Babur ve Bayram Han Dîvânlarındaki Deyimler

Deyimler, bir duyguyu ya da düşünceyi daha etkili ve özlü bir biçimde ifade etmeye yarayan kalıplaşmış söz öbekleridir. Deyimlerin oluşumunda en az iki sözcük yer almalı ve bu sözcüklerden en az birinin gerçek anlamının dışında bir anlama sahip olması gerekmektedir. Bu şekilde oluşmuş deyimler, kalabalık söz kadrosuyla anlatılacak ifadeyi, daha kısa ve etkili bir yolla ifade etmekte ve konu üzerinde derinlemesine düşünmeyi sağlamaktadır. Türkçe, deyimlerin varlığı bakımından son derece zengin bir dildir. Türkçenin ilk yazılı metinlerini oluşturan Orhun Yazıtlarından itibaren, günümüze değin oluşturulmuş hemen hemen her eserin söz varlığında deyimlerin varsıllığı dikkati çekmektedir. Babur ve Bayram Han, Hindistan’da gelişen Türk edebiyatının öncü isimleri olmakla birlikte, aynı zamanda Babur Türk-Hint İmparatorluğu’nun saray erkanına bağlı önemli simalarıdır. Bu çalışmada, Babur ve Bayram Han’ın dîvânlarındaki, Türkçe’nin inceliklerini gösteren söz öbeklerinden olan deyimler tespit edilmiştir. Çalışmada, deyim ile ilgili birtakım bilgiler verildikten sonra eserlerde geçen deyimlerin yapı bakımından tasnifi yapılmıştır. Deyimlerin yapı yönünden incelenmesinde Zeynep Korkmaz’ın “Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi” adlı eserinde yaptığı sınıflandırma örnek alınmıştır. Daha sonra bu deyimler, kökenleri bakımından ayrı bir sınıflandırmaya daha tabi tutulmuştur. Çalışmanın ekinde ise deyimler, alfabe sıralamasına göre sırasıyla dizilmiş ve deyimlerin anlamları verilmiştir. Ayrıca tespiti yapılan deyimlerin, eserde geçtikleri yerler numaralandırılarak kullanım sıklığı belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Babur, Bayram Han, Babur Dîvânı, Bayram Han Dîvânı, Çağatayca, Çağatay Türkçesi, Deyimler

PDF

___

Aksoy, Ömer Asım. (1978). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II-III. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dinç, Ahmet. (2021). “Son Dönem Çağatayca Tarih Eseri Şecere-yi Harezmşâhî’de Yer Alan Deyimler”. Uluslararası Türkçe, Edebiyat, Kültür, Eğitim Dergisi. S. 10/1., s. 42-63.
Eraslan, Kemal. (1993). “Çağatay Edebiyatı”. TDV İslâm Ansiklopedisi. c.8, s. 168-176. Gedik, Sadi. (2013). “Çağatayca Kitab-ı Mebde-i Nur Mesnevisi’nde Deyimler”. KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 10.(1), s. 59-84.
Hengirmen, Mehmet. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
Kara, Mehmet ve Karadoğan, Ahmet. (2004). Türkmen Türkçesi – Türkiye Türkçesi Deyimler Sözlüğü. Ankara: Çağlar Yayınevi.
Karaağaç, Günay. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Zeynep. (2010). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Korkmaz, Zeynep. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Köprülü, Mehmet Fuat. (1940). “Çağatay Edebiyatı”. M.E.B İslâm Ansiklopedisi. c. C-Ç-D.
Özyaşamış Şakar, Sezer. (2021). Eski Türkiye Türkçesinin Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Dün, Bugün, Yarın Yayınları.
Sinan, Ahmet Turan. (2008). “Deyim Kavramı Üzerine Notlar I”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. c.18 S.2, s. 91-98.
Subaşı Uzun, Leyla. (1991). “Deyimleşme ve Türkçede Deyimleşme Dereceleri”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi. 2, s. 29-39.
Şahin, Hatice. (2004). Türkçede Organ İsimleriyle Kurulmuş Deyimler. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
Şen, Serkan. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Tekcan, Münevver. (2007). Bayram Han’ın Türkçe Divanı. İstanbul: Beşir Kitabevi.
Vardar, Berke. (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
Yücel, Bilal. (1995). Bâbür Dîvânı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.