Veliefendi Basma Fabrikası Örneği Bağlamında Fabrika-yı Hümayunlarda Avrupalı Ustaların Yeri ve Önemi

Osmanlı Devleti’nde 1840’lı yıllarda, Avrupa’daki benzerleri gibi inşa edilmiş ve Fabrika-yı Hümayun olarak anılan sanayi kuruluşları vücuda getirildi. Bu fabrikaların makine ve teknik aksamlarının büyük bir bölümü Avrupa’dan ithal edildiği gibi, bu mekanizmaları kullanacak usta ve teknisyenler de yurt dışından getirildi. Yakın zamana kadar tarih literatüründe yer alan değerlendirmelerin aksine, Fabrika-yı Hümayunların açıldığı ilk birkaç sene dışında, yabancı ustaların sanayi kuruluşlarında gerçekleştirilen üretim üzerinde her hangi bir belirleyici vasfı ya da ağırlığı bulunmamaktaydı. Yüzlerce personelin istihdam edildiği Fabrika-yı Hümayunlar’da yabancı ustaların sayısı genellikle birkaç kişi ile sınırlıydı.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı; Sanayi; Fabrika; Avrupalı Ustalar

-

Some Industrial Enterprises, which were called Fabrika-yı Hümayun and built like European ones, had been established in the Ottoman Empire in the 1840s. The majority of the machinery and mechanical parts of these factories had been imported from the Europe, and also the masters and technicians, who were to use these equipments, had been brought from abroad. However, in contradistinction to some evaluations in literature, which were accepted until quite recently, these foreign masters had not been determinative and did not play a massive role on the production in the Industrial Enterprises apart from the first few years of the Fabrika-yı Humayun. There were only a few foreign masters in these Imperial Factories, which had had hundreds of employees

Keywords:

Ottoman, Industry, Factory European Masters,

PDF

___

AYDÜZ, Salim (1998). “XIV-XVI. Asırlarda, Avrupa Ateşli Silah Teknolojisinin Osmanlılara Aktarılmasında Rol Oynayan Avrupalı Teknisyenler (Taife-i Efrenciyan)”, Belleten LXII (235): 779-830, Ankara.
AYTEMUR, Ö. Janset (2010). Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (1930-1945), İstanbul.
BAKIR, Abdulhalik (2001). “Ortaçağ İslam Dünyasında Dokuma Sanayi”, Belleten, LXIV(241): 749-826, Ankara.
BULUŞ, Abdülkadir (2000). Hereke Fabrikası, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul.
CHARLES, Mc Farlane (1850). Turkey And It’s Destiny, London.
ÇETİN Birol (2002). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri Teknolojinin Takibi (1700-1900)”, Türkler, Cilt 13, Ankara.
CLARK, Edward C. (1992). “Osmanlı Sanayi Devrimi” Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler, haz. Ekmeleddin İhsanoğlu, 37-52, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
DÜZCÜ, Levent (2012). Yelkenliden Buharlıya Geçişte Osmanlı Denizciliği (1825-1855), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara.
GİZ, Adnan (1970). “Türkiye’de İlk Buhar Makineleri” İSOD, İstanbul.
İHSANOĞLU, Ekmeleddin (1992). “Osmanlıların Batıda Gelişen Bazı teknolojik Yeniliklerden Etkilenmeleri”, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler, 121-139, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
KARAL, Enver Ziya (1996). Osmanlı Tarihi, Cilt VI, Ankara.
KARAVAR, Hilal (2007). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmit Çuka Fabrikası, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
KÜÇÜKERMAN, Önder (1998), Feshane Defterdar Fabrikası, İstanbul.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat S. (1981). “Asakir-i Mansure-i Muhammediye Kıyâfeti ve Malzemesinin Temini Meselesi”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, 519-605, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
MURPHY, Rhoads (1992). “Osmanlıların Batı Teknolojisini Benimsemedeki Tutumları: Efrenci Teknisyenlerin Sivil ve Askeri Uygulamalardaki Rolü” Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalara Yeni Görüşler, 7-20, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÖKÇÜN, A. Gündüz (1972) “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında İmalat Sanayii Alanında Verilen Ruhsat ve İmtiyazların Ana Çizgileri”, AÜSBFD, XXVII(1): 135-166, Ankara.
ÖNSOY, Rıfat (1983). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i Umumi-i Osmanî (1863 İstanbul Sergisi), Belleten, XLVII (185): 195-235, Ankara.
QUARTER, Donald (2004). Osmanlı İmparatorluğu 1700–1922, Çev. Ayşe Berktay, İstanbul: İletişim Yayınları.
TOPRAK, Zafer (1985). “Tanzimat’ta Osmanlı Sanayii”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 5, İstanbul: İletişim Yayınları.
TURGUT, Mehmet (1985). Japon Mucizesi ve Türkiye, İstanbul: Dergâh Yayınları.
YILMAZ, Serap (1992). “Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğu ile Ekonomik İlişkileri: XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı-Hint Ticareti İle İlgili Bir Araştırma Fransız Arşivlerinden II” Belleten, LVI (215): 31-62, Ankara.
YILMAZ, Serap (1993). “XVII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İpekli Dokuma Endüstrisine Genel Bir Bakış ve Fransa İle İpekli Kumaş Ticareti”, X. Türk Tarih Kongresi (Bildiriler), Cilt IV, ss. 1651-1670, Ankara: TTK.