Arnavutluk'tan İstanbul'a Bir Âlim Portresi: Debreli Vildan Faik Efendi

Vildan Faik Efendi , gerek yerine getirdiği vazifeler ve gerekse kaleme aldığı eserler dolayısıyla son dönem Osmanlı ulemasının önemli temsilcilerinden biridir. Devlet meselelerine kayıtsız kalmayan/kalamayan pek çok alim gibi o da 19. yy'ın önemli hadiseleri karşısında dini/devleti kurtarma yolunda harekete geçmiş. Bu gayeyle medreselerin ıslahı için bir nizamnâme kaleme aldığı gibi Meşrutiyet rejimini güçlendirmek ve Arnavut milliyetçiliğinin yükselişini engellemek için de teşebbüslerde bulunmuştur. Bu makalede müderrislik ve muallimlik vazifesi, huzur dersi hocalığı, halkı irşad gayesiyle verdiği vaaz ve konferanslar, Meşrutiyet devrinin çalkantılı ortamında Arnavutluk'ta yürüttüğü faaliyetler, kaleme aldığı eserler üzerinde durulmaktadır

Portraıt of a Scholar From Albanıa to İstanbul: Debreli Vildan Faik Efendi

Vildan Faik Efendi is the one of important representatives of the ulemas of the late Ottoman period because of both the tasks which he fulfilled and the works which he penned. He started to move in the wake of the recovery of the state against the important events of the 19th century as many scholars which could not be/ was not indifferent to the issues of the state. With this purpose, he wrote a regulations for the reformation of the madrasas, made actions in order to strengthen the regime of the constitutionalism and to prevent of the rising of Albanian nationalism. In this article, his duty of the mudarris-ship and the teaching, his mastership of Huzur Dersi , the sermons and the lectures which he gave with the purpose of the enlightenment of the people, the activities which he conducted in the turbulent environment of the term of the constitutionalism and the works which he penned are emphasized

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi
BEO, 3435/257621; 3440/257935; 3450/258704; 3454/259048.
MF.MKT, 379/46; 576/48.
Ruus Defteri, nr: 241.
TFR.I.ŞKT, 164/16361.
Y.MTV, 290/50; 302/93; 313/7 . ZB, 623/112.
Emekli Sandığı Arşivi (Ankara)
Mülki Tasnif, nr. 42194.
İstanbul Müftülüğü Şer'iye Sicilleri Arşivi
Huzur-ı Hümâyûn Müderrisleri Defteri (HHMD), nr. 45
Sicill-i Ahval Dosyası, nr. 3591.
Tarik Defterleri (TD), nr. 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15.
Haus-, Hof- und Staatsarchive (Avusturya)
Albanien Kart 15, No: 73, Manastır 23 Kasım 1908; Albanien Kart 15, No: 75, Draç 22 Aralık 1908.
Gazete, Salname ve Dergiler
Ceride-i İlmiye, II, sy. 14, Şaban 1333, sy. 15, Ramazan 1333, V, sy. 48, Zilkade 1337.
İkdam, 15 Zilhicce 1343 Salı/7 Temmuz 1341, nr. 10146.
İlmiye Salnamesi, Matbaa-i Âmire, Dâru'l-Hılâfeti'l-Aliyye 1334.
Muhibban , 14 Safer 1329/1 Şubat 1326, II, sy. 2, s. 114-115; 15 Rebiülahir 1329/3 Mart 1327, II, sy. 3, s. 122; 14 Rebiülahir 1329/1 Nisan 1327, II, sy. 4, s. 134-135. Salnâme-i Asker î, Matbaa-i Cerîde-i Askeriyye, 1304. ______ Matbaa-i Cerîde-i Askeriyye, İstanbul 1307. Salnâme-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye , Matbaa-i Âmire, Dâru'l-Hılâfeti'l-Aliyye 1317. ______ Matbaa-i Âmire, Dâru'l-Hılâfeti'l-Aliyye 1319. ______ Asır Matbaası, Dâru'l-Hılâfeti'l-Aliyye 1321. Sırat-ı Müstakim , 28 Safer 1328/25 Şubat 1325, nr. 79; 25 Muharrem 1326/13Kanunis â ni 1326, nr. 125. Ta ni n , 13 Safer 1327, 22 Şubat 1324, 7 Mart 1909, nr. 215; 14 Muharrem 1328/13 Kanunisani 1325, nr. 33-502; 1 Safer 1328/29 Kanunis âni 1325/11 Şubat 1910, nr. 518; 6 Ramazan 1329/17 Ağustos 1327/30 Ağustos 1911, nr. 1076; 21 Safer 1330/28 Kanunisâni 1327/10 Şubat, 1912, nr. 1236. Tercüman-ı Hakikat , 27 Rebiülevvel 1328/26 Mart 1326, nr. 10422. Kitap ve Makaleler Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması , İstanbul 1996, IV. Altuntaş, Zeynep, "Yarı Ulemadan Bir Jön Türk Hoca Muhyiddin'in Hayatı ve Eserleri", Ta r i h v e Toplum Yeni Yaklaşımlar , Güz 2011, sy. 13, s. 223-255. Ankara İstiklal Mahkemesi Zabıtları 1926 , haz: Ahmed Nedim, İstanbul 1983. Atay, Hüseyin, Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi , İstanbul 1983. Baltacı, Cahid , VI-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri , İstanbul 2005, I-II. Bartl, Peter, Milli Bağımsızlık Hareketleri Esnasında Arnavutluk Müslümanları (1878-1912) , İstanbul 1998. Behceti İsmail Hakkı el-Üsküdarî, Merâkid-i Mutebere-i Üsküdar , haz: Bedi N. Şehsuvaroğlu, İstanbul 1976. Bozbora, Nuray, Osmanlı Yönetiminde Arnavutluk ve Arnavut Ulusçuluğu'nun Gelişimi , İstanbul 1997. Can, Bülent Bilmez, "Arnavut Dil-Ulusçuluğu ve Alfabe Tartışmalarında İlk Zirve 100. Yılında Manastır Kongresi (14-22 Kasım 1908)", To p l u m s a l Ta r i h , Kasım 2008, 179, s. 28-29. Clayer, Nathalie, Arnavut Milliyetçiliğinin Kökenleri Avrupa'da Çoğunluğu Müslüman Bir Ulu - sun Doğuşu , İstanbul 2013. Çelik, Bilgin, İttihatçılar ve Arnavutlar , İstanbul 2004. Çiçek, Yeliz, Vildan Faik'in Teshilü's-Sarf adlı Eserinin Arapça Dilbilgisi Öğretimi Açısından Değerlendirilmes i, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara 2009. Derman, M. Uğur, " Hezârfen Hattat Üsküdarlı Necmeddin Okyay", Üsküdar Sempozyumu I, 23- 25 Mayıs 2003, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Emre Bilgili, Kemal Kahraman, Celil Güngör, İstanbul 2004, II, s. 182-.194. Elmalı, Hüseyin, "İbnu'n Nahvi, el-Kasîdetu'l- Münferice'si ve Tercümesi", D.EÜ. İlahiyat Fakültesi, XVI, İzmir 2002, s. 37-56. Ergin, Osman Nuri, Türk Maarif Tarihi , İstanbul 1977, III-IV. Eşref Edib, Mehmed Âkif Hayatı Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları , İstanbul 1960. eş-Şenferâ, el-Büstî, et-Tuğraî, Lâmiyyetu'l-Arab, Unvânu'l-Hikem, Lâmiyyeti'l-Acem , haz: Nurettin Ceviz, Sadi Çögenli, Erzurum 2000. Gazel, Ahmet Ali, İkinci Meşrutiyet Dönemi Siyasi Mücadelesinde Lütfi Fikri'nin Tanzimat'ı , Konya 2007. Güldöşüren, Arzu, "Bilinmeyen Bir Medrese Islahatı Metni ve Değerlendirilmesi", Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi , (2011/2), 31, s. 201-220. _____"Vildan Fâik Efendi", DİA , XLIII, İstanbul 2013, s. 108-109. Gündüz, Hüseyin, "Hz. Muhammed Hakkında Yazılmış Hilyeler", Hilye-i Şerîfe Hz. Muhammed'in Özellikleri, ed. Faruk Taşkale, Hüseyin Gündüz, Artam Antik A.Ş. Kül - tür Yayınları, İstanbul 2011, s. 31-37. Hariri, Makâmât , çev. Sabri Sevsevil, İstanbul, 1952. Haskan, Mehmet Nermi, Yüzyıllar Boyunca Üsküdar , Üsküdar Belediyesi, Temmuz 2001, I-II. Hocaoğlu, Baran , II. Meşrutiyette İktidar-Muhalefet İlişkileri 1908-1913 , İstanbul 2010. İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Asır Türk Şairleri , Dergah Yayınları, İstanbul 1988. İpşirli, Mehmet, "Huzur Dersleri", DİA , XVIII, İstanbul 1998, 441-444. İrtem, Süleyman Kani, Meşrutiyetten Mütarekeye (1909-1918) , haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2004. İşli, Necdet, "Üsküdar Envanterinden Seçmeler", Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI , 6-9 Kasım 2008, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2008, I, s. 507-516. Kansu, Aykut, Politics In Post-Revolutionary Turkey, 1908-1913 , Social, Economic And Political Studies Of The Middle East And Asia, Brill 2000. Kara, İsmail , İslamcıların Siyasi Görüşleri , İstanbul 2001. Kara, Mustafa, Din, hayat, sanat açısından Tekkeler ve Zaviyeler , İstanbul 1977. _____Mustafa Kara, "Dergâhlar ve Mersiyehanlar", Türk Edebiyatı , Ocak 2008, sy. 411, s. 10-15. Kaya, Mahmut, "Bûsîrî Muhammed b. Said", DİA , VI, İstanbul 1992, s. 468-470. Kılıç, Hulusi, "Harîrî", DİA , XVI, İstanbul 1997, s. 191-192. Koloğlu, Orhan, İttihatçılar ve Masonlar , İstanbul 1991. Kut, A. Turgut, "İstanbul Sıbyan Mektepleriyle İlgili Bir Vesika", İstanbul Armağanı , İstanbul 1997, III, s. 347-374. Kütükoğlu, Mübahat S., "Dârü>l-Hilâfeti>l-Aliyye Medresesi ve Kuruluş Arefesinde İstanbul Medreseleri", İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, c. VII, İstanbul 1978, s. 1-210. _____ XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri , Ankara 2000. Mardin, Ebülulâ, Huzur Dersleri , İstanbul 1956, II- III. Omay, Semiha, Huzur Dersleri İle İlgili Konuşmalar , İstanbul 1965. Osmanzade Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliya , haz: Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, İstanbul 2006, II. Örenç, Ali Fuat, "Mutasarrıf ", DİA , XXXI, İstanbul 2006, s. 377-379. Özcan, Tahsin, "Ömer Lutfi Efendi", DİA, XXXIV , İstanbul 2007, 73-74. Özel, Mustafa, "Debreli Vildan Fâ'ik ve el-Multekât fî usûli't-tefsîr ", İslâmiyât II Ekim-Aralık 1999, sy. 4, s. 223-226. _____"Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler I", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi , İzmir 2002, sy. XV, s. 61-96. _____"Nahl/16 Sûresinin 90. Ayetinin Tefsiri", C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi , 2006-X/2, s. 139-151. Polat, Nazım H., Müdâfaa-i Milliye Cemiyeti , Ankara 1991. Sönmez, Banu İşlet, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti , İstanbul 2007. Sula, Murat, "Debreli Vildan Faik ve Teshilu'n-Nahv'i", Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakül - tesi Dergisi , 2009/ XXIX, s. 123-174. Süleyman Şefik Paşa, Hatıratım Başıma Gelenler ve Gördüklerim 31 Mart Vakası, haz. Hümey - ra Zerdeci, İstanbul 2004. Şeyh Hayrullah Tâceddin er-Rıfâi Külliyâtı , haz. Selami Şimşek, İstanbul 2012. Temiz, Bilal, "Hud Suresi'nde Hz. Lut ve Kavmi, EKEV Akademi Dergisi, yıl: 12, Bahar 2008, sy. 35, s. 311-331. Tunaya, Tarık Zafer, Türkiyede Siyasal Partiler , İstanbul 1998, I. Turan, Emel, Hz. Peygamber'in Yaratılışı ve Mucizelerine Dair Aziz Mahmud Hüdai'nin Ahvâlü'n- Nebiyyi'l-Muhtâr Adlı Risalesi , Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013. Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi , İstanbul 1941, II. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilatı, Ankara 1988. Yücer, "Mahmut, Üsküdar'da Sâdîlik ve Sâdî Tekkeleri", Üsküdar Sempozyumu II, 12-13 Mart 2014, ed. Zekeriya Kurşun, Ahmet Emre Bilgili, Kemal Kahraman, Celil Güngör, Seyfettin Ünlü, İstanbul 2005, I, s. 202-225. Zekaj, Ramız, The Devolopment Of The Islamic Culture Among Albanians During The XXth Cen - tury , The Albanıan Institute Of Islamic Thought Civilization (AIITC), Tiran 1997