Muhammed Amidi’nin ‘Risale fi'l-Kıyasi'l-Hulfiyy ve'l-Aksi’ Adlı Eserinde Hulf-Aks Kıyası Ayrımı ve Mantıki Analizi

Makalede 18. yüzyıl müelliflerinden Muhammed Amidi’nin Risale fi'l-Kıyasi'l-Hulfiyy ve'l-Aksi adlı eserinde hulfi kıyasın ele alınışı konu edilmektedir. Söz konusu eserde hulfi kıyas, öncülleri bakımından ayrıntılı şekilde incelenmekte ve karşıt yahut çelişik öncüller içermesi bakımından, mantık literatüründeki kullanımından farklı olarak, aks kavramı ile ilişkili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Makale kapsamında hulfi kıyas, risalede ele alındığı ayrım/ayrımlar bağlamında incelenmekle beraber, konunun ele alınış biçimi mantık ilmindeki yeri ve önemi bağlamında tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Mantık, Muhammed Amidi, Kıyas, Hulf-Aks

Qiyas-i Khulf and Qiyas-i Aks Distinction in Muhammed Amidi’s ‘Risale fi'l-Kıyasi'l-Hulfiyy ve'l-Aksi’ and Its Logical Analysis

In this article, the examination of Qiyas-ı Khulf is discussed in the work titled Risale fi'l-Kiyasi'l-Hulfiyy ve'l-Aksi which is the 18th century author Muhammad Amidi’s paper. In the Risale, in contrast to its use in the literature of logic, qiyas-i khulf is subjected to a distinction related to the concept of the aks from the point of the view of involving opposition or contradictory premises. Qiyas-i Khulf is also called ‘Qiyasi Aks’ in logic. However, it is seen that the use of qiyas-i aks is not an another use of naming the khulf in the Risale. In the Risale, the use of the concepts of khulf and aks stands for different forms of proof in terms of their epistemic value and structure, Although it takes place in a logical proof format. Also, in the Risale, the verification of the khulf method is provided with the qiyas-i aks. In this essay, the approach of qiyasi khulf is discussed with the place and the importance in logic within the examination in the context of the distinction or distinctions in the Risale.

Keywords:

Logic, Muhammed Amidi Qiyas-i Khulf, Qiyas-i Aks, Opposite, Contradictory,

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa, Mi’yar-ı Sedat, (Klasik Mantık), sad. Hasan Tahsin Feyizli, Ankara: Fecr Yayınları, 1998.
al-Amidi, Muhammed, Fi’l-qijas al-xalfi ve’l-aksi, Bratislava Kütüphanesi, Klariska 5, TE12.
Aristo, Topikler Organon, çev. Hamdi Ragıp Atademir, İstanbul: Hamlet Yayınları, 2000.
Aristoteles, Birinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 1998.
Aristoteles, İkinci Çözümlemeler, çev. Ali Houshiary, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
Aristoteles, Metafizik, çev. Ahmet Arslan, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2012.
Aristoteles, Organon III, Birinci Analitikler, çev. Hamdi Ragıp Atademir, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2. Baskı, 1966.
Aristoteles, Organon V Topikler, çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
Aristoteles, Sofistlerin Çürütmeleri Üzerine, çev. Oğuz Özügül, İstanbul: Say Yayınları, 2007.
Aristoteles, Yorum Üzerine, çev. Saffet Babür, Ankara: İmge Kitabevi, 2002.
Aristotle, Prior Analytics, The Basic Works of Aristotle içinde, çev. A. J. Jenkinson, ed. Richard McKeon-C. D. C. Reeve, New York: The Modern Library, 2011.
Ayık, Hasan, İslam Mantık Geleneği ve Doğuluların Mantığı, (İbn-i Sina’nın Mantıkü’l-Meşrıkiyyin’in Üzerine), İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Bolay, S. Hayri, Felsefi Doktrinler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 4. Baskı, 1987.
Çiçekdağı, Caner, “Aristoteles’in Yorum Üzerine Eserinde Karşıt ve Çelişik Önermelerin Ayrımı”, VII. Mantık Çalıştayı Kitabı, haz. V. Kamer-Ş. Ural, İstanbul: Mantık Derneği Yayınları, 2017.
Çüçen, A. Kadir, Mantık, İstanbul: Sentez Yayıncılık, 7. Baskı, 2012.
Emiroğlu, İbrahim, Klasik Mantığa Giriş, Ankara: Elis Yayınları, 2011.
es-Sâvî, Ömer b. Sehlan, Besairu’n-Nasıriyye, thk. Hasan el-Meraği, Tahran: Müsteşar Mahkemetü’t-Temyizi’l-İraniyye, 1390.
Farabi, Kıyası’s-Sağir, Farabi’nin Bazı Mantık Metinleri içinde, çev. Mübahat Türker-Küyel, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 1990.
Gazzali, Ebu Hamid, Mi’yaru’l-İlm, çev. Ali Durusoy-Hasan Hacak, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
Grünberg, Teo, David Grünberg, Adnan Onart, Halil Turan, Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Metu Press, 3. Baskı, 2003.
Hacınebioğlu, İsmail, Hülya Altunya, Y. Emre Akbay, Saliha Keleş, “İslam Mantıkçılarına Göre Hulfi Kıyasın Bilgi Değeri ve Denetlenmesi”, FLSF, (2013 Güz): 41-61.
İbn Manzur, Lisanu’l-Arab, thk. Abdullah Ali el-Kebir vd., Kahire: Daru’l-Mearif, 1119.
İbn Sînâ, en-Necât, Felsefenin Temel Konuları, çev.: Kübra Şenel, İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2013.
İbn Sînâ, İşaretler ve Tembihler, çev. Muhittin Macit vd., İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Baskı, 2013.
İbn Sînâ, Yorum Üzerine İbare, çev. Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
Kehhale, Ömer Rıza, Mucemu’l-Müellifin, Teracimu Musannifi’l-Kütüb el-Arabi, Beyrut: Daru İhyaü’t-Türasi’l-Arabi, I-XIII.
Kömürcü, Kamil, Klasik Mantık, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, 2016.
Öner, Necati, “Mantığın Ana İlkeleri ve Bu İlkelerin Varlıkla Olan İlişkisi”, AÜİFD, XVII (1969): 285-303.
Öner, Necati, Bilginin Serüveni, Ankara: Vadi Yayınları, 2008.
Öner, Necati, Klasik Mantık, Ankara: AÜİF Yayınları, 3. Baskı, 1978.
Tehanevi, Keşşafu Istılahati’l-Fünun, Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1998.
Yaran, Cafer Sadık, İnformel Mantığa Giriş, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2011.
Yıldırım, Cemal, Ansiklopedik Çağdaş Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Doruk Yayımcılık, 2004.
Yücel, Hasan Ali, Bilimler Felsefesi Mantık, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1948.