SİİRT ARAPÇASINDA DİLSEL FARKLILIKLAR
Türkiye’de konuşulan onlarca dilden birisi de Arapçadır. Bu dil, genellikle Türkiye’nin güneydoğu illerinde yaşayan Arap asıllı vatandaşlar tarafından konuşulmaktadır. Siirt ili de içerisinde Arapça konuşan insanların bulunduğu şehirlerdendir. Siirt Arapça diyalekti, Siirt merkez ile Rıstâḳ bölgesi diye bilinen Tillo ilçesi ve etrafındaki altı yerleşim yerinde konuşulmaktadır. Bu yörede konuşulan Arapça diyalektinin bir yazılı dili bulunmamakla birlikte asırlardır şifahi kültüre dayanarak ayakta kalmayı başarabilmiştir. Tarihi süreç içerisinde farklı kültürlerle iletişime geçilmesi, bir yazılı sisteme dayanmaması ve değişen dünya algısı karşısında çeşitli aşındırıcı etkenlere maruz kalması neticesinde bu dilin ses, yapı ve karakterinde birtakım değişimler olmuştur. Siirt Arapçasının konuşulduğu Siirt merkez ile Rıstâḳ bölgesi arasında zamanla oluşan bu farklılıklar, bu dili konuşan insanlar tarafından kolaylıkla fark edilebilir seviyeye ulaşmıştır. Hatta Rıstâḳ bölgesindeki köyler arasında bile başta fonetik olmak özere birtakım dilsel farklılıklardan söz etmek mümkündür. Bu anlamda lehçede hem bazı seslerin telaffuzunda hem bazı isim ve fiillerin kullanımında hem de sözlü edebiyat ürünlerinin lafız ve kullanım amaçlarında bazı farklılıklar meydana gelmiştir. Bu farklılıkların oluşmasında kültürel, coğrafi, fiziki ve demografik yapı gibi birtakım faktörler etkili olmuştur. Bu çalışmada Siirt Arapça diyalektinin konuşulduğu bölgelerde oluşan dilsel farklılıklar ve bu farklılıkların altında yatan sebepler ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler:
Dil, lehçe, Siirt Arapçası
___
- Aksoy, Ömer Asım. Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü (I-II). 6. Baskı. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1991.
- Bituna, Gabriel. Morfo-Sintaxa Dıalectului Arab Nord-Mesopotamian Din Siirt, Turcia, Bükreş: Bükreş Üniversitesi Yayınevi, 2016.
- Cengiz, Emin. “Siirt Arapçasını Yaşatmak”. Türkiye’de Konuşulan Arap Diyalektleri. Ed. Yaşar Acat. 224-265. İstanbul: Akdem Yayınları, 2018.
- Cengiz, Emin. “Türkçenin Siirt Arapçasına Etkisi”. Dil Bilimleri Klasik Sorunlar-Güncel Tartışmalar. Ed. M. Nesim Doru, Ömer Bozkurt. 711-727. Ankara: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, 2018.
- Çıkar, M. Şirin - Timurtaş, Abdulhadi. “Siirt Yöresinde Konuşulan Arapçanın Temel Özellikleri”. Nüsha Şaarkiyat Araştırmaları Dergisi 28 (2009/I): 87-112.
- Fırıncı, Doğan. “İmâle Kurallarını İnşasında Müberred’in Kullandığı Bazı Kavramlar”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016): 147-166.
- Gül, Necim. Siirt Arapçasını Kurtarmak. b.y.: Sage Matbaacılık, 2013.
- İbn Munzir, Ebu’l-Fazl Cemâluddîn Muhammed b. Mukerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî. Lisânu’l-‘Arab (I-VI). thk. Abdullâh Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullâh, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, t.y.
- Mergen, Ayhan. Siirtlinin Gönlünden Diline Yansıyan Atasözleri ve Deyimler Arapça Söylenişleriyle. Siirt: Özel Basım, 2017.
- Otto, Jastrow. “Türkiye’de Arapça Diyalektleri -Karşılaştırmalı Tipolojiye Doğru”. çev. Muna Özezen. Çukurova Üniversitesi SBE Dergisi 24/2 (2015): 63-74.
- Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. Osmân b. Ḳanber. el-Kitâb (I-V). thk. ve nşr. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn. 3. Baskı. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 1983.
- Şayır, Mehmet. Mardin Arapça Diyalekti. İstanbul: Akdem Yayınları, 2017.
- Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Mufassal fî ‘İlmi’l-‘Arabiyye, thk. Salih Kadâra, Ammân: Dâru ‘Ammâr, 2004.
- ISSN: 2757-752X
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi