Hadis İlimleri Açısından Hattâbî'nin Garîbü'l-Hadis Adlı Eserinin Değerlendirmesi

Hadis ilminin önemli alt disiplinlerinden biri olan "garîbü'l-hadis", hadis metinlerinde yer alan garîb/nadir kelimelerin anlaşılmasını konu edinmektedir. Ebû Süleymân el-Hattâbî'nin (388/998) saha ile aynı adı taşıyan Garîbü'l-hadis adlı eseri, kendi edebî türünün üç ana kaynağından biri sayılmaktadır. Garîbü'l-hadis'in muhtevası ve telif özelliklerine dayanarak hadis ilimleri açısından konumunu tespit etmeyi amaçlayan bu çalışma, Hattâbî'nin ilk hadis şarihlerinden kabul edilmesi yönüyle de ayrı bir önem taşımaktadır.

An Evaluation of al-Khattabi's Work Called Gharib al-Hadith Regarding to Hadith Sciences

An Evaluation of al-Khattabi's Work Called Gharib al-Hadith Regarding to Hadith Sciences "Gharib al-hadith" that is one of the most important sub-fields of hadith science subjects to be understood of gharib/exceptional words included in hadith texts. Abu Suleyman al-Khattabi's (388/998) work called Gharib al-hadith that has the same name with the field is considered one of three main resources of its literary type. This study aims to determine position of Gharib al-hadith in terms of hadith sciences based on its content and copyright features. Also it has a separate importance regarding to al-Khattabi's being accepted as one of the first hadith commentators.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî, Müsned, Müessesetü Kurtuba, Kahire ty.
Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., III. bs. İstanbul 2009.
------, "Muallak", DİA, İstanbul 2005.
Bardakoğlu, Ali, "Kasâme", DİA, İstanbul 2001.
Başaran, Selman, "el-Fâik fî Garîbi'l-Hadis", DİA, İstanbul 1995.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn, es-Sünenü'l-Kübrâ, thk. Muhammed Abdülkâdir 'Atâ, Mektebetü Dâri'l-Bâz, Mekke 1414/1994.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl, el-Câmiu's-Sahîh, thk. Mustafa Dîb, Dâru İbn Kesîr, III. bs. Beyrut 1407/1987.
Çakan, İsmail Lütfi, "Dirayetü'l-Hadis", DİA, İstanbul 1994.
------, Hadis Edebiyatı - Çeşitleri, Özellikleri, Faydalanma Usûlleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., V. bs. İstanbul 2003.
------, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları (Muhtelifü'l-Hadis İlmi), Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., II. bs. İstanbul ty.
Demir, Mustafa, el-Hattâbî ve Garîbü'l-Hadis Adlı Eseri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi SBE, Konya 2009.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş'as es-Sicistânî, Sünen, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Dâru'lFikr, Beyrut 1339.
Efendioğlu, Mehmet, "Mu'dal", DİA, İstanbul 2005.
------, "Munkatı'", DİA, İstanbul 2006.
------, "Şerh", DİA, İstanbul 2010.
Elmalı, Hüseyin - Arslan, Şükrü, "Garîb", DİA, İstanbul 1996.
Görmez, Mehmet, "Fıkhü'l-Hadis", DİA, İstanbul 1995.
------, Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., II. bs. Ankara 2000.
------, "Ulûmü'l-Hadis", DİA, İstanbul 2012.
Güler, Zekeriya, Hadis Tetkikleri, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., I. bs. İstanbul 2015.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh, Ma'rifetü ulûmi'l-hadis, thk. es-Seyyid
Mu'azzam Hüseyn, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, II. bs. Beyrut 1397/1977.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali, el-Kifâye fî ilmi'r-rivâye, thk. Ahmed Ömer Hâşim, Dâru'lKütübi'l-Arabî, II. bs. Beyrut 1406/1986.
Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed, A'lâmü'l-hadis Şerhu Sahîhi'l-Buhârî, thk. Muhammed b. Sa'd, Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, Mekke 1409/1988.
------, Garîbü'l-hadis, thk. Abdülkerîm İbrâhim el-'Azbâvî, Câmiatü Ümmi'l-Kurâ, Dâru'l-Fikr, Şam 1402/1982.
------, Islâhu'l-ahtâi'l-hadîsiyye elletî yervîhâ ekseru'n-nâs muharrafeten ev melhûneten, thk. Hüseyn İsmail Hüseyn, Müessesetü'l-Kütübi's-Sekâfiyye, I. bs. Beyrut 1409/1988.
------, Me'âlimü's-sünen, el-Matbaatü'l-İlmiyye, I. bs. Halep 1351/1932.
Herevî, Ebû Ubeyd Ahmed b. Muhammed, el-Garîbeyn fi'l-Kur'ân ve'l-hadis¸ thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, I. bs. Mekke 1419/1999.
İbn Battâl, Ebü'l-Hasen Ali b. Halef el-Kurtubî, Şerhu Sahîhi'l-Buharî, thk. Ebû Temîm Yâsir b. İbrâhim, Mektebetü'r-Rüşd, II. bs. Riyad 1423/2003.
İbn Hallikân, Ebü'l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed, Vefeyâtü'l-a'yân ve enbâu ebnâi'z-zamân, thk. İhsân Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut ty.
İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr el-İşbîlî, Fehresetü İbn Hayr el-İşbîlî, thk. Muhammed Fuâd Mansûr, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, I. bs. Beyrut 1419/1998.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru'lFikr, Beyrut ty.
İbnü'l-Cevzî, Ebü'l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Ali, Garîbü'l-hadis, thk. Abdülmu'tî Emîn elKal'acî, Beyrut 1425/2004.
İbnü'l-Esîr, Ebü's-Se'âdât Mecdüddîn el-Mübarek b. Esîrüddin, en-Nihâye fî garîbi'l-hadis ve'l-eser, thk.
Tâhir Ahmed ez-Zâvî, Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, el-Mektebetü'l-İlmiyye, Beyrut 1399/1979.
İbnü'l-İmâd, Ebü'l-Felâh Şihâbüddîn Abdülhayy b. Ahmed, Şezerâtü'z-zeheb fi ahbâri men zeheb, thk.
Abdülkâdir el-Arnaût, Mahmûd el-Arnaût, Dâru İbn Kesîr, I. bs. Şam-Beyrut 1406/1986.
İbnü's-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî, Ulûmü'l-hadis, thk. Nurettin Itr, Dâru'l-Fikr, Şam 1406/1986.
Kandemir, M. Yaşar, "Garîbü'l-Hadis", DİA, İstanbul 1996.
------, "Garîbü'l-Hadis (Ebû Ubeyd)", DİA, İstanbul 1996.
Karacabey, Salih, Hattâbî'nin Hadis İlmindeki Yeri, Sır Yay., İstanbul 2002. ------, "Hattâbî", DİA, İstanbul 1997.
Müslim, Ebü'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, el-Câmiu's-Sahîh, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut ty.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb, Sünen (el-Müctebâ), thk. Abdülfettâh Ebû Gudde, Mektebetü'lMatbûâti'l-İslamiyye, II. bs. Halep 1406/1986.
Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yay., I. bs. Ankara 2005.
------, "Hadis Şerhlerinde Hadis Kaynaklarının Kullanımı", Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Konya, sayı: 25, Bahar 2008, s. 51-86.
------, Hz. Peygamber'i ve Hadislerini Anlamak (Fıkhu'l-Hadis İlmi), Ensar Neşriyat, II. bs. İstanbul 2012. Polat, Salahattin, "Mürsel", DİA, İstanbul 2006.
Sancaklı, Saffet, "İbn Battâl (ö. 449/1057) ve Buhârî Şerhi", Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, Samsun, VII/1 (2007), s. 61-93.
Sübkî, Ebû Nasr Tacüddîn Abdülvehhâb b. Ali, Tabakâtü'ş-şâfi'iyyeti'l-kübrâ, thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî, Abdülfettâh Muhammed el-Hulv, yy. 1965.
Süyûtî, Ebü'l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tedrîbü'r-râvî fî şerhi takrîbi'n-Nevevî, thk. Abdülvehhâb Abdüllatîf, II. bs. 1392/1972.
Taşköprizâde, Ebü'l-Hayr Ahmed Efendi, Miftâhu's-sa'âde ve misbâhu's-siyâde fî mevzû'âti'l-ulûm, Beyrut 1405/1985.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ, Sünen, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 1938.
Türcan, Zişan, Hadis Şerh Geleneği - Doğuşu Gelişimi ve Dönüşümü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., I. bs. Ankara 2011.
Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1992.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Yâkût b. Abdillâh er-Rûmî, Mu'cemu'l-üdebâ - İrşâdü'l-erîb ilâ ma'rifeti'ledîb, tashih. D. S. Margoliouth, II. bs. yy. 1923.
Yücel, Ahmet, Hadis Usûlü, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., XVI. bs. İstanbul 2014.
Zebîdî, Ebü'l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed, Tâcü'l-'arûs min cevâhiri'l-kâmûs, I. bs. yy. ty.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a'lâmi'n-nübelâ, thk. Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü'r-Risâle, IX. bs. Beyrut 1410/1990.
Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Fâik fî garîbi'l-hadis, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Muhammed Ebü'l-Fazl İbrâhim, Dâru'l-Ma'rife, II. bs. Lübnan ty.