MODERNLEŞME EKSENİNDE TÜRK ROMANINDA KADIN MERKEZLİ DEĞİŞİM VE FEMİNİST EDEBİYAT KURAMIYLA AHMET MİTHAT EFENDİ’NİN “VAH” İSİMLİ ROMANININ İNCELENMESİ

Tanzimat ile başlayan Batılılaşma/modernleşme girişimlerinin ve bu girişimi destekleyici yayınlar yapan gazete ve dergilerin etkisiyle Osmanlı Devleti’nin sosyal yaşamında büyük değişimler yaşanmış; Cumhuriyet’le birlikte farklı bir boyut kazanacak olan kadın konusu, kadının rolleri ve toplumda kadına yönelik algı ilk kez bu dönemde değişmeye başlamıştır. Batılılaşma/modernleşme girişimlerine paralel olarak kadın-erkek ilişkilerinde giderek artan serbestlik, aile hayatı ve ev düzenindeki değişim de Tanzimat’tan itibaren Türk anlatısının (hikâye ve romanın) konuları arasına girmiştir. Romanın bir tür olarak Türk edebiyatında yerleşmesinde önemli payı bulunan Ahmet Mithat Efendi, yüzeysel batılılaşma/modernleşme anlayışının toplum yaşamında ortaya çıkardığı olumsuzluklara (çatışma ve gülünçlükler, yapay ve sonradan görme tipler... vs.) ve bunların gündelik hayattaki yansımalarına sıklıkla romanlarında yer vermiştir. Yazarın 1882 yılında neşrettiği Vah adlı romanı, yanlış Batılılaşma sonucunda ortaya çıkan ahlakî dejenerasyonu, kadın-erkek ilişkileri çerçevesinde ve bir kadın kahraman etrafında ele aldığı romanlarından biridir. Bu makalede Batılılaşma/modernleşme ekseninde Türk romanında kadın merkezli değişime bir örnek olarak Ahmet Mithat Efendi’nin “Vah” adlı romanı (vaka, kişi, zaman, mekân ve anlatıcı gibi) roman unsurları ekseninde değerlendirilecek; romanda kadına bakış, kadın meselesinin ele alınışı, kadına yönelik değer ve tanımlamalar gibi konular feminist edebiyat eleştirisi yöntemiyle incelenecektir

Anahtar Kelimeler:

Ahmet Mithat, kadın, feminist edebiyat eleştirisi, feminizm

Women Centered Change On The Axis Of Modernization/Westernization And The Look At Women In Ahmet Mithat Efendi's Novel “Vah”

There have been major changes in the Ottoman Empire’s social life due to the effect of Westernization/modernization attempts that started with Tanzimat and the influence of newspapers and magazines supporting this initiative. The topic of woman, the role of woman and the perception of woman in society that will gain a different dimension with the Republic have started to change for the first time in this period. In parallel with the Westernization/modernization attempts, ever-increasing freedom in female-male relations, the change in family life and house layout have become the topics of Turkish narrative (story and novel) beginning from Tanzimat. Ahmet Mithat Efendi, who has a significant role in the settlement of novel in Turkish literature as a genre, often included in his novels the negativities of superficial modernization in social life (conflicts and funniness, unnatural and parvenu characters etc.) and their everyday reflections. His novel Vah, published in 1882, is one his novels in which moral degeneration that emerged as a result of false Westernization was dealt with, in the context of male-female relations and around a female hero. In this article, in the axis of westernization/modernization, the woman-centered change in the Turkish novel will be evaluated on the line of novel elements in the example of Ahmet Mithat Efendi's novel “Vah” (such as case, person, time, space and narrator), and in the novel the topics such as the approach to woman, the handling of woman issues, values and definitions for woman will be examined through feminist literature criticism.

Keywords:

Ahmet Mithat, woman, feminist literature criticism, feminism,

PDF

___

AKI, Niyazi (1963). XIX. Yüzyıl Türk Tiyatrosu, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara.
AKTAŞ, Gül (2013). “Feminist Söylemler Bağlamında Kadın Kimliği: Erkek Egemen Bir Toplumda Kadın Olmak”, EFD/JFL Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı 1, Haziran, s.53-72.
ÇONOĞLU, Salim (2012). “Ahmet Mithat’ın Letaif-i Rivayat Adlı Eserinde Kadın”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, Mart, s. 221-242.
ERDEN, Aysu (2011), Türk Edebiyatında Kadın Yazarlar (Kötücüllük-Cinsellik-Erotizm), Hayâl Yayınları, İstanbul
ERTOP, Konur (1997). “Prof. Dr. Mehmet Kaplan İle…”, Röportajlar, Editör: İsmail Parlatır. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları. s.256–271.
ESEN, Nükhet (1997). Türk Romanında Aile Kurumu 1870-1870, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
ESEN, Nükhet (2006). Modern Türk Edebiyatı Üzerine Okumalar, İletişim Yayınları, İstanbul.
FINDIKOĞLU, Ziyaeddin Fahri (1999). “Tanzimat’ta İçtimai Hayat: Aile ve Kadın Telâkkisinde Tebeddül”, Tanzimat 2, Komisyon, MEB, İstanbul.
HUMM, Maggie (2002). Feminist Edebiyat Eleştirisi, (Yay. Haz. Gönül Bakay), Say Yayınları, İstanbul.
KAPLAN, Mehmet (1999). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I, Dergâh Yayınları, İstanbul.
KARA, Esra (2009). Ercüment Ekrem Talu’nun Hikâyelerinde Kadın-Erkek İlişkilerinin Mizahi Dille Eleştirisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun.
KAVCAR, Cahit (1985). Batılılaşma Açısından Servet-i Fünun Romanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
MİTHAT, Ahmet (2000). Karnaval-Vah, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
MİYASOĞLU, Mustafa (1999). “Türk Romanında Aile ve Özgün Romancılar”, Sanat ve Edebiyat Konuşmaları, Akçağ Yayınları, Ankara.
MORAN, Berna (2014). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İletişim Yayınları. İstanbul.
ÖZDEMİR, Ufuk (2003). “Türkiye'de Kadın Kıyafetinde Modernleşme Süreci ve Medyanın Etkisi-Moda, Reklam, Medya Üçgeni”, Köprü Dergisi, Güz, Sayı 84. http://www.koprudergisi.com/index.asp?Bolum=EskiSayilar&Goster=Yazi&YaziNo=570, 20 Mart 2018’de erişildi.
ÖZDİŞ, Hamdi (2004). Tanzimat Devri Mizah Gazetelerinde Batılılaşma ve Toplumsal-Siyasal Eleştiri: Diyojen (1870–1873) ve Çaylak (1876–1877) Üzerine Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
ŞENYİĞİT, Yunus. ÖZDEMİR, Mehmet (2015). A. Mithat Efendi’nin Kadın Konusundaki Çelişkileri ya da Adam İçinde Adam, Route Educational and Social Science Journal, Volume 2(2), April, s. 447-464.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (1997). 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul.
TAŞ, Gün (2016). “Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri”, Akademik Hassasiyetler, Cilt 3, Sayı 5, s.163-175.
YILMAZ, Betül S. (2015). “Feminist Eleştiri Kuramının Mary Cassatt’nın Yapıtlarına Uygulanması”, Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt 8, Sayı 8, Haziran, s.75-91