Fıkhın İstikrarı ve Donukluğu Arasında Dört Mezhebe Bağlılık- Analiz ve Mukayese

Fıkıh usûlünde bilinmektedir ki mükellef ya müctehid ya da mukallittir. Müctehidin doğrudan şer’î hükümleri delillerinden çıkarmaya gücü yetmektedir. Zaten ictihad onun görevidir. Mukallidin ise hükümleri delillerinden çıkarmaya gücü yetmez; dolayısıyla müctehidleri taklit etmesi gerekir. Hicrî IV. asırdan itibaren Müslümanlar arasında dört imamı taklid etme geleneği yaygınlaştı. Ayrıca bu mezhepler usûl, fürû ve kurallarıyla olgunlaştı. Gerek âlimler gerekse halk nezdinde takipçileri çoğaldı. Zikredilen bu taklit olgusu, iki karşıt bakış açısını doğurdu. Bunlardan biri bu olguyu övülecek bir şey olarak görmektedir. Çünkü dört mezhebe bağlanmak, fetvayı kontrol etmekte ve karışıklığı önlemektedir. İkinci bakış açısına göre ise taklidin bu mezheplerle sınırlandırılmasının İslam fıkhının durgunlaşmasına ve çağa ayak uyduramamasına neden olmaktadır. Araştırmada, bu iki bakış açısı ele incelenmiş, konu işlenirken karşılaştırma ve analiz yöntemi uygulanmıştır. Sonrasında günümüzde bu görüşlerin vakıadaki yansımaları açıklanmıştır. Araştırmada fıkıh tarihi üzerine yazılmış kitapların yanı sıra genel olarak fıkıh usûlü eserlerinden, özelde ise bunların ictihad ve taklit bölümlerindeki malumattan yararlanılmıştır. Araştırmada ulaşılmış olan birçok sonuçtan öne çıkanları şunlardır: Amel etme ve fetva vermede dört mezhebe bağlılık gerekmektedir. Bir zaruret ve ihtiyaç dışında onlardan ayrılmaması gerekmektedir. Yine bu mezhepler, ehl-i sünnet ve’l-cemaatin fıkhî kimliğini temsil etmektedir. Dolayısıyla bu mezheplerin küçümsenmemesi gerekmekte ve bunlar çağın ihtiyaçlarının çoğunu karşılamaya yeterlidirler. Bu açıdan onlara bağlanmanın donukluk olarak nitelendirilmesi doğru değildir. Ayrıca dört mezhep otoritesinden kurtulmaya yönelik talep birçok mefsedete sebebiyet vermiştir. Fetvalarda disiplinsizlik ve şaz görüşlerle insanlara fetva vermek bu mefsedetlerin en önemlilerindendir. Araştırma, dört mezhepten bağımsız bir şekilde bazı modern fetva ve kanunlara dair uygulamalı örnekler ile uyulması gereken kuralları tespite de önem vermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Taklit, Dört Mezhep, İstikrar, Donukluk

Adherence to the Four Schools of Fiqh between Regularity and Rigidity- A Comparative Analysis

It is well known in the usûl al-fiqh (fundamental principles of Islamic law) that the Mukallaf (accountable person) is either a Mujtahid or a Muqallid. Mujtahid is a title given to the Islamic jurist who has the ability to arrive at rulings; thus, he is required to practice Ijtihad. While Muqallid is the person who has no ability to conduct such activities; thus, he is required to follow the Mujtahids. Taqlid (conformity of one person to the ijtihad of another) of the four Imams has been common among Muslims since the fourth century of the hijri, their madhhabs including its origins and branches have been well established, and many scholars and laypersons have followed them since that era till the time being. The second considers that restricting imitation (Taqlid) to these schools of thought has caused the stagnation of Islamic jurisprudence and its inability to keep pace with the times. The research dealt with these two points of view and followed the method of comparison and analysis. The two points of view on the issue were presented and discussed, and then the implications in contemporary reality were explained. The research used books written in the science of jurisprudence in general and in the section of Juristic Interpretation and Imitation in particular, in addition to books written in the history of jurisprudence. The research reached several results, most notably are as follow: 1) the need to adhere to the four schools of thought (Madhhabs) in all actions and fatwas and not to depart from them except for necessity and need, 2) these Madhhabs represent the jurisprudential identity of the Sunnis group, it should not be underestimated, and that it is sufficient to meet most of the needs of the age. It is not correct to describe the commitment to it as inertia. The call for liberation from the jurisdiction of the four schools of thought resulted in corruption, the most important of which is the lack of discipline in fatwas and providing fatwas with abnormal sayings.

Keywords:

Fiqh, Imitation, Four Schools of Fiqh, Regularity, Rigidity,

PDF

___

ابن السبكي، عبد الوهاب بن علي. جمع الجوامع مع شرح المحلي وحاشية العطار. بيروت: دار الكتب العلمية، دط، دت.
ابن الصلاح، عثمان بن عبد الرحمن. أدب المفتي والمستفتي. المدينة المنورة: مكتبة العلوم والحكم، ط2، 1423،2002.
ابن القيم، محمد بن أبي بكر. إعلام الموقعين عن رب العالمين. بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1411،1991.
ابن أمير الحاج، محمد بن محمد. التقرير والتحبير شرح التحرير. بيروت: دار الكتب العلمية، ط2، 1403،1983.
ابن رجب، عبد الرحمن بن أحمد. الرد على من اتبع غير المذاهب الأربعة. الرياض: مركز الـمُرَبّي للاستشارات التربوية والتعليمية، ط1، 1437-2016.
ابن عابدين، محمد أمين بن عمر. رد المحتار على الدر المختار. بيروت: دار الفكر، ط2، 1412،1992.
ابن نجيم، زين الدين بن إبراهيم. الأشباه والنظائر. بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1419،1999.
الإسنوي، عبد الرحيم بن الحسن. نهاية السول شرح منهاج الوصول. بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1420،1999.
البغدادي، أحمد بن علي. الفقيه والمتفقه. السعودية: دار ابن الجوزي، ط2، 1421.
البوطي، محمد سعيد رمضان. اللامذهبية أخطر بدعة تهدد الشريعة الإسلامية. دمشق: مكتبة الفارابي، 1426،2005.
الجويني، عبد الملك بن عبد الله. البرهان في أصول الفقه. بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1418،1997.
الحجوي، محمد بن الحسن. الفكر السامي في تاريخ الفقه الإسلامي. بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1416،1995.
الحطاب، محمد بن محمد. مواهب الجليل في شرح مختصر خليل. بيروت: دار الفكر، ط3، 1412،1992.
الدمياطي، أبو بكر بن محمد شطا. إعانة الطالبين على حلّ ألفاظ فتح المعين. بيروت: دار الفكر، ط1، 1418،1997.
الدهلوي، أحمد بن عبد الرحيم. الإنصاف في بيان أسباب الاختلاف. بيروت: دار النفائس، ط2، 1404.
الدهلوي، أحمد بن عبد الرحيم. عِقد الجِيد في أحكام الاجتهاد والتقليد. القاهرة: المطبعة السلفية، دط.
الزحيلي، محمد. الوجيز في أصول الفقه الإسلامي. دمشق: دار الخير، ط2، 1427،2006.
الزركشي، محمد بن عبد الله. البحر المحيط في أصول الفقه. عَمَّان: دار الكتبي، ط1، 1414،1994.
السيناوي، حسن بن عمر. الأصل الجامع لإيضاح الدرر المنظومة في سلك جمع الجوامع. تونس: مطبعة النهضة، ط1، 1928.
الشاطبي، إبراهيم بن موسى. الموافقات. مصر: المكتبة التجارية الكبرى، دط، دت.
الشنقيطي، عبد الله بن إبراهيم. نشر البنود على مراقي السعود. المغرب: مطبعة فضالة، دط، دت.
الشوكاني، محمد بن علي. القول المفيد في أدلة الاجتهاد والتقليد. الكويت: دار القلم، ط1، 1396.
الصنعاني، محمد بن إسماعيل. إرشاد النقاد إلى تيسير الاجتهاد. الكويت: الدار السلفية، ط1، 1405.
العراقي، أحمد بن عبد الرحيم. الغيث الهامع شرح جمع الجوامع. بيروت: دار الكتب العلمية، ط1، 1425،2004.
القرضاوي، يوسف. في فقه الأقليات المسلمة. القاهرة: دار الشروق، ط1، 1422،2001.
الكوثري، محمد زاهد. مقالات الكوثري. القاهرة: المكتبة التوفيقية، دط، دت.
الهيتمي، أحمد بن محمد. تحفة المحتاج في شرح المنهاج. مصر: المكتبة التجارية الكبرى، دط، 1357،1983.
خلّاف، عبد الوهاب. علم أصول الفقه وخلاصة تاريخ التشريع الإسلامي. مصر: مطبعة المدني، دط، دت.