Geleneksel Dünyada Bilgi, Eğitim ve Ulema’nın Toplumsal Konumu

İslam'ın kitabi bir din olması, Müslüman dünyasında bilgi ve eğitim kurumlarının gelişmesinde oldukça etkili olmuştur. Ancak hem İslami eğitim kurumlarının (medreselerin) tarihsel gelişimini hem de ulemanın bu gelişmedeki rolünü anlamak için bilgi ve iktidar arasındaki ilişkinin mahiyetini incelemek gerekir. Bu nedenle bu çalışmanın temel amacı, İslam dünyasında bilgi ve iktidar arasındaki ilişkiyi belirleyen tarihi ve sosyal-kültürel dinamikleri açıklamaktır. Bu çalışmanın ana tezi, İslam'ın ilk yayılmasından sonra ortaya çıkan hanedanlık yapılarının dini bilginin alanını ve ulemanın Müslüman toplumlardaki konumunu belirlemeye çalıştığıdır. Özellikle Abbasi hanedanının yükselişinden sonra hem medreseler hem de ulema iktidar nesnesi haline geldiler. Osmanlı İmparatorluğu'nda ulema, merkez ve taşra ulema gibi ikili bir görünüme sahipti. Sünni dünyasına kıyasla Safevi sonrası dönemde Şii ulema ve eğitim kurumları iktidara karşı görece özerkliklerini korudular. Dolayısıyla genel olarak geleneksel İslam dünyasında medreselerin ve ulema sınıfının siyasal iktidarın ana meşrulaştırma aracı, hatta organı haline geldiği söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Medrese, Eğitim, Ulema, iktidar, Bilgi

Knowledge, Education and the Social Position of Ulema in Traditional World

Islam as a scriptural religion has been very effective in the development of both knowledge and educational institutions in the Muslim world. However, in order to understand both the historical development of Islamic educational institutions (madrasas) and the role of the ulama within this development, it is necessary to examine the nature of the relationship between knowledge and power. Therefore, the main purpose of this study is to explain the historical and social-cultural dynamics that determine the relationship between knowledge and power in the Islamic world. The main thesis of this study is that the dynastic structures that emerged after the first spread of Islam tried to dominate both the area of religious knowledge and the position of ulema within the Muslim societies. Especially after the rise of the Abbasid dynasty, both madrasas and ulama, had become the object of the power. In the Ottoman Empire, the ulama were divided into two main groups such as central ulema and the provincial one. Compared to the Sunni world, during the post-Safavid era, Shiite ulama and their educational institutions have preserved their relative autonomy against the power. Therefore, in general, it can be said that in the traditional Islamic world, madrasas and the ulema class have become the main legitimating instrument of the political power, even the organ of it.

Keywords:

Madrasas, Education, Ulema, Power,

PDF

___

Attas, N. (1991), İslam Eğitimi, (Çev. Ali Çaksu), İstanbul: Endülüs Yayınları.
Bagader, E. (1992), Önsöz, Modern Çağda Ulema, (Der. Ebubekir Bagader) İstanbul: İz yayınları, vii-xi.
Balivet, M. (2000), Şeyh Bedreddin: Tasavvuf ve İsyan, (Çev. Ela Güntekin), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Crecelius, D. (1992), Mısır Ulermasının Modernleşmeye Karşı İdeolojik Olmayan Cevapları, Modern Çağda Ulema, (Der. Ebubekir Bagader), İstanbul: İz yayınları, ss.119-178.
Çelik, M. (1998). Selçuklular'ın Ayrılıkçı Cereyanlara Karşı Devlet-Ümmet Bütünlüğünü Sağlama Politikasının Temel Umdeleri, Meslek Hayatının 25. Yılında Prof Dr. Abdulhaluk M. Çay Armağanı, C: I, (Yay. Haz. Atilla Şimşek ve Yaşar Kalafat), Ankara, 321-342.
Gazzali, M.(1990), El-Minkizu Min-Ad-Dalal, (Çev. Güngör Hilmi) Ankara: M.E.B. Yayınları.
Gellner, E.(1984), Muslim Society, London: Cambridge University Press.
Green, A. H. (1992), Liberal Çağda Ulemanın Politik tutumları ve Faaliyetleri, İçinde Modern Çağda Ulema, (Der. Ebubekir Bagader), İstanbul: İz yayınları, ss. 219-274.
Hatipoğlu, İ. (2008), “Rihle” İçinde Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt. 35, 106-108.
Hodgson, G.S. M. (1999), Rethinking World History, New York: Cambridge University Press.
İnalcık, H. (1967). Capital Formatian in the Ottoman Empire, İçinde, Journal of Economic History, Vol. 29, No. 1, 97-139.
İnalcık, H. (1973), The Ottoman Empire, (Çev. Norman Itzkowitz), New York: Preager Publishers.
Kettani, A. (1984), Science and Technology in Islam: The Underlying Value system, İçinde The Touch of Midas, (Der. Sardar, Ziauddin) Manchester: Manchester University Press, 66-90.
Karpat, K. (2002). Osmanlı Modernleşmesi, İstanbul: İmge Kitapevi Yayınları.
Kuru, A. T. (2019), Islam, Authoritarianism, and Underdevelopment: A Global and Historical Comparison, New York: Cambridge University Press.
Levtzion, N. (1994), Batı Afrika’da Tüccar-Alim-Dinadamı Üçgeni, (Çev. Selahattin Ayaz, iktisat ve Din, İstanbul: İz Yayınları, 157-177.
Mardin, Ş. (1990). Türkiye’de Toplum ve Siyaset: Makaleler I. İstanbul: İletişim Yayınları.
Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
Moaddel, M. (1992), Ideology As Episodic Discourse: The Case of Iranian Revolution, American Sociological Review, Vol 57, No.3, 353-379.
Mona, A. ve Staut G. (1990), Occidental Reason, Orientalism, Islamic fundemantalism, İçinde Globalization, Knowledge and Society, (Ed. Martin Albrow ve Elizabeth King), London: Sage publications, 209-232.
Nasr, S. H. (1987), Traditional Islam in the Modern World, New York: Routledge & Kegan Paul International.
Rahman, F. (1966), Islam, New York, Anchor Books.
Sardar, Z. (ed.) (1984) The Touch of Midas, Manchester: Manchester University Press.
Touati, H. (2004), Ortaçağda İslam ve Seyahat: Bir Alim Uğraşısının Tarihi ve Antropolojisi, (Çev. Ali Berktay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Uzunçarşılı, H. I. (1988), Osmanlı Devleti’nde İlmiye Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Zernuci, B. (1985), Talim’um Muteallim, (Çev. Seyfettin Oğuz), İstanbul: Esma Yayınları.
Zılfi, M. (1988), The Politics of Piety: The Ottoman Ulema in the Poastclassical Age (1600-1800), Minneapolis: Bibliotheca P.