Eski Uygur Budist Metinlerine Göre İnsan Embriyosu

Eski Uygur Türkçesi Dönemi Türkçenin tarihsel gelişimi ve değişimi içerisinde yazı dili boyutunda kültürel kavram, terim ve sözcük alışverişinin yoğun olduğu bir dönemdir. Özellikle Budizm’in etkili ve yaygın olduğu dönemde yazılan din temalı, konulu eserlerin Kağan ve kumandanlar tarafından Türkçeye tercüme ettirilmesi ile din terminolojisine ait pek çok sözcük, kavram ve terim Türkçeye geçmiştir. Türkçeye geçen bu terim, kavram ve sözcükler; Sosyal bilimlerin kapsam alanındaki disiplinlerin (din, edebiyat, siyaset vb.) olduğu gibi fen bilimlerine ait disiplinlerle de ilişkili olmuştur. Kurulan disiplinler arası bağ sayesinde Budizm’deki doğum ve ölüm inancının sadece mistik boyutta olmadığı; biyolojik boyutta da, yazı dilinde kaleme alınan eserlerde oluşan biyolojik terminolojinin de oluştuğu görülür. Dönemin metinlerinin dil özellikleri, dilin kavram ve terimleri ifade etme yeteneği de yapılan diller arası tercümeler aracılığıyla ortaya çıkmıştır. Jens Wilkens’in yapmış olduğu araştırma da bu açıdan değerli ve dikkat çekicidir. Çalışmada, J.Wilkens'in Eski Uygur Budist Metinlerine Göre İnsan Embriyosu adlı makalesi Türkçeye aktarılmış ve araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

J.Wilkens, Eski Uygur Türkçesi, Budizm

Human Embryology According To An Old Uighur Buddhist Text

The Period of Old Uighur Turkish It is a period in which cultural concepts, terms and words are exchanged in written language dimension within the historical development and change of Turkish. Especially in the period when Buddhism was effective and widespread, many of the words, concepts and terms related to religious terminology have been translated into Turkish by translating the themed and themed works into Turkish by Kagan and the commanders. These terms, concepts and words that are translated into Turkish; It is related to the disciplines of social sciences (religion, literature, politics, etc.) as well as to the disciplines of science. Thanks to the interdisciplinary link, the belief that birth and death in Buddhism is not only mystical; In the biological dimension, it is seen that the biological terminology formed in the works written in the written language also occurs. The language features of the texts of the period, the ability of the language to express concepts and terms have emerged through the interlingual translations. Jens Wilkens' research is also valuable and remarkable in this respect. In this study, J. Wilkens' Human Embryos According to Old Uighur Buddhist Texts was translated into Turkish and presented to the attention of researchers.

Keywords:

J. Wilkens, Old Uighur Turkish, Buddhism,

PDF

___

Adams, Q.D. (2013). Toharca B (Lehçesi) Sözlüğü. Genişletilmiş ve düzenlenmiş. Vol. I-II. Amsterdam, New York. Agostini, G. (2004). Öldürülmekten Farklı Olarak Doğum Esnasında veya Doğmadan Önceki Ölüm Üzerine Budist Kaynaklar. Journal of The İnternational Association of Buddhist Studies, 27/1, s. 63-69. Aksoy, A. Ö. (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, Ankara, Vol. I-IV. Boisvert, M. (2000). Palicede Rahim İçindeki Yaşam ve Gebe Kalma, Canon Studies İn Religion, 29/3, s.301-311. Carling, G. (2009). Toharca A (Lehçesi) Sözcük Hazinesi ve Sözlüğü, Vol. 1; A-J. W.Winter, G. J. Pinault ve g. Carling tarafından birleştirilip tamamlanmıştır. Wiesbaden. Dossi, B. (1998). Tohumlar, Göller, Kan, Eski Hindistan Vatandaşlığı, München, (Ganesha 11). Ehlers, G. (1987). Eski Türkçe El Yazmaları, Böl.2: Das Goldglanzsutra und der Buddhistiche Legendenzyklus DKPAM. Depositium der Preußischen Akademie der Wissenschaften( Staatbibliotek Preußischer Kulturbesitz, Berlin). Stuttgart (Verzeichnis der Orientalischen Handschriften in Deutschland XIII, 10). Elmalı, M. (ed. Transl.) (2009). DKPAM (Daśakamapathāvadānamālā), Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin, Tıpkıbasım. Doktora Tezi. T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitü, Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul. Elmalı, M. (2012). Eski Uygurca Yalgukk(i)ya Kelimesine Etimolojik Bir Yaklaşım. Turkish Studies, 7/2, s. 443-460. Florida, R.E. (1991). Çocuk Aldırma Üzerine Budist Yaklaşımlar, Asian Philosophy, 1/1, s. 39-50. Garrett, F. [Mary] (2008). Din, Tıp ve Tibet’te İnsan Embriyosu, London, [et. al.], (Routledge Critical Studies in Buddhism). Geng. S.; Klimkeit, J.H.; Laut, P.J. (1993). Eşsiz Budalığın Kazanılması, Das. 15. Kapitel der Hami- Handschrift der Maitrisimit, Altroientalische Forschungen, 20, s. 182-234+13. Hahn, M. (1997). Kṣemendras (Garbhāvakrāntyavadāna) (Sanskrittexte aus dem Tibetischen Tanjur II.), Journal of Europen Ayurvedic Society 5, s. 82-112. Hertel, J. (1914). Das Pañcatantra: Seine Geschichte und seine Verbreitung, Leipzig, Berlin. Huebotter[Franz] (Transl.) (1932). Embriyoloji ve Onun Anlayışı Üzerine Kutsal Kitaplar (Sutra), Tokyo, (Almanya’nın Doğu Asya ve Etnoloji Derneği İletişimi XXVI, Böl. C). Kirfel, W. (1954). Garudapurānas. İn. Schubert, Johannes, Schneider, Ulrich (eds.) Asiatica, Friedrich Weller için Hatıra, zum. 65, Onun Arkadaşları, Kolejdekiler ve Öğrenciler tarafından hazırlanmış 65. doğum günü Yılı Adına, Leipzig, s.333-356. Laut, J.P. (1995). Eski Uygurlarda Çocuk Aldırma Uygulamalarını Tanımlamak, In: Erdal-Marcel, Tezcan-Semih (eds.) Beläk Bitig: Gerard Doerfer İçin Dil Çalışmaları zum. 75. Doğum Günü Yılı Adına, Weisbaden, (Turkologica 23), s.109-120. Lenz, T. (2003). İlk Doğum Hikâyelerinin Bir Koleksiyonu ve Gāndhāri Dharmapada’nın Yeni Bir Verisyonu, British Library Kharoṣṭhī Fragmanları 16+25 Seattle/ London (Gandhāran Buddhist Text 3). Maue, D. (2008)..Vāgbhaṭa’s Aṣṭāngahrdayasamhiṭā, Asian Medicine 4, s.113-173. Major, M. (2007).Boddhisattvāvadāna- Kalpalatä (10) Kṣemendras’ın Tibetçe Düzyazı Versiyonu. In: Klaus, Konrad, Hartmann, Jens Uwe (eds.), İndica et Tibetica: Michael Hahn’ın 65. Doğum Günü Yılı Adına Öğrencileri ve Arkadaşlar tarafından haz., Wien (Wiener Studien zur Tibetologie und Buddhistmuskunde 66), s. 341-350. Meulenbeld, G[errit] J. (1999-2002). Hindistan Tıp Literatürü’nün Tarihi, Vol.IA-III, Groningen. Müller, Reinhold, F.G. (1955). Eski Hint’te Embriyoloji, Leipzig, (Nova Acta Leopoldina Nue Folge 115). Ŋāṇamoli, H. (2010). Arıtma Yolu, Visuddimagga,Kandy. Powers, J. (2009). Bir Adamın Boğazı: Hindistan Budizm’inde Vücud, Cinsiyet ve Erkeklik Organı, Cambridge mass / Londra. Reck, C. (2005). İnsanın Var Oluş Çilesi. Kelile ve Dimne’deki Burzōy’un Önsöz Metinine karşılık Olarak Soğdca Bir Fragman. In: Tongerloo, Aloȉs van Cirillo, Luigi (eds.), II Manicheismo, Nuove Prospettive della Richerca (sic). Dipartimento di Studi Asiatici Univerista degli Studi di Napoli “L” Orientale Napoli, 2-8 Settembre 2001. Turnhout (Manichean Studies V), s. 331-341. Röhborn, K. ; Rona-Tas, A. (ed. Transl.) (2005). Orta Asya Budizm’in Geç Formları, Eski Uygurca Sitātapatrādhāraṇi, Düzenleme, Tercüme ve Yorumlama, Göttingen, (Nachrichten der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Philolosich-historische Klasse, 2005, Nr. 3). Schlieter, J. (2005). Budist İnsan Klonlanması Üzerine Bazı Düşünceler. In: Roetz, Heiner (ed.), Cross-Cultural Issues in Biothics- The Example of Human Cloning, Amsterdam,s. 179-202. Sharma, P. V. (eds. Transl.) (1999-2001). Suśruta- Saṃhitā, İngilizce Metin Çevirisi İle Birlikte Dalyaṇa’nın Yorumları ve Eleştirel Notları, Vol. I-III. Varanasi, (Haridas Ayurveda Series 9), Suneson, Carl 1991, Eski Hindistan Embriyolojisi İle İlişkili Bazı Terimler Üzerine Düşünceler, Weiner Zeitschrift füt die Kunde Südasiens, XXXV, s. 109-121. Tekin, Ş. (1980). Maitrisimit nom bitig. Vainhāṣika Okulu’na Ait Budist Bir Eserin Çevirisi, 1. Böl: Transliterasyon, Çeviri, Açıklamalar, 2. Böl: Analizle ve İndex, Berlin, (Berliner Turfantexte IX). Tuguşeva, L. Y. (2008). Sutra Obściny belogo lotosa. Tjurkskaya versija, Faksimile rukopisi, Transkiripcija teksta, perevod s rannesrednevekovogo tjurkskogo jazyka, predislovie, primecanija, ukazatels’lov. Moskova, (Pamjatniki pis’mennosti vostaka CXXVII). Zenker, J. T. (2009). Türkçe- Arapça- Farsça El Sözlüğü, Hildesheim/Zurich/New York, [1866]. Zieme, P. (eds. Transl.) (1985). Budist Uygurların Aliterasyonlu Mühürleri, Berlin, (Berliner Turfantexte XIII.) Zieme, P. ; Kara, G. (eds.transl.) (1978). Bir Uygurca Ölü Defteri, Dunghuang (Bin Buda) British Museum’da El Yazması Koleksiyon’undaki Tibetçe’den Terücem Edilmiş Uygurca Nāropas Öğreti Kitabı,Or. 8212 (109), Budapeşte,(Bibliotica Orientalis Hungarica XXII).