İSLAM HUKUK METODOLOJİSİNDE FIKHÎ BİR İÇTİHAT YÖNTEMİ OLARAK TE’VİL

Genel olarak İslâm düşüncesinin oluşum süreçlerinde etkili olan kavramlardan biri te’vildir. Dilde yaşanan anlam kayması kapsamında terim anlam kazanan ve fıkıh usulü içerisinde ictihâdın aklî bir yöntemi olarak değerlendirilen te’vilin fürû-i fıkhın şekillenmesinde önemli bir rol oynadığı hususunda şüphe yoktur. Bu yönüyle te’vil hem klasik hem de mu‘asır usul eserlerinde yer bulmuştur. Dolayısıyla umûmun tahsisi, mutlakın takyidi, emrin vücûb yahut nedbe, nehyin tahrim yahut kerahete delâleti ve lafzın hakikat yahut mecaz yönü gibi fıkhî istinbâtta etkin olan hususlar aynı zamanda te’vile de zemin oluşturmaktadır. Ayrıca me‘âni harflerinin delâlet boyutları ile teârüz durumunda nasların te’lifi de te’vil kapsamında değerlendirilmektedir. Bu bağlamda umûm-husûs, nakil-iştirâk ve izmâr-nakil gibi lafız-manâ ilişkisine dayalı hususlar arasındaki teârüzü gidermek için değişik te’lif yöntemlerinden söz edilebilir. Çalışmamızda te’vil, aklî bir ictihâd yöntemi olarak ele alınmış, usul ve fıkıh eserlerinde yer bulan somut fıkhî uygulama örnekleri üzerinde değerlendirmeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, , Delalet, , Usul, , Te'vil, , Furû'l-fıkh.

PDF

___

Abdurrahman, Tâhâ. Fikhu’l-felsefe. Beyrut: el-Merkezü’s-sekâfî’l-Arabî, Dâru’l-beyzâ, ts. Âmidî, Ebû’l-Hasan Seyfuddîn Ali b. Ebî Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1981.
Apaydın, H. Yunus. İslâm Hukuk Usulü. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2017.
Bâcî, Ebû’l-Velid. el-Hudûd fi’l-usûl. thk. Nezih Hammâd, Beyrut, Müessesetü’l-mer’ânî, 1973.
Bâcî, Ebû’l-Velid. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1949.
Bereketî, Seyyid Muhammed Amîm el-İhsân el-Müceddidî. et-Ta‘rîfâtü’l-fıkhiyye. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Huseyn b. Ali b. Abdillâh en-Nisâbûrî. Ahkâmu’l-Kur'ân li’ş-Şâfiî. thk. Muhammed b. Zâhid b. Huseyn el-Kevserî, 1-2, Kahire: Mektebetü’l-hancî, 1414/1994.
Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır, 1-9, Dâru tavki’n-necât, 1422.
Buhârî, Abdulaziz b. Ahmed b. Muhammed el-Hanefî. Keşfu’l-esrâr şerhu usuli’l- Pezdevî, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İslamî, ts.
Câbirî, M. Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. çev. Burhan Köroğlu-Hasan Hacak-Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1999.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sadık el-Kamhâvî, 1-4, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1405.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Uceyl Câsim en-Neşmî, 1-3, Kuveyt: 1985.
Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdülmelik. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Abdulazîm Mahmud ed-Dîb, 1-2, Kâhire: Dârü’l-vefa, 2012.
Cüveynî, Ebû’l-Me‘âlî Abdülmelik. et-Telhîs fî usûli’l-fıkh, thk. Abdullah Cevlem en-Nübâlî- Beşir Ahmed el-Umerî. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Takvîmu’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2001.
Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. Te’sîsu’n-nazar (Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi). trc. Ferhat Koca. Ankara: Ankara Okulu, 2009.
Düreynî, Muhammed Fethî. el-Menâhicü’l-usûliyye. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1997.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘as es-Sicistânî, Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamîd, 1-4, Beyrut: el-Mektebetü’l-‘asriyye, ts.
Ebû Zehra, Muhammed. Usûlü’l-fıkh. Kahire: Dârü’l-fikri’l-‘Arabî, 1957.
Edîp Salih, Muhammed. Tefsîru’n-nusûs fî’l-fıkhi’l-İslâmî. I-II, Beyrut: 1993.
Ensârî, Abdul‘ula Muhammed b. Nizâmuddîn. Fevâtihu’r-rahamût şerhu müsellemi’s-sübût fî usûli’l-fıkh li Abdişşekûr el-Bihârî. Zapt ve Tashih. Abdullah Mahmut Muhammed Ömer, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2002. Ensârî, Zekeriyya b. Muhammed b. Ahmed b. Zekeriyya. Gâyetü’l-vusûl fî şerhi lübbi’l-usûl. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-‘Arabiyyeti’l-kübrâ, ts.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Müstasfâ min ‘ilmi’l-usûl. thk. Hamza b. Züheyr Hâfız, 1-4, Medine: 1413.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Menhûl min ta‘likâti’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Heytu. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1980.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed. el-Vecîz fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Ali Mu’avvad, Adil Abdulmevcûd. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkâm, 1418/1997.
Hallâf, Abdulvehhâb. ‘İlmu usûli’l-fıkh. Kahire: Mektebetü’d-da‘veti’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Ayad, Muhammed. et-Telakkî ve’t-te’vil. Medhalün Nazariyyün, Mecelletü Alâmât, Miknâs/Mağrib, 1998, sy. 20, 8.
İbn Cüzey, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Kelâmbî el-Gırnâtî el-Mâlikî. et-Teshîl fî ‘ulûmi’t-tenzîl. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1995.
İbn Cüzey, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed el-Kelâmbî el-Gırnâtî el-Mâlikî. Takrîbu’l-vusûl ilâ ‘ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmail. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1424/2003.
İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Zekeriyya. Mu‘cemu mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1979.
İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-İsfahânî. el-Hudûd fî’l-usûl. thk. Muhammed es-Süleymânî, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
İbn Hâcib, Osman b Cemâlüddîn Ömer. Muhtasaru’l-muntehâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004.
İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed, Müsned. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, I-VIII, Kahire: Dârü’l-hadis, 1990.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Kâhire: Dâru’l-hadis, 1403.
İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-Âsâr. thk. Abdulgaffâr Süleyman el-Bindârî. Dârü’l-Fikr, Beyrut 1984.
İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. Ravdatu’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. nşr. Seyfuddîn el-Kâtib, Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, 1981.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Cemâluddîn Muhammed b. Mukrim el-Afrikî el-Mısrî. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dâru’s-sâdır, 1300.
İbn Nuceym, Zeynuddin b. İbrahim b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. Beyrut: Daru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktasıd. Beyrut: Dârü’l-ma‘rife, 1988.
İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muhammed el-Kurtubî. ed-Darûrî fî usûlü’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, 1988.
İsfahânî, Şemsuddîn Ebû’s-Senâ Mahmud b. Abdurrahman b. Ahmed. Beyânu’l-muhtasar şerhu muhtasarı İbn Hâcib. Cidde: Dârü’l-Medenî, 1986.
İsfahânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. M. Seyyid Kilânî, Kahire: 1961.
İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasan b. Alî el-Ümevî. Nihâyetü’s-sûl şerhu Minhâci’l-usûl li’l-Beydâvî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993.
Karadâvî, Yusuf. Kur’ân’ı Anlamada Yöntem. Trc. Mehmet Nurullah Aktaş, İstanbul: Nida Yayınları, 2015.
Kumeydî, Zevâdî b. Buhûş. Te’vîlu’n-nusûs fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1430/2009.
Abdulmâlik Murtâz, et-Te’viliyye Beyne’l-Mukaddes ve’l-Müdennes. Mecelletü Âlemi’l-Fikr, el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sekâfeti ve’-Fünûn ve’l-Âdâb, Küveyt, Eylül 2000, sy 1, 29: 263.
Nakkâz, İsmail, Menâhicu’t-te’vil fi’l-fikri’l-usulî. Beyrut, Merkezü Nemâ li’l-Bühûsi ve’d-Dirâsât, 2017.
Nâsıf, Mustafa, Nazariyyetü’t-te’vil. en-Nâdî’l-Arabî es-Sekâfî, Cidde, 2000.
Nasr, Ebû Hâmid Zeyd, İşkâliyyâtü’l-kirâati ve âliyâtü’t-te’vil. Beyrut, el-Merkezü’s-Sekâfî’l-Arabî, Dâru’l-Beyzâ, 1990.
Nemle, Abdulkerim b. Ali b. Muhammed, el-Mühezzeb fî ilmi usûli’l-fıkhi’l-mukârin, 1-4, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd 1420/1999.
Nemle, Abdülkerim b. Ali b. Muhammed, İthâfü zevi’l-besâir bi şerhi ravdati’n-nâzır li İbn Kudâme. Riyâd: Dârü’l-‘Âsime, 1996.
Pezdevî, Fahru’l-İslâm Ali b. Muhammed b. Hüseyin. Kenzü’l-vüsûl ilâ ma’rifeti’l-usûl. Dersaâdet, 1890.
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî ‘ilmi’l-usûl. thk. Tahâ Cabir Fayyâz el-‘Ülvânî. Beyrut: Müessesetü’r-risale, 1997.
Râzî, Fahreddîn Muhammed b. Ömer. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1985.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. Beyrut: Dârü’l-ma’rife, ts.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Kitâbu’l-Mebsût. 1-31, Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, ts.
Şa'bân, Zekiyyüddîn. İslâm Hukuk İlminin Esasları. trc. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
Şâşî, Ebû Ali el-Hanefi. Usûlü’ş-Şâşî, Beyrut: Dârü’l-kitâb, 1982.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ‘ilmi’l-usûl. thk. Mustafa Saîd el-Hin, Muhyiddin Dib Mestû, Dımaşk: Dârü’l-kelimi’t-tayyib, 2009.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylu’l-Evtâr. thk. Muhammed Subhî b. Hasan Hallâk. Riyâd: Dâr-u İbni’l-Cevzî, 1427/2006.
Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali b. Yusuf el-Fîrûzâbâdî. el-Lüma‘ fî usûli’l-fıkh. thk. Muhyiddin Dib Mestu, Yusuf Ali Bedivî, Beyrut: Dâr-u İbn Kesir, 2008.
Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf el-Fîrûzâbâdî. et-Tabsira fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Heytu. Dımaşk: Dârü’l-fikr, ts.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-beyân ‘an tevîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Kahire: Dârü hecer, 2001.
Tacuddin, Mustafa, en-Nassu’l-Kur’anî ve müşkilu’t-te’vil. Mecelletü İslamiyyeti’l-Ma’rife, el-Ma’hedü’l-âlemî li’l-Fikri’l-İslâmî, 1419/1998, Yıl 4, sy. 41, 17.
Tavîle, Abdulvehhâb Abdüsselâm, Eserü’l-lüğa fî ihtilâfi’l-müctehidîn. Dârü’s-selâm, 2000.
Tilimsânî, Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Mâlikî. Miftâhu’l-vusûl ilâ binâi’l-fürû‘i ‘alâ’l-usûl. thk. Abdulvehhâb Abdullatîf. Kahire: Mektebetü’r-reşâd, ts.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed es-Sülemî. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Fuâd Abdulbâkî, İbrahim Atve. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
Zemahşerî, Cârullâh Ebû’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Ruûsu’l-mesâil. Kahire: 1960.
Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzak el-Murtazâ, Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Abdüssettâr Ahmed Ferec. Küveyt: et-Türâsü’l- Arabî, 1965/1385.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. neşr. Abdülkadir Abdullah el-Ânî. Kuveyt: Vezâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1992.
Zeydân, Abdulkerîm. el-Vecîz fî usûli'l-fıkh. Beyrut: Müessesetü Kurtubâ, 1987.
Zeyn, Şevki. Te’vilât ve Tefkikât. Beyrut: el-Merkezü’s-sekâfî’l-Arabî. Dâru’l-Beyzâ, 2002.
Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1986.