Para Vakfı: Faizli Dindarlık Mı? Karz-ı Hasen Mi? Bir Anlama Denemesi

İslam devletlerinde vakıflar, toplumun sosyal, iktisadi, kültürel ve dini açıdan şekillenmesinde öncü olmuştur. Menkul, gayrimenkul ve hatta para vakıflarıyla önemli miktarda gelirler elde edilirken; bu gelirler halk için kullanılmıştır. Temeli İslamiyet’in ilk dönemlerine dayanan bu kurumlar, Osmanlı Devleti döneminde gelişimini tamamlamıştır. Bu süreçte yapılan icraatlarda ve işleyiş usullerinde de değişiklikler olabilmiştir. Bu değişikliklerden en önemlisi de diğer İslam devletlerinde görülmemiş olan ve Osmanlı döneminde ortaya çıkan para vakıfları olmuştur. Para ekonomisinin gelişmeye başlamasıyla ortaya çıkan bu olgu ilk olarak cevaz tartışmalarını beraberinde getirmiştir. Bu kurumlar gerçekte ilk bankalar olup faizli çalışan kurumlar mıdır? Yani kayıtlarda geçen 10’u 11’den borç vermek çoğu iktisatçının anladığı gibi yüzde on faizle borç vermek midir? Yoksa bu işlem kısaca peşin alıp vadeli satma olarak tanımlanabilecek bir ticaret midir? Doğrusunun bu ikincisi olduğunu belirten birçok İslam bilgini bu uygulamanın İslam şeriatına uygun olduğu yönünde fetva vermişlerdir. Böylece İslam devletinde bankacılığın temelleri atılmış, insanların tefecilerin baskısından kurtarılmış olduğu ifade edilmiştir. Vakıfların devlet tarafından desteklenmesi ve belli süreçlerde denetlenmesi, bu kurumların uzun ömürlü olmasını sağlarken insanların bu müesseselere güvenmesini de sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Para Vakfı, Vakfiye, Faiz, Borç Verme

Money Foundation: Religious Interest? Blessed Debt? A Trial Of Understanding

In Islamic states, foundations have been pioneers in shaping the society in terms of social, cultural, religious and economic aspects. While a significant amount of income is obtained with securities, real estate and even cash foundations; These revenues were used for the public. These institutions, which are based on the first periods of Islam, completed their development with the Ottoman Empire. There were also changes in the practices and operating procedures in this process. The most important of these changes was the money foundations that were not seen in other Islamic states and that emerged with the Ottoman Empire. This phenomenon, which emerged with the beginning of the development of the money economy, first brought with it the discussion of permissiveness. Are these institutions actually the first banks and interest-based institutions? In other words, is it to lend at 10 percent interest, as most economists understand it? Or is this a trade that can be briefly described as buying in cash and selling on a forward basis? Many Islamic scholars, stating that this is the second one, have issued a fatwa that this practice is in accordance with Islamic Sharia. Thus, the foundations of banking were laid in the Islamic state, and it was stated that people were freed from the pressure of moneylenders. The support of the foundations by the state and their supervision in certain processes ensured the longevity of these institutions and also made people trust these institutions.

Keywords:

Monetary Foundation,

PDF

___

Akdağ, Mustafa. (1999). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1453-1559). 2.Cilt. Ankara: Barış Yayınları.
Akel, Ahmet Sedat. (2019). “Şer’iyye Sicillerinde Yer Alan 346 Numaralı Muhasebe Defterine Göre Eyüp Vakıfları (1219-1223)”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Akgündüz, Ahmet. (2013). İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. İstanbul: OSAV Yayıncılık.
Akkaya, Arif. Ocak (2018). “18. Yüzyılın Sonlarında Muhasebe Kayıtları Işığında Üsküdar Para Vakıfları”. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Apaydın, Hacı Yunus. (2000). “İne”. ss.283-85 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.22. Ankara: TDV Yayınları.
Apaydın, Hacı Yunus. (2001). “Karz”. ss.520-25 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.24. İstanbul: TDV Yayınları.
Aşar, Betül. (2011). “İslam Hukuk Tarihinde Para Vakıfları ve Finansman Kaynağı Olarak Kullanılması”. Yüksek Lisans Tezi, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
Aygün, Necmettin. (2002). “XVIII. Yüzyılda Trabzon’da Ticaret”. Basılmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Bardakoğlu, Ali. (1992). “Beyʽ”. ss.13-19 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.6. İstanbul: TDV Yayınları.
Bardakoğlu, Ali. (1995). “Ferâğ”. ss.351-54 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.12. Ankara: TDV Yayınları.
Barkan, Ömer Lütfi. (1988). Hüdavendigar Livası Tahrir Defteri. 1.Cilt. Ankara: TTK. Yayınları.
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). TŞS, 1845, 3, 1, 2.
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). TŞS, 1845, 3, 1, 4.
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA). TŞS, 1845, 3, 1, 5.
Bayındır, Abdülaziz. (1992). “Beyʽ bi’l Vefa”. ss.20-22 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.6. İstanbul: TDV Yayınları.
Bektaş, İsmail. (Temmuz 2017). “Muhasebe Kayıtları Işığında 18.Yüzyılın İlk Yarısında Üsküdar Para Vakıfları”. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Bilmen, Ömer Nasuhi. (1971). Hukuku İslamiye ve Istılahtı Fıkhîyye Kamusu. 5.Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
Buhârî, Sahih-i. (2008). Muhtasar-ı Tecrîd-i Sarîh. Çev. Abdullah Durmuş, vd, 1.Cilt. İstanbul: Polen Yayıncılık.
Bulut, Mehmet. (2014). “Osmanlı Dünyasında Vakıflar ve Finans”. Ed. Mehmet Kurtoğlu. Vakıf ve İktisat Sempozyum: 33-35.
Cin, Halil vd. (1990). Türk Hukuk Tarihi. 2.Cilt. İstanbul: Timaş Yayıncılık.
Çam, Mevlüt. (2014). “Vakfiyelere Göre İktisadi Teşekküller”. Ed. Mehmet Kurtoğlu. Vakıf ve İktisat Sempozyum: 37-50.
Çiftçi, Cafer. (2004). Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik İşlevleri. Bursa: Gaye Kitabevi.
Çizakça, Murat. (1993). Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları. İstanbul: İlmi Neşriyat.
Çizakça, Murat. (2019). “İktisat Tarihi Açısından Vakıflar”. Vakıflar Der., 80. Yıl Özel Sayısı: 73-84.
Dönmez, İbrahim Kâfi. (2011). “Murâbaha”. ss.148-52 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.31. İstanbul: TDV Yayınları.
Ercan, Yavuz. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitabevi Yayıncılık.
Ergin, Hayri. (2006). “18. Yüzyıl Fetvalarına Göre Osmanlı’da Günlük Hayat”. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Gedikli, Fethi. (2012). “İstanbul’da Para Vakıfları ve Mudarebe”. Osmanlı Hukuku: Makaleler: 31-47.
Gedikli, Fethi. (2012). “XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Devletinde Deniz Taşımacılığına Dair Bazı Hukuki Terimler ve Düzenlemeler”. Osmanlı Hukuku: Makaleler: 115-238.
Genç, Mehmet. (2014). “Vakıf ve İktisat”. Ed. Mehmet Kurtoğlu. Vakıf ve İktisat Sempozyum. 25-29.
Günay, Hacı Mehmet. (2012). “Vakıf”. ss.475-79 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.42. İstanbul: TDV Yayınları.
Gürsoy, Çiğdem. (2015). “Osmanlı’da Para Vakıflarının İşleyişi ve Muhasebe Uygulamaları: Davudpaşa Mahkemesi Para Vakıfları”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Kallek, Cengiz. (2005). “Mudarebe”. ss.359-863 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.30. İstanbul: TDV Yayınları.
Karaman, Hayrettin. (2010). Ana Hatlarıyla İslam Hukuku. 2.Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat.
Kaya, Eyyüp Said vd. (2013). “Zimmet”. ss.424-28 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.44. Ankara: TDV Yayınları.
Kaya, Süleyman. (2007). “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Nazari ve Tatbiki Olarak Karz İşlemleri”. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Koyunoğlu, H. Hüsnü. (2014). “Osmanlı Vakıflarının İktisadi Faaliyetleri ve Etkinlikleri”. Ed. Mehmet Kurtoğlu. Vakıf ve İktisat Sempozyum: 51-63.
Kurt, İsmail. (2015). Para Vakıfları Nazariyat ve Tatbikat. İstanbul: Ensar Yayınları.
Kütükoğlu, Mübahat S. (2011). “Temessük”. ss.413-14 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.40. Ankara: TDV Yayınları.
Mutçalı, Serdar. (Aralık 1995). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
Özcan, Tahsin. (2000). “İbn. Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risalesi”. TDV. İslam Araştırmaları Dergisi. 4(1): 31-41.
Özcan, Tahsin. (2003). Osmanlı Para Vakıfları Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği. Ankara: TTK.
Pakalın, Mehmet Zeki. (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 2.Cilt. İstanbul: MEB Yayınları.
Pamuk, Şevket. (1993). 100 Soruda Osmanlı-Türkiye İktisadî Tarihi 1500–1914. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Pamuk, Şevket. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ricaut, Paul. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nun Hâlihazırının Tarihi (XVII. yüzyıl). Çev. Halil İnalcık vd. Ankara: TTK.
Türkmenoğlu, Mehmet Ali. (2016). “XVII. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon (Şer’iye Sicillerine Göre)”. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Yaşar, Havva Selcen. (2017). “XIX. Yüzyıl Uşak Para Vakıfları”. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
Yediyıldız, Bahaeddin. (2003). XIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: TTK.
Yediyıldız, Bahaeddin. (2012). “Vakıf”. ss.479-86 içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C.42. İstanbul: TDV Yayınları.