de muhafazakarlığın tüketim eksenli dönüşüm dinamikleri, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24(42), 111-135.
Baudrillard, J. (2011). Simulakrlar ve simülasyon (Çev. O. Adanır). Ankara: Doğu Batı yayınları.
Baudrillard, J. (2018). Tüketim toplumu (Çev. N.T. – F. Keskin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Bauman, Z. (2017). Akışkan modernite (Çev. S. O. Çavuş). İstanbul: Can Sanat Yayınları.
Beaudoin, T. (2007). Consuming faith: Integrating who we are with what we buy. Rowman&Littlefield. Erişim: https://books.google.com.tr/books?id=j3sLTayPVVgC&pg=PA15&hl=tr&source=gbs_toc_r&cad=4#v=onepage&q&f=- false
Bocock, R. (2005). Tüketim (Çev. İ. Kutluk). Ankara: Dost Kitabevi.
Bourdieu, P. (2015). Ayrım: Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi. Ankara: Heretik Yayınları.
Bourdieu, P. ve L. Wacquant (2016). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar (Çev. N. Ökten) (8. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
Cebecioğlu, E. (2007). Hz. Mevlânâ Üzerine Genel Bir Değerlendirme. İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 7-12.
Çukadar, M. (2017). Helal Gıda Konusunda Tüketici Davranışları. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 190-200.
Demirezen, İ. (2010). Tüketim toplumunun oluşumu ve din ile etkileşimi, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 10(1), 97-109.
Dereli, M. D. (2019). Dini kimliklerin siber uzamda akışkanlaşması. insan&toplum, 9(1), 85-115. DOI: 10.12658/M0301
Dereli, M. D. (2020). Sanala veda: Sosyal medya ve dönüşen dindarlık. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Diyanet İşleri Başkanlığı (2002). İnanç turizmi günleri raporu, Ankara.
Dural, A. B. (2012). Antonio Gramsci ve hegemonya. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 11/39, 309-321.
Dursun, Z. I. I. (2016). Uluslarötesi birlikten ecdada: Türkçe sözlü İslami hip-hop, Moment Dergi, 3(1), 207-227.
Einstein, M. (2007). Brands of faith: Marketing religion in a commercial age. NewYork: Routledge.
Eren, T. ve Atılgan, K. Ö. (2019). Tesettür giyim ürünlerinde moda liderliği, fiyat ve tüketicilerin dini bağlılığı (dindarlık) arasındaki ilişkinin araştırılması. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 43-52.
Featherstone, M. (2013). Postmodernizm ve tüketim Kültürü (Çev. M. Küçük). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Gazneli, D. (2020). Tüketim toplumu bağlamında Türkiye’de yeni medyanın muhafazakârlığın dönüşümü ve dini değerlerin metalaşması üzerine etkisi. Aydın: Adnan
Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
Gazneli, D. ve Sofuoğlu Kılıç, N. (2020). Tesettürden ölçülü giyime. Muhafazakar Düşünce Dergisi, 16(1), 44-70.
Giddens, A. (2014). Modernite ve bireysel kimlik: Geç modern çağda benlik ve toplum (Çev. Ü. Tatlıcan) (2. baskı). İstanbul: Say Yayınları.
Göle, N. (2017). Modernist kamusal alan ve İslami ahlak. İslam’ın yeni kamusal yüzleri: Bir atölye çalışması içinde (19-41) (5. baskı). İstanbul: Metis Yayıncılık.
Gökarıksel, B. and Secor, A. J. (2009). New transnational geographies of Islamism, capitalism and subjectivity: The veiling-fashion industry in Turkey. Area, 41(1), 6-18.
Gumbri, D. S. and Noor, N. M. (2016). The acceptance level of halal cosmetic products among Malaysian consumers, Handayani, 1-22.
Haberler.com (2015). Gimdes’ten alkolsüz şarap ve bira açıklaması: O da haram, 5 Mayıs 2020 tarihinde https://www.haberler.com sitesinden alınmıştır.
Haenni, P. (2014). Piyasa İslamı: İslam suretinde neoliberalizm (Çev. L. Ünsaldı). Ankara: Heretik Yayıncılık.
Harvey, D. (2010). Postmodernliğin durumu (Çev. S. Savran) (5. baskı). İstanbul: Metis Yayıncılık.
Hashim, A. J. and Musa, R. (2014). Factors influencing attitude towards halal cosmetic among young adult urban Muslim women: A focus group analysis. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 130, 129-134. https://doi.org/10.1016/j. sbspro.2014.04.016
Hürmeriç, P. ve Baban E. (2012). Simmel, Veblen ve Sombart’ın penceresinden hedonik tüketim: Ütopyada Negotium ve Otium, Global Media Journal TR Edition, 2(4), 87-101.
İmga, O. (2010). Amerika’da din ve devlet: Tarihi ve felsefi temeller. Ankara: Liberte Yayınları. İncil. https://www.openbible.info/topics/wasting.
Jameson, F. (1994). Postmodernizm ya da geç kapitalizmin kültürel mantığı (Çev. N. Plimer). İstanbul: YKY.
Janmohamed, S. (2018). M Nesli: Yeni Müslüman gençlik . İstanbul: Kaktüs Yayınları.
Kallek, C. (2001). İsraf maddesi. İslam Ansiklopedisi, 23, 178-180.
Kirman, M. A. (2005). Dinin ekonomik modeli küreselleşme sürecinde dine yeni bir yaklaşım, On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 18-19, 147-161.
Koç, B. (2019). Tüketim toplumunda metalaştırılan dini yeniden okuma önerisi: Bireyin dine yabancılaşması üzerine bir giriş, Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13(1), 141-167. DOI: 10.34085/buifd.554550
Lacivertdergi (2015). Tesettür modasının globalleşmesi ve dünya modasına etkisi, 18 Aralık 2020 tarihinde http://www.lacivertdergi.com/dosya/2014/08/05/ tesettur-modasinin-globallesmesi-ve-dunya-modasina-etkisi adresinden alınmıştır.
Marcuse, H. (1990). Tek boyutlu insan: İleri işleyim toplumunun ideolojisi üzerine incelemeler (Çev. A. Yardımlı) (2. baskı). İstanbul: İdea Yayınları.
McLuhan M. and McLuhan E. (1988). Laws of media: The new science. Toronto: University of Toronto Press.
Mohezar, S., Zailani, S. and Zainuddin, Z. (2016). Halal cosmetics adoption among young Muslim consumers in Malaysia: Religiosity concern. GJAT, (6)1, 47-59.
Odabaşı, Y. (2017). Tüketim kültürü: Yetinen toplumdan tüketen topluma. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Onurlubaş, E. ve Öztürk, D. (2018). Sosyal medya uygulamalarının Y kuşağı satın alma davranışı üzerine etkisi: Instagram örneği. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 984-1016.
Ökten, B. (2019). Sanal tesettür mağazalarının sosyal bir olgu olarak tesettür alışkanlıklarındaki değişime etkisi: İstanbul’da üniversite okuyan kız öğrenciler örneği. Akademik Platform Eğitim ve Değişim Dergisi, 2(2), 144- 168.
Özdemir, Ö. (2011). Yeni dönem İslami sinema ve modernlik-geleneksellik sınırında üslup arayışı, Sinecine, 2(2), 7-31.
Özet, İ. (2019). Fatih-Başakşehir: Muhafazakar mahallede iktidar ve dönüşen habitus. İstanbul: İletişim Yayınları.
Pişkin, M. (2016). Tüketim toplumunda din ve değerler: Lüks hac ve umre örnek olayı, İnsan ve Toplum Dergisi, 6(2), 131-154. DOI: dx.doi.org/10.12658/human. society.6.12.M0195
Postman, N. (2017). Televizyon: Öldüren eğlence, gösteri çağında kamusal söylem (Çev. O. Akınhay) (7. baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Ritzer, G. (2016). Büyüsü bozulmuş dünyayı büyülemek (Çev. F. Payzın) (4. baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Sandıkçı, Ö. and Ger, G. (2010). Veiling in style: How does a stigmatized practice become fashionable? Journal of Consumer Research, 37(1), 15-36.
Saydan, R. ve Nart, S. (2009). Online tüketimi teşvik: Sanal ortamda tüketici ikna süreci ve belirleyicileri. Öneri Dergisi, 85-94.
Seybert, J. (2004). EPM’s guide to the christian marketplace: Selling books, music, gifts and videos to America’s 218 million Christians. New York: EPM Communications.
Sezgin, S. (2013). Popüler medyada metalaşmış aşk anlatılarının söylemsel analizi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Simmel, G. (2013). Moda felsefesi: Modern kültürde çatışma (Ed. A. Artun). İstanbul: İletişim Yayınları.
Simmel, G. (2009). Metropol ve zihinsel hayat: Bireysellik ve kültür (Çev. T. Birkan). İstanbul: Metis Yayınları.
Sofuoğlu Kılıç, N. ve Gazneli, D. (2020). Tüketim-din etkileşimi bağlamında sosyolojik bir analiz: Helal kozmetik. Research in Education and Social Science, 339- 372. İzmir: Duvar Yayınevi.
Sombart, W. (2013). Aşk, lüks ve kapitalizm (Çev. N. Aça). Ankara: Pharmakon Yayınevi. Sülün Ergül, H. (2014). Industrialization of religion in halal food consumption. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Üniversitesi.
Swartz, D. (2013). Kültür ve iktidar-Pierre Bourdieu’nün sosyolojisi (Çev. D. F. Şannan ve A. G. Berkkurt). Ankara: Heretik Yayınları.
Şahin, İ. (2013). Online Alevi topluluklar: Ritüel desenli bir gruptan mit desenli bir inanç topluluğuna. Konya: Çizgi KitabeviYayınları.
Tevrat, https://www.kutsalkitap.org/online-tevrat-oku/
Timetürk, (2013). İlk İslami sanal alışveriş sitesi. 3 Mayıs 2020 tarihinde https://www. timeturk.com sitesinden alınmıştır.
Ulaş, S. (2019). Lüks marka sadakati ve sosyal medya. Ankara: Nobel.
Ülgener, S. F. (1981). Dünü bugünü ile zihniyet ve din: İslam, tasavvuf ve çözülme devri iktisat ahlâkı. İstanbul: Der Yayınevi.
Ünal, A. Z. (2017). Bourdieu’nün tabakalaşma teorisi bağlamında üst sınıftan alt sınıfa doğru hayat tarzı tahakkümü. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 49, 380- 388.
Veblen, T. B. (1899). The theory of the leisure class: An economic study of instutitions. New York: Macmillan.
Veblen, T. B. (2017). Aylak sınıfın teorisi: Kurumların iktisadi incelenmesi (Çev. E. K. – H. Bilir). Ankara: Heretik Yayınları.
Weber, M. (2014). Protestan ahlakı ve kapitalizmin ruhu (Çev. M. Ökten). Ankara: Tutku Yayınevi.
Weber, M. (2016). Din sosyolojisi: Max Weber (Çev. L. Boyacı) (2. baskı). İstanbul: Yarın Yayınları.
Yıldız, S. ve Yıldız, Z. (2018) İslam’ın turizme yansıması: Helal turizm, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(26), 770-781.
Yüce Kur’an ve açıklamalı yorumlu meali. (2011). Çev. A. Şener, M. C. Sofuoğlu, M. Yıldırım. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
Yeniçıktı, N. (2014). İletişimsel eylem ve Facebook: Gezi Parkı olaylarında sosyal medyanın gücü, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 8(2), 263-284.
Zitkiene, R. and Kriaučiūnaitė-Lazauskienė, G. (2019). The interplay of religious symbols and cultural values theory in advertising, Sciendo, 81(1), 119-137.