Ahmed Hamdullâh Efendi’nin Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr İsimli Mecmûası

Farklı kişilere ait metinlerin veya metin parçalarının bir araya getirildiği şahsî defterler olarak tanımlanan mecmûalar, ihtiva ettikleri zengin edebî, tarihî, dinî ve kültürel malzemeler açısından Türk kültürü, edebiyatı ve tarihi için oldukça kıymetlidir. Edebiyat dışı kayıtları da içermeleri bakımından başta halk bilimi olmak üzere sosyoloji, kültür tarihi, dinler tarihi, tıp, farmakoloji gibi pek çok farklı disiplinin de yararlandığı mecmûalar, XX. yüzyıla kadar Osmanlı ilim, kültür ve edebiyatında çokça istifade edilen eserlerdendir. Bu makalede, son devir Osmanlı ulemasından Ahmed Hamdullâh Efendi’nin tertip ettiği ve içerisinde edebiyat, tarih, din, felsefe, sosyoloji gibi pek çok bilim dalına ait Arapça, Farsça ve Türkçe yazılmış iki yüzü aşkın kitaptan ve onlarca gazeteden seçilmiş edebî, tarihî ve ilmî metinleri ihtiva eden dört ciltlik Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr isimli mecmûa incelenmiştir. Barındırdığı binden fazla beyitle tam manasıyla bir antoloji özelliği gösteren bu eser, aynı zamanda atasözlerinden deyimlere, biyografiden şerhe, tarihten sanata kadar Türk kültür ve edebiyatını ilgilendiren yüzlerce konuya dair derlenmiş yazıları, manzumeleri, fıkraları, hikâyeleri, anıları, makaleleri vb. ihtiva etmektedir. Bu çalışmada öncelikle mecmûanın mürettibi Ahmed Hamdullâh Efendi’nin hayatı ve eserleri birincil kaynaklardan hareketle ortaya konulmuş; sonrasında ise daha geniş kitlelerin istifade edilebilmesi gayesiyle ilmî ve edebî pek çok kıymetleri hâiz bu mecmûanın Türkçe kısımlarının bir dökümü sunulmuştur.

Ahmed Hamdullâh Efendi’s Majmua Called Ferâ'idü'l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr

Majmuas (compilation, garland), defined as personal notebooks in which texts or pieces of text belonging to different people are combined, are very valuable for Turkish culture, literature and history in terms of the rich literary, historical, religious and cultural materials they contain. In terms of including non-literary records the majmuas, which were used by many different disciplines such as sociology, cultural history, history of religions, medicine, pharmacology, folklore in particular, are among the works that were used widely in the Ottoman science, culture and literature until the 20th century. In this article, the four-volume majmua entitled Ferâ'idü'l-Âsâr ve Harâ'idü'l-Eş'âr were studied. This majmua is containing the literary, historical and scientific texts selected from more than two hundred books and dozens of newspapers written in Arabic, Persian and Turkish pertaining to many disciplines such as literature, history, religion, philosophy, sociology and were composed by Ahmed Hamdullâh Efendi, who was one of the last period Ottoman scholars. This work, which has a feature of anthology in the strict sense with more than a thousand couplets in it, also contains writings, poems, anecdotes, stories, memoirs, articles, etc. compiled on hundreds of subjects that are related to Turkish culture and literature from proverbs to idioms, from biography to comment, from history to art. In this study, firstly, the life and works of Ahmed Hamdullâh Efendi, the compositor for the majmua were touched upon based on primary sources, and then a printout of the Turkish parts of this majmua, which has many scientific and literary values, was presented in order that the large masses can benefit from it.

PDF

___

Ahmed Hamdullâh Efendi (1265). Tezkiretü’l-Müştakât. İstanbul.

Bağdatlı İsmail Paşa (1951-1955). Hediyyetü’l-Ârifîn I-II. İstanbul: MEB Yayınları.

Bursalı Mehmet Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri I-III. İstanbul: Matbaa-ı Âmire.

GÜRBÜZ, Mehmet (2012). Şiir Mecmûaları Üzerine Bir Tasnif Denemesi. Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, ss. 99-113, İstanbul: Turkuaz Yayınları.

KÖKSAL, Mehmet Fatih (2016). “Cönklerde Divan Şiiri, Divan Şiirinde Cönkler”. Millî Folklor, Yıl 28, 111: 28-40.

KÖKSAL, Mehmet Fatih (2012). “Şiir Mecmûalarının Önemi ve ‘Mecmûaların Sistematik Tasnifi Projesi’ (MESTAP)”. Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, ss. 411-431, İstanbul: Turkuaz Yayınları.

Mütercim Asım Efendi (2014). Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi I-VI. İstanbul: YEK Yayınları.

ÖZEN, Şükrü (2005). “Osmanlı Döneminde Fetva Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5): 249-378.

UZUN, Mustafa İsmet (2003). “Mecmûa”. TDİVA, Cilt: XXVIII, ss. 265-268, İstanbul.

Ahmed Hamdullâh Efendi. en-Nücûmu’d-Derârî İlâ-İrşadi’s-Sârî, Beyazıt Devlet Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi Koleksiyonu, No: 3916.

Ahmed Hamdullâh Efendi. en-Nücûmu’d-Derârî İlâ-İrşadi’s-Sârî, Beyazıt Devlet Kütüphanesi Beyazıt Koleksiyonu, No: 1033.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr, Cilt 1-2, Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye Koleksiyonu, No: 1472.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr, Cilt 3, Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye Koleksiyonu, No: 1473.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr, Cilt 4, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, No: TY 1379.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr, Cilt 4, Süleymaniye Kütüphanesi Yazma Bağışlar Koleksiyonu, No: 6692.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr, Cilt 1-2, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, No: TY 1377.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Ferâ’idü’l-Âsâr ve Harâ’idü'l-Eş‘âr, Cilt 3, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, No: TY 1378.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Fihristi Külliyâtü Ebi’l-Bekâ, Millet Kütüphanesi AE.Arabî No: 4178.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn, Süleymaniye Kütüphanesi Fatih Koleksiyonu, No: 1300.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn. Beyazıt Kütüphanesi Beyazıt Koleksiyonu, No: 6049.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn. Beyazıt Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi Koleksiyonu, No: 3538.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn. Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, No: A 6711.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn. Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye Koleksiyonu, No: 444

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn. Süleymaniye Kütüphanesi Ragıp Paşa Koleksiyonu, No: 1502.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mazbatatu’l-Fünûn. Süleymaniye Kütüphanesi Âtıf Efendi Koleksiyonu, No: 1723.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mecelle-i Nefîse. Beyazıt Kütüphanesi Beyazıt Koleksiyonu No: 6049.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mecelle-i Nefîse. Beyazıt Kütüphanesi Veliyyüddin Efendi No: 2849.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mecelle-i Nefîse. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, No: TY 1370.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mecelle-i Nefîse. Süleymaniye Kütüphanesi Ragıp Paşa Koleksiyonu, No: 1256.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mir’âtu’l-Mürâfi‘în. Beyazıt Kütüphanesi Beyazıt Koleksiyonu, No: 2734.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mir’âtu’l-Mürâfi‘în. Süleymaniye Kütüphanesi Süleymaniye Koleksiyonu, No: 685.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mir’âtü’l-Usûl Muhtasarı. Süleymaniye Kütüphanesi Atıf Efendi Koleksiyonu, No: 1723.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Mir’âtü’l-Usûl Muhtasarı. Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye Koleksiyonu, No: 443.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Terceme-i Hâl. Beyazıt Kütüphanesi Beyazıt Koleksiyonu, No: 4222.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Tezkire-i Fevâid-i Fârisiyye. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi, No: 6128.

Ahmed Hamdullâh Efendi. Yayaköylü Ahmed Râşid Efendi’nin Nuhbe-i Vehbî Şerhindeki Hatâlarını Şâmil Risâle, Atatürk Üniversitesi Seyfettin Özege Kütüphanesi Âgâh Sırrı Levend Koleksiyonu, No: 309.

MŞH (Meşihat Arşivi). SAİD (Sicill-i Ahvâl Dosyaları), 11/3.