XVII. Yüzyılda Enderûn’daki Ödeme ve İn‘âmlar Üzerine Bir İnceleme

Osmanlı saray teşkilatının mühim bir kısmı olan Enderûn-ı Hümâyûn, hem bir okul hem de padişahın yaşam alanıydı. Devşirilen ya da bir paşanın hediyesi olarak Enderûn’a alınan iç oğlanı, burada eğitim hayatına başlar ve başarılı oldukça üst sınıflara terfi ederek ayrıcalık kazanırdı. Terfi eden iç oğlanı, padişahın zenginliğinden faydalanır ve padişaha sadık da olursa imparatorluğun gelecekteki yöneticisi olabilirdi. Enderûn tarihi incelenirken üzerinde önemle durulması gereken dönem IV. Mehmed’in saltanattaki yıllarıdır. Bu dönemde Enderûn’un klasik yapısında değişikliğe gidilmiş, Doğancı Koğuşu ile Büyük ve Küçük Odalar kapatılmış ve dilsizlerin sayısı da ciddi miktarda azaltılmıştır. Bu teşkilat değişikliklerinin yanında “Viyana Bozgunu” sonrası yaşanılan mali sıkıntılar Enderûn’a da yansımış ve Enderûn’un geleneksel ödemelerinde değişiklikler olmuştur. Bu yüzden, Enderûn’un gerek teşkilat yapısı gerekse ekonomik geleneklerinin bir bütün hâlinde incelenmesi zorlaşmıştır. Bu çalışmada, XVII. yüzyılda Enderûn’daki ödeme ve in‘âmlar hakkında bilgi verilecektir. Böylece, Enderûn’un klasik dönem teşkilat yapısı verilen ödeme ve in‘âmlar sayesinde ortaya konulabilecek, imparatorluğun ekonomik sıkıntılar çektiği bir dönemde kurumun zenginliği ve avantajları gözler önüne serilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Enderûn, IV. Mehmed, İn‘âm

-

The palace school Enderun, which is an important part of Ottoman court, was both a school and living space of the sultan. The ichoghlan who was taken to Enderun by collecting or as a gift for pasha started his education and he gained privilege to be promoted upper class if he was a successful. The promoted ichoghlan benefited from the sultan’s wealth. And if he was a loyal man, he could be the most important administratator of empire in the future. When a research on the history of Enderun is done, the period which must be emphasized on is Mehmed IV's reign which was from 1648 until 1687. In this time, the classical structure of Enderun was changed, falconers dormitory and the lower two dormitories closed and the number of the dumbs was reduced. In addition to the changes in Enderun, after Vienna defeat, the empire experienced serious economic problems. These problems affected Enderun too and some of the payment for ichoghlans was amended. That’s why both organizational structure and traditional payment of Enderun are difficult to examine. In this article, in the seventeenth century information about traditional payments kanûn-ı kadîm payment ve in‘âm- in Enderun will be given. In this way, the organizational structure of Enderun during the classical time, payment and in’am will be explain and the wealth and advantages of institution will be revealed when The Ottoman Empire experienced economic depression

Keywords:

Enderun, IV. Mehmed, Traditional Payments,

PDF

___

Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi (TSMA) Defterler Kataloğu (D) nr. 2013: 5, 13, 15, 16, 17, 20, 21, 26, 31, 32, 33, 37; nr. 9590: 4, 5, 6; nr. 9588: 5, 11; nr. 8274: 2; nr. 10457/15: 2; nr. 10457/147, 148, 150; nr. 10457/47, 48, 61: 2;nr. nr. 10457/67: 1b; nr. 10457/69: 2; nr. 10457/73; nr. 10457/78: 1b; nr. 10457/83: 2; nr. 10457/85: 2; nr. 10457/86: 1b; nr. 10457/93: 2; nr. 10457/94: 2; nr. 10457/97; nr. 2344/188; nr. 1059: 48; nr. 2110/3: 3; nr. 2110/6: 2; nr. 2110/8: 2; nr. 2110/9: 2.
BOBOVİUS, Albertus (2013). Saray-ı Enderûn Topkapı Sarayı’nda Yaşam, çev. Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
DAĞLI, Barış (2007). Kelime Kazanımı Üzerinde Bir Araştırma (Kıyafet ve Kumaş Adları Örneği), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
DEVELLİOĞLU, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, (25. Basım), Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
Hezarfen Hüseyin Efendi (1998), Telhîsü’l-Beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, haz. Dr. Sevim İlgürel, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
İPŞİRLİ, Mehmet (1995). “Enderûn”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 11: 185-187, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
KIRAN, Batuhan İsmail (2014a). Osmanlı Saray Teşkilatında Doğancı Koğuşu, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
KIRAN, Batuhan İsmail (2014b). “Enderûn-ı Hümâyun’da Dilsiz İç Oğlanları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7 (35): 277-285.
Mehmed Halife (ty.). Tarih-i Gılmanî, haz. Ö. Karayumak, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
ÖZCAN, Abdülkadir (1993). “Cülûs”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, 8: 108-114, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
PAKALIN, M. Z. (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, 3. Basım, İstanbul: MEB.
Şemsettin Sami (1317). Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1984). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.